Тхыдэ

Адыгэ бэракъыр къыздикIар къэпщIэн папщIэ, инджылыз зыплъыхьакIуэ Спенсер Эдмунд «Шэрджэс щIыналъэм сызэрыкIуар» зыфIища и тхыгъэм ухэплъэн хуейщ.

Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм цIыхум леишхуэ къызэрылъагъэсам ущедаIуэкIэ нобэми щхьэфэцыр мэтэдж. Тхыдэ гуузым щыщщ «Холокостыр». А псалъэм къикIыр «зэтегъэсхьэн» жиIэу аращ, икIи къегъэлъагъуэ фашистхэм журтхэм гущIэгъуншагъэу кIэлъызэрахьар зыхуэдэр. 

«Адыгэ псалъэм» къикIуа тхыдэ гъуэгуанэм дыщриплъэжым деж, адрей псом нэхърэ нэхъ тфIэгъэщIэгъуэнщ ар Хэку зауэшхуэм и зэманми къыдэкIыу зэрыщытар. А лъэхъэнэм ди газетым зэрихьэу щытащ «Социалистическэ Къэбэрдей-Балъкъэр» цIэр. ТекIуэныгъэр илъэс 80 щрикъу мы илъэсым абы и къыдэкIыгъуэхэм уахэплъэжыным и мыхьэнэр ин дыдэщ икIи куэдым уезыгъэгупсысщ.

ЗэрытщIэщи, шэрджэс бзылъхугъэм и теплъэмрэ зыIыгъыкIэмрэ цIыху цIэрыIуэ куэд - щIэныгъэлIу, тхыдэджу, тхакIуэу, усакIуэу, сурэтыщIу - зэман зэхуэмыдэхэм тетхыхьащ. Апхуэдэт Белл Джеймс, Мариньи де Тебу, Паллас Симон, Байрон Джордж, Дубровин Николай, Немирович-Данченкэ, Бальмонт Константин, Данилевский Николай, Гагарин Григорий, Пушкин Александр, Лермонтов Михаил сымэ, нэгъуэщIхэри.

Адыгэхэр зэрыса я Хэкужьым ноби узыщрихьэлIэ щIыпIэцIэхэм куэду яхэтщ зыгъэпсэхуакIуэхэм нэхъыбэрэ зи гугъу ящIхэр. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, хы ФIыцIэ Iуфэм Iус Джубгэ (Жьыубгъу) къуажэ цIыкIум зэреджэри. ФIэщыгъэм и къежьэкIэ хъуам ехьэлIауэ щыIэ Iуэху еплъыкIэхэм ящыщ зыбжанэм я гугъу тщIынщ.

ПщыукI Латмир и усэхэр гъащIэм щыщ дакъикъэ нэхъ ­телъыджэ дыдэхэм къыхипхъуэтам хуэдэщ. Усэ къэс гурыщIэ е зыхэщIэ гуэрым и лъагапIэщ. УсакIуэм «и псэ ­лъагъуэм» кърикIуа сатырхэрщ тхылъымпIэм ихьыр. Усэхэм дыкъоджэри зыхыдощIэ гуапагъэ, псэ хуабагъэ. Сабиигъуи, щIалэгъуи, жьыхъугъуи зыхуэгъафIэ усэхэм гъащIэр, цIыхухэм я зэхущытыкIэр, дунейм и къэхъукъащIэхэр къыбгурыIуэнымкIэ ­гъуазэ щыхъу щыIэщ. Латмир и усыгъэр гукъэкIыж лъахэщ, гухэлъ дунейщ, гупсысэ щIэншэщ. ГъащIэм и купщIэм гу лъыуа-гъатэ сатыр щабэхэм, уи гур ягъэпсэху, гугъэ къуат, балигъ уащI.

  Санкт-Петербург щыщ археологхэм КъухьэпIэ Кавказым хы ФIыцIэмкIэ гъэза и псыхъуэ цIыкIухэм ящыщ зым зэрымыщIэкIэ зыщрихьэлIа испы унэжьу зэтракъутэну зыхунэмысам и лъабжьэм къыщIагъуэтащ домбеякъ лIэщIыгъуэхэм псэуа цIыхухэм я хьэдэкъупщхьэхэмрэ тхыпхъэщIыпхъэ гъэщIэгъуэнхэр зытет мывэ джафэ хъуреймрэ. АбыкIэ хъыбар зэбграгъэхащ ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей Академием Нэрылъагъу (Материальнэ) щэнхабзэм и тхыдэмкIэ институтым щылажьэхэм.

Дыщыпсэу планетэм и щIыпIэ куэдым дыщрохьэлIэ зи къежьэкIэ хъуар щIэныгъэлIхэми цIыху къызэрыгуэкIхэми нобэр къыздэсым яхузэхэмыгъэкI ухуэныгъэ телъыджэхэм