Тхыдэ

Адыгэхэр къызытехъукIыжауэ ялъытэ хьэтхэм къызэранэкIащ хьэлэрытх тхыгъэ гуэрхэр, ауэ абыхэм зыри къеджэфакъым иджыри къэс: илъэс минищрэ щитIрэ и пэкIэ лъэлъэжащ хьэтхэм я къэралыгъуэр, я бзэри Iужакъым абы лъандэрэ. Тхыбзэ яIауэ хуагъэфащэ пасэрей адыгэ лъэпкъхэм ящыщ зым – синдхэм, ауэ абыхэм къызэранэкIауэ зы тхыгъэ кIапи къелакъым зэманым, псалъэ закъуэтIакъуэ фIэкIа (мывэ сынхэм, кхъуэщынхэм, къинэмыщI пасэрей хьэпшып гуэрхэм къытенауэ).

Инжыдж и нэпкъ лъагэм илъэс щэ бжыгъэхэр и ныбжьу къытетщ Iэдииху чэщанэр. Хъыбарыжьу абы къыкIэлъекIуэкIыр пхуэбжынкъым. Зэхэпхынущ Iэдииху тхьэIухудым, губжьым къыхихыу, и щхьэгъусэр кIуэдыпIэм зэрыхуишар, уагъэлъагъунущ зэман жыжьэм лъэмыж хъыринэ здиIа нэпкъыр, уеблэмэ а лъэмыжыр зэпхауэ щыта гъущI пкъоми убгъэдашэнущ.

Куэбжэм зы къэзакъ офицеррэ зы адыгэ уэркърэ къыдэкIащ. Офицерым и псалъэр адыгэ уэркъым (къэзакъыдзэм хыхьауэ яхэтт ар) тэрмэш къахуищIащ: «Фи Iэщэр къэвгъэтIылърэ зыкъэфтмэ, зыри къыващIэнукъым, хъунщIакIуэ фыкъежьами, фи щхьэ псэууэ фаутIыпщыжынущ. Фи щхьэр афIэкIа зэрывмыхъумэжыфынур фолъагъу, зыкъэвмытын мурад фщIымэ, гуэщым мафIэ щIэддзэнщи, дыфхэуэурэ фызэтедукIэнщ». 

Мы гъэм илъэс 90 ирокъу ди къэралым щекIуэкIа политикэ зэхэзехуэныр. Абы цIыху мелуан бжыгъэ, лъэпкъ пщIы бжыгъэ текIуэдащ. А политикэ щхьэлым зэхихьэжахэм яхэхуащ Черкес автоном областым ирашу, Сыбыр щIыналъэм къыщыхута унагъуэхэр, лъэпкъхэр…
 Мы Iуэхум и фэеплъу адыгэхэмрэ абазэхэмрэ я лIыкIуэ гуп ди лъэпкъэгъухэм якIуа гъуэгум техьащ.

... ЩэкIуэгъуэм и 8-м, сыхьэт 16:30-м дыхуеблэгъэну къыдэжьэрт Алжир къэралым хъыбарегъащIэхэмкIэ и министр Бен-Яхья. Гуапэу къытIущIащ ар. «Профессиональнэ гъуазджэр дэ иджы къэдгъэIэрыхуэу щIэддза къудейщ, - жиIащ абы. - Лъэпкъ IуэрыIуатэр къэдгъэщIэрэщIэжурэ, абы нэхъ тедгъащIэурэ лэжьакIуэщIэхэр жыджэру догъэхьэзыр. А IуэхумкIэ Совет Союзыр щапхъэфI тхуэхъуу къызолъытэ». А пщыхьэщхьэм къызэрыдбжыжамкIэ, «Кабардинка»-м Африкэ Ищхъэрэм концерт 21-рэ щигъэлъэгъуакIэт. 

Адыгэ хэкум и гъунапкъэхэм (хымкIи Псыжь лъэныкъуэкIи) урысхэм къытращIыхьа быдапIэхэм темыуэу зы махуи дагъэкIыркъым шэрджэсхэм. Абы теухуа хъыбархэр убгъуауэ итхыжауэ щытащ Лапинский Теофил. «Илъэс хъурейм зы махуэ закъуи къыхэхуэ хъункъым адыгэхэмрэ урысхэмрэ шэр зэтрамыкIутауэ. БыдапIэхэм къыдэкIын хъумэ, урысхэм дзэшхуэ кърашажьэ, къежьамэ, зрихьэлIэр зэтрафыщIэ, зэтрагъасхьэ, зэкъуэхуауэ къапэщIэхуэр е яубыдри Псыжь зэпраху, е зэтраукIэ. 

ЖызыIэжар Хьэбэз къуажэм (Къэрэшей-Шэрджэс) къыщыхъуа Даур Умар и къуэ Мухьэрбийщ.

Пасэрей адыгэхэм я тхыдэм нобэ нэхъыбэу дызэрыщыгъуазэр грек (алыдж) тхакIуэхэм, гъуэгурыкIуэхэм, къулыкъущIэхэм, сатуущIэхэм къызэранэкIа тхыгъэ кIапэлъапэхэмкIэщ; мыхьэнэшхуэ яIэщ щIы щIагъым къыщагъуэтыж хьэпшыпхэми. А псом къызэраIуэтэжымкIэ, пасэрей адыгэ лъэпкъхэм ящыщ зым - синдкIэ зэджэу щытам - къэралыгъуэ яухуэгъащ. Синдикэ - арат а пасэрей адыгэ къэралыгъуэм зэреджэр. Абы езым и щхьэ унафэ ищIыжу щытащ илъэс 200-м нэблагъэкIэ (ди эрэм и пэкIэ V - IV лIэщIыгъуэхэм); иужьым хуэм-хуэмурэ Боспор къэралыгъуэжьым хэшыпсыхьыжыгъащ.

Адыгэ IуэрыIуатэм хамэ хэгъэгур анэнэпIэсым хуегъадэ. Уэсмэн Тыркур хьэжрэтхэм къазэрыпежьа «IэплIэешэкIым» фIыуэ дыщыгъуазэщ.