ЩIалэгъуэ

Гугъуэт-Иуан Бэллэ IэпэIэсэщ. Бзылъхугъэр Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым географием щыхуеджащ, IэпэIэсэным езым зыхуигъэсэжауэ аращ. Университетым ехъулIэныгъэхэр къыщигъэлъагъуэу еджа пэтми, и IэщIагъэм зэи ирилэжьакъым. Эпоксид сагъызым къыхещIыкI хьэпшып цIыкIуфэкIу гъэщIэгъуэнхэр. Абы нэмыщI, къэлътмакъ зэрыхъахэр и IэдакъэщIэкIщ. Куэду сэбэп къыхуэхъуащ щыцIыкIум и анэшхуитIым зыхуагъэсауэ щытахэр. 

2024 гъэм Iэтауэ къэралым щагъэлъэпIащ урысей усакIуэ щэджащэ ­Пушкин Александр къызэралъхурэ илъэс 225-рэ зэрыхъур. Абы траухуат «Пуш­киныр сабийхэм я макъкIэ» урысейпсо фес­тиваль-зэпеуэр. 

ЩыIэщ хьэпшып, куэд дыдэ щIауэ къэдгъэсэбэпу, ауэ ар къэзыгупсысамрэ къызэрежьамрэ хэтщIыкIышхуэ щымыIэу. Къэтщтэнщ глобусыр. Хэт и цIэ абы епхар, сыт хуэдэ Iуэхугъуэхэм ехьэлIа и къежьэкIар?! «Глобус» псалъэр латиныбзэм къытекIащ, «шар» жиIэу къокI. ЩIыр къызэрапщытэ Iэмал нэхъ нэщIыса дыдэщ. Абы меридианхэр, къэралхэр, щIыпIэхэм я зэхуаку дэлъ жыжьагъхэр - псори белджылыуэ къыщыгъэлъэгъуащ. Глобусыр куэдым къагъэсэбэп пэш кIуэцI ирагъэдахэуи, тыгъэуи ят. ЩыIэщ цIыху IэкIэ ящIа глобус дахэм доллар мелуани 5-м нэс щIитыну зигу пыкI. ЩIым е нэгъуэщI планетэхэм ямызакъуэу, уафэм и теплъэр зиIэ глобусхэри ящI. АбыкIэ тыншу къыпхуогъуэт вагъуэхэм я зэпэщылъыкIэр.

Мы цIэр зезыхьэ къуажэ цIыкIур хы ФIыцIэ Iуфэм Iус ПсыфIыпэ (Лазаревск) зи фIэщыгъэу къалэ теплъэ зиIэм къухьэпIэ-ищхъэрэ лъэныкъуэмкIэ километр 25-кIэ пэIэщIэщ. Абы хъуэпсэгъуэу зыдигъэзэгъащ зэгъэщIылIа Мэкъупс (Макопсе) и тIуащIэм.

БзэщIэныгъэлIхэм я нэхъыбэм къызэралъытэмкIэ, къуажэм зэреджэр псалъитIу зэхэухуэнащ: «ныджэ»-рэ «къуэ»-уэ. 

Мы щIыпIэм икIыу псыхъуащхьэхэмкIэ дэзыгъэзей гъуэгуитIым я зым Мэкъупс и къуэладжэ зэвым удешэ, адрейм шытх мылъагэм адэкIэ къыщыс Псыущхъуэ жылэм ухуешэ.

НэхъыщIэр нэхъыжьым дэплъейуэ куэд щIауэ къыддэгъуэгурыкIуэ хабзэщ. Ауэ нобэ зи гугъу фхуэтщIыну пщащэ цIыкIур езыр хэти щапхъэ хуэхъуфынущ жытIэми, едгъэлейуэ къысщыхъуркъым. ЗэрытщIэщи, мы зэ­маным щIалэгъуалэр «къы­щыу­джыр» Интернетырщ. Хэти сэбэп пылъу, нэхъыбэм - я зэманыр ауэ сытми щагъакIуэу… Ует Заремэ япэ гупырщ зыщыщыр, абы и напэ­кIуэцIым гу лъыттэн хуей щIэхъуари хъыджэбзым «адыгэ блог» къы­зэрызэригъэпэщаращ.

Адыгэныр зи шыфэлIыфэхэм ящыщщ медицинэмкIэ «Астра-Сфера» щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым гъэсэныгъэмрэ щIалэгъуалэ политикэмкIэ и унафэщI Къэбарт Астемыр - Тэрч щIыналъэм хиубыдэ Болэтей къуажэм щыщыр.

 Курыт еджапIэм щыщIэсам щегъэжьауэ щIалэр тхыдэм дихьэхырти, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым тхыдэмкIэ и къудамэр къиухащ. ТхыдэмкIэ егъэджакIуэу Налшык дэт 14-нэ гимназием илъэс зыбжанэкIэ щылэжьащ, 2019 гъэм телевиденэм адыгэбзэкIэ нэтынхэр зыгъэхьэзыр тележурналисту къащтэху. ИужькIэ, «Астра-Сферам» ирагъэблэгъащ.

Апсэ Дианэ Къэрэшей-Шэрджэсым, Черкесск къалэм щыщщ. Ди республикэм щопсэу, щолажьэ. ЗэрыцIыкIурэ адыгэ макъамэм щIэдэIун фIэфIщ, абы щыщIапIыкIащ унагъуэми, пасэу зэкIуэлIэн щIидза макъамэ школми. 

Интернетым дыкъыщоджэ

Адыгэ лъагъуэжьхэм ирикIуэн фIыуэ зылъагъухэм я гуп къызэбгъэпэщын ипэ, уэ езыр апхуэдэ гъуэгуанэм утетауи, а Iуэхум цIыху гуэрхэр дебгъэхьэхауи щытыпхъэщ.

Арати, ди зи чэзу ежьэгъуэр къэсащ. ТIэкIу нэхъапэIуэкIэ дыздэщыIауэ щыта щIыпIэхэм ятетха сурэтхэм ди ныбжьэгъу гуэрхэр едгъэплъати, апхуэдэ ди зекIуэкIэм дедгъэхьэхам ящыщщ си адэ шыпхъум и къуэ Уэлджыр Зауррэ абы и щIэблэ нэхъыжь Аслъэнрэ. Иджы ди мурадыр, къэткIухь къудей мыхъуу, адыгэм фIыуэ илъагъу и Хэкужьым щыщ щIы кIапэхэр зэлъэдгъэIэсынырт.

Хьэршыр зыдж щIэныгъэлIхэм щIэи гъуни зимыIэ уахэм къыщахутащ гравитациер къэзыгъэхъу «хысыджхэм» ящыщу, езы еджагъэшхуэхэми зэрыжаIауэ, «макъышхуэ» къэзыгъэхъухэр.