Тхыдэ

Тхыдэтххэм къызэраIуэтэжамкIэ, Франджым и пащтыхь, дзэзешэ цIэрыIуэ Бонапарт Наполеон цIыху зэчиифIэт, алъандэрэ тхыдэм имылъэгъуауэ дзэпщ телъыджэт, ауэ ищIэмрэ къизэумрэ фIэмащIэу, и къэралым нэхъри зэрызригъэубгъуным, сыт и лъэныкъуэкIи зэрызригъэужьыным пылъу псэуащ. Мис а лIы гуащIэмрэ Мысырым щыIэ адыгэ мамлюкхэмрэ зэжьэхэуауэ щытащ зэгуэр…

         Париж и щIыщIагъ зекIуапIэхэр къагъэунэхуауэ зыщаплъыхь Монмартррэ Елисей губгъуэхэмкIэ зызыгъэнщIахэм.

         Километри 187-м щыщIэдзауэ 300 зи кIыхьагъ, метр 20 зи куууагъ щIыщIагъ бгынэжахэм мывэ къутахуэхэр щыкуэдщ. X лIэщIыгъуэм и кIэхэм члисэхэмрэ пащтыхь уардэунэхэмрэ зэрызэрахьэ сэхухэр къыздрашу щытар аращ. ЯпэщIыкIэ шахтэхэр къалэм пэIэщIэу щытащ, XVIII лIэщIыгъуэм икухэм Париж зиубгъуурэ абыхэм пэгъунэгъу хъуащ, икIи Сен Жак уэрамыр, щихъ Виктор,  Сен-Жермен-де-Пре цIэхэр  зезыхьэ  къалэщIыб щIыпIэхэр шынагъуэ ихуащ, ахэр бгыщхьэм тести.

Дэтхэнэ уэсмэн сулътIанми и гаремыр къащти, лъэпкъ зэхуэмыдэхэм ящыщу пщащэ тхьэIухудхэр щэ бжыгъэкIэ щIэсу щытащ. Ахэр теплъэкIи, хьэлкIи, щэнкIи зэщхьтэкъым. Ауэ 1839-1861 гъэхэм Уэсмэн къэралыгъуэр зезыхьа Абдул-Мэжид Езанэм и гаремым адыгэ фIэкIа нэгъуэщI лъэпкъым щыщу зы бзылъхугъи хэтакъым.

Пасэрей зэманым адыгэр лъэпкъышхуэу, КъуэкIыпIэ Гъунэгъуми Европэми нэсу, хамэ къэралхэм сату дащIэу щытащ. КъищынэмыщIауэ, адыгэ щIалэгъуалэр гъэру яубыду нэгъуэщI къэралхэм  щхьэхуимытхэр щащэ я бэзэрхэм яшэу щытауэ тхыдэм къыхощыж. Дауи, абыхэм щIэблэ къащIэхъуат икIи хамэ щIыпIэхэм щыщ пасэрей цIыху цIэрыIуэ зыбжанэм адыгэлъ яхэтауэ генетикхэм къызэрахутэжыр умыгъэщIэгъуэн плъэкIыркъым.

Адыгэпщхэм ящыщ зыбжанэм фIыуэ къагурыIуэрт пщыхэр гуп - гупурэ зэрызэзауэм лъэпкъым и кIуэдыжыгъуэр къызэришэнур. Абыхэм мурад ящI Урысейм зыпащIэну, ар дэIэпыкъуэгъу, жэрдэмщIэгъу хъумэ, адыгэхэр кърым тэтэрхэм щыхъума хъуну ябжри. Адыгэхэм я пщы щхьэхуэхэр зэрызэзэуэжым кIэ етын зэрыхуейри къагуроIуэж.

2022 гъэм фокIадэм и 8-м и ныбжьыр илъэс 97-м иту лIащ Инджылызым и пащтыхь гуащэ Елизаветэ ЕтIуанэр. Ар Британием и тахътэм нэхъыбэ дыдэрэ, илъэс 70-кIэ, исащ. Дауи, пIалъэ кIыхьт. Иджы пащтыхь хъуа Карл Ещанэри тетыгъуэр Iэрыхьэным апхуэдиз илъэскIэ пэплъащ-ари а къэралым и дежкIэ рекорду къэплъытэ хъунущ. Зи гугъу тщIыр Елизаветэ и къуэ Чарльзщ, псоми фIыуэ ялъэгъуа Дианэ и щхьэгъусэу щытарщ, пащтыхьыгъуэр щылъысым абы Карл зыфIищыжащ.

Сахарэр - Африкэ Ищхъэрэм и пшахъуэщIщ. Ар дуней псом и пшахъуэщI нэхъ ин дыдэу къалъытэ. ЩIыпIэм и инагъыр километр зэбгъузэнатIэу мелуани 8,6-рэ мэхъу. НэгъуэщIу жыпIэмэ, абы Африкэм и процент 30-р еубыд.
А пшахъуэщIыр къэралу щытамэ, километр зэбгъузэнатIэ мелуани 8,5-рэ хъу Бразилием ебгъапщэ хъунут. Сахарэм зы псыежэхи щыIэкъым, Нилрэ Нигеррэ къищынэмыщIа.

Урысейм Украинэм щригъэкIуэкI дзэ Iуэху хэхам куэд къетIэщIыж. Тхыдэм уриплъэжмэ, уигу къэбгъэкIыжыни зэбгъэпщэни мащIэкъым. Щхьэхуэ  зищIыным хущIэкъуурэ, языныкъуэхэм  деж  ар хьэзырт хэт и жыIэми щIэувэну. Ауэ ар щхьэхуитыныгъэт?!

1917 гъэм и бжьыхьэм къэунэхуащ «Украинэ цIыхубэ республикэр». Ауэ иджыпсту абы нэхъыбэу щыгъуазэр  тхыдэджхрэщ. КъэралыщIэм герби, ныпи, гимни иIэжт  -зигъэIейтэкъым.

 СССР-м и зыужьыныгъэм гъуэгу нашэкъашэ куэд хэлъащ. Абыхэм ящыщщ щIыщIэр къызэрагъэIурыщIар. Иджы абы къикIыр куэдым ящIэжыркъым, арщхьэкIэ а зэманым «щIыщIэ» псалъэм щIалэгъуалэр къызэщIиIэтэрт, жыджэрагърэ тегушхуэныгъэрэ къахилъхьэу.
 Комсомолым хэтхэмрэ студентхэмрэ Iэмал ягъуэтат я къару еплъыжыну, къэралым зиузэщIэным яхузэфIэкI халъхьэну.