Тхыдэ

Адыгэ нарт эпосым и ныбжьыр

Кавказым ис лъэпкъ зыбжанэм, псалъэм папщIэ адыгэхэм, абхъазхэм, осетинхэм, нэгъуэщIхэми, ижь-ижьыж лъандэрэ къадогъуэгурыкIуэ нарт хъыбархэмрэ пшыналъэхэмрэ. Кавказым ис лъэпкъхэм ящыщ зыбжанэм яIэ нарт эпосыр пасэрей лIыхъужь эпоскIэ зэджэхэм ящыщщ. Ар хъыбару е пшыналъэ кIыхьу шэщIауэ хэтщ ди лъэпкъ IуэрыIуатэм. ЩIэныгъэм къызэрихутэмкIэ, нарт эпосыр, дунейпсо культурэм и фIыпIэм хохьэ; ар щыхьэт тохъуэ кавказ лъэпкъхэм я нэгу тхыдэшхуэ зэрыщIэкIам, абыхэм я ныбжьыр цивилизацэм и япэ лъэбакъуэхэм къызэрыдэбжэр.

Ленинымрэ профсоюзхэмрэ

ЕтIощIанэ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм Европэмрэ Урысеймрэ зыщиубгъуащ иужькIэ цIэрыIуэ хъуа профсоюз зэщIэхъееныгъэм. Абы щыгъуэм зыщIэбэнхэри я IуэхущIафэхэри зэтехуэрт. Октябрь революцэр текIуа иужь, я мурадхэр зэтехуэжакъым. КъухьэпIэмкIэ ахэр зэрыщытауэ къыщынэжат: лэжьэгъуэ зэманыр сыхьэти 8-м хуэгъэкIуэн, я улахуэхэр кърагъэIэтын. ГуащIэрыпсэухэр хуит щыхъуа къэралым и профсоюзхэр хэт къызыщхьэщыжынур? А упщIэ гугъум и жэуапыр къэлъыхъуэнырт профсоюзхэм 1918 гъэм и щIышылэм Петроград щекIуэкIа япэ съездыр нэхъыщхьэу зытеухуари.

Тхыдэм ухэплъэмэ...

Шэрджэсхэм иджырей Израилым гъуэгу зэрыхухашам теухуауэ зы тхыгъэ гъэщIэгъуэн дрихьэлIащ, Аарон-Берем Шир и IэдакъэщIэкIыу. Кавказ зауэм и кIэуххэм (1860 – 1864 гъэхэм) адыгэ къуажэ щэ бжыгъэхэр ягъэсу абы къелахэр Хэкум икIын хуей щыхъуам, цIыху мелуаным нэблагъэм Уэсмэн къэралыгъуэр щхьэегъэзыпIэ яхуэхъуат. Тхыгъэм къызэрыхэщымкIэ, абыхэм ящыщ куэд къыщыхутат иужькIэ Израилым и щIыналъэ хъуам. Нэхъыбэр къуажищым дэтIысхьат, ауэ иужьым къэнэжар тIуращ - Кфар-Камэрэ Рихьэниерэ.

Кушыкупщрэ Мэтрэ

 (япэ Iыхьэ)

         Ди лъэпкъым илъэс минхэм Iущыгъэу зэхуихьэсар къыхэкъузыкIыжауэ къызыхэщ адыгэ хъыбарыжьхэри уэрэдхэри хуэфащэу траухуащ зи цIэр фIыкIэ тхыдэм къыхэна, Урыс-Кавказ зауэжьым лIыгъэшхуэ щызезыхьэу цIэрыIуэ хъуа Ажьджэр и къуэ Кушыкупщым.

Адыгэ лъахэу дэнэкIэ гъэзами абы и цIэр ягъэкIуэдакъым, хэхэсхэм къащIэхъуэжахэми, зэIэпахыурэ, иджыри къыздэсым яIуатэ а зауэлI щыпкъэм теухуа хъыбархэр.   

Дыгъужьхэм япэлъэщакъым

1917 гъэм жэпуэгъуэм и 26-м (махуэгъэпсыжьымкIэ) Урысейм щекIуэкIа Октябрь революцэм дуней псор зэщIигъэзджызджауэ щытащ. Ар зыунэтIахэм, уеблэмэ къызэзыгъэпэщахэм мымащIэу яхэтащ лъэпкъ куэдым щыщхэр. Ар икIи гъэщIэгъуэнтэкъым: империем ибжь хьэлъэр сыт щыгъуи нэхъ зытещIэу щытар ахэращ. Псом хуэмыдэу журтхэр къыхэжаныкIащ. А лъэпкъым къыхэкIахэрт пащтыхь властым нэхъ ерыщу пэувхэр. Япэ урыс революцэр щекIуэкIым, 1906 гъэм и бжьыхьэм, Урысей империем и правительствэм и унафэщI Столыпин Пётр, уеблэмэ абы и щхьэусыгъуэр къиIуэтауэ щытат: «Журтхэм бомбэхэр къагъауэрэ?

ГъэрхэмкIэ сату щIэнымрэ адыгэхэмрэ

Зи арэзыныгъэ хэмылъу гъэрхэмкIэ сату щIэным хаша адыгэм дежкIэ ар, шэч хэмылъу, лъэпкъым и нэлат хъуащ. Адыгэ лъэпкъым иухуа дуней еплъыкIэм зи гугъу тщIы Iуэхугъуэр къитIасэртэкъым икIи езым и жылагъуэ гъащIэм зэпымычу IэщIыб ищIырт.

Адыгэ тхьэлъэIужьхэр зэрыт тхылъыщIэ

 Истамбыл дэт, Кавказым теухуа тхылъхэр тезыдзэ IуэхущIапIэм къыщыдэкIащ адыгэхэм я дин зехьэкIэм теухуауэ ипэкIи тхылъ зыбжанэ къыдэзыгъэкIа Къущхьэ Эрдал и тхылъыщIэ: «КъурIэн лъапIэм и адыгэбзэ зэдзэкIыгъэхэмрэ дин псалъалъэмрэ».
 «Мы тхылъыр Iыхьищу зэхэтщ, - зыхуегъазэ тхылъеджэм ар зи IэдакъэщIэкIым: 1) АдыгэбзэкIэ зэрадзэкIа КъурIэн тхылъхэр. 2) Адыгэбзэм щызекIуэ дин псалъэхэмрэ псэлъафэхэмрэ. 3) Адыгэ хъуэхъухэр».

ЛIыгъэр уахътыншэщ

И гугъу фхуэсщIыну сыхуейт зы лIыхъужьым и гъуэгуанэм. Хэт ищIэрэ, апхуэдэ хъыбархэм хэти щапхъэ къыхех, хэти гугъэзэгъэгъуэ кърет. Дау Мухьэжид Гъузер и къуэр 1923 гъэм мэкъумэшыщIэ унагъуэм къыщалъхуат. 8-нэ классыр абы Сэрмакъ къуажэм къыщиуха нэужь, Налшык мэкъумэш техникумым зоотехник IэщIагъэ щызригъэгъуэтыну щIэтIысхьащ. Абы ар комсомолым щыхыхьащ. Ещанэ курсым нэсауэ, Хэку зауэшхуэр къэхъеящ.
Илъэс 19 иримыкъупа Мухьэжид адрейхэм я гъусэу зауэм докI, мащIэу ирагъаджэ, сержант нэхъыжь къыфIащри, топышэ гупым я унафэщI ящI. 

«Мо блахыр IэшрыI?!»

Зы лIы гуэрым апхуэдизкIэ IэшрыI фIэфIти, ишхым ишхыурэ зэгуэудащ жаIэ. Арати, сыт ящIэн – лIар щIэлъхьэн хуейкъэ?! Мо тхьэмыщкIэр кхъэм щыдахым щыгъуэ, нэгъуэщI уэрамымкIэ зыгуэрым IэшрыI игуэшыу блихырт. Абы и мэр мо кхъаблэм телъым къыщIихьэри: «Мо блахыр IэшрыI?!» - жиIэри къыщылъэтыжат жаIэ.
IэшрыIыр япэ дыдэу къыщежьам щыгъуэ адыгэхэм мажусий динрат зэрахьэр, мэзытхьэхэм, псыхъуэгуащэхэм, адрей тхьэпэлъытэхэм пщIэ хуащIу.

Абдеж щыщIидзакъым

Урысейм сыт щыгъуи щыдыгъуэу щытащ. Ди къэралым и къулеигъэхэр зэрапхъуэну щыхуежьар дыгъуасэкъым икIи вэсэмахуэкъым. Аращи, жагъуэу дигу къина «приватизацэ», «Чубайс», «олигарх» псалъэхэм ди нэгу къыщIагъэхьэ гуэрхэм ещхьхэр нэхъапэми щыIащ. Мылъкум хуэнэхъуеиншэхэр языныкъуэхэм деж хъийм икIырт, укIытэншэ дыдэ хъурт. 

Страницы

Подписка на RSS - Тхыдэ