ЩIэщхъуитI

Ди газетым еджэхэм едгъэцIыхужыни хуэмейуэ, илъэс куэд хъуауэ щыгъуазэщ Къардэн Мухьэмэд и IэдакъэщIэкIхэм, адыгэбзэ дахэ зэрыIурылъым. ПщIэ зиIэ нэхъыжьыфIым и къалэмыпэм къыщIэкIа гукъэкIыжхэм, очеркхэм яфIэфIу йоджэ. Нобэрей къыдэкIыгъуэм хэдгъэхьа и гушыIэ рассказри ди щIэджыкIакIуэхэм ягу ирихьыну ди гугъэщ.

ЩIэщхъуитI

 Район ветеринар станц дызыпыщIар, жьы хъуа я хэщIапIэм щIэкIауэ, унэщIэ хуащIам хьэпшыпхэмрэ хущхъуэхэмрэ ягъэIэпхъуэрт, си лэжьэгъу, си ныбжьэгъу Мысострэ сэрэ лэжьыгъэ IуэхукIэ абы дыкIуэну мурад щытщIам.

- ЦIыхубз защIэщ ахэр, накIуи тIэкIу ядэдгъэгъэпсынщIэ, емыкIущ, зи мыхъуми, зыгуэр дыхуей хъумэ, нэ лейкIэ къыдэплъынщ, - жеIэ Мысост, къызодэмэпкъауэри.

- ЕмыкIумэ, ядэIэпыкъу куэд жумыIэу, уэращ абыхэм нэхъ ядэлажьэр, сэ сыколхоз дохутырщ, - жэуап изотыж Мысост сыгушыIэу.

Дынэсрэ зытплъыхьмэ, лэжьыгъэр яухри псори зэбгрыкIыжат. Сытми, унэ ябгынам дыуэршэрурэ дыщIохьэ. Псори къикъухьат, зыхуэмеину къалъытахэр зэбгрыдзат, упхымыкIыфу. Пэшхэр щIыдопщытыкI, зыгуэр къамыгъэнауэ пIэрэ жыхуэтIэу. Къэтпщытэурэ, хущхъуэхэр щахъумэ пэшым дынэсри дыщIыхьащ.

- Сэбэп хъуну зыри къыщIанакъым, неуэ адэ здэIэпхъуахэм, - жеIэ Мысост, щIэкIыжыну и щIыбыр къигъазэурэ.

- Уэ жыпIэр сэ сщIэркъым, ауэ дыкъитIэтIа си гугъэщ, - жызоIэ, шифонерышхуэм и къуагъым плъагъу къудейуэ къыкъуэплъ баллонышхуэм си нэр тенауэ, ар зэрыспиртым, къазэрыщыгъупщам шэч къытезмыхьэу.

- Сыту? - къызоупщI Мысост.

- Зи сытыр аращ. Мо баллонышхуэм итыр спирту къыщIэкIрэ идгъэсыкIмэ, пщIэрэ ахъшэу къыщIэкIынур зыхуэдизыр? - жэуап изот Мысост. - Мыспиртмэ, апхуэдэу къуэгъэнапIэ ящIынутэкъым. Къащыгъупщащи, псынщIэу къагъэзэжынущ. Дыпсалъэу зэман думыгъэгъэкIуэд, зыгуэр къыдихьэлIэмэ, Iыхьэгъу къытхуэхъунщ. ПсынщIэу машинэм идгъадзэ.

 Арати, зыри зытемытха баллонышхуэр зэрыспиртым шэч къытедмыхьэу, хьэ щтам хуэдэу зытплъыхьурэ, машинэ кабинэм идогъэувэри, макIуэ-мэлъей - лъэныкъуэ зыдогъэзыж.

 Сэрат гублащхьэм дэсри, ди колхозым и гъэш комплексым хэт аптекэм изохулIэ, спиртыр абы щыдгуэшыну ди мураду.

Зыми закъедмыгъащIэу, лэжьакIуэхэр зэбгрыкIыжыхукIэ гъэш комплексым дытетащ. Жэщ хъууэ цIыхухэр зэрыкIуэжу, спиртыр дгуэшыну аптекэм дыщIыхьэри, IункIыбзэ къеттыжащ.

Спирт литр тIощI зэрыт баллоныр дгуэшыну стIолым къытедгъэуващ. ЗыдмыIэжьэу зэриткIэнум хуэдэу литрищ зэрыхуэ банкIхэр дгъэуври, гъэжалъэ пIащэр щхьэщызгъэувэжащ.

- Дыхуэсакъыпэурэ къэдгъэIэт, армыхъумэ, тIэпыхумэ дыкъэсыжащ, - жеIэ Мысост, гузавэу. Ди щхьэр нэсыркъым и щхьэр тетхыу къэтшам деплъыну, езыри зэи трамыхыным хуэдэу гъэбыдэIуащ. Мы дунейм теттэкъым ар мыспирту жызыIэфын, апхуэдизкIэ зэнзэныпст, ущызэкIэщIэплъу къабзэти - баллоным зыгуэр иту къыпхуэщIэтэнукъым.

- Зэ умыпIащIэу, тIэкIу къыхэдгъэгъэжи дегъэплъ, - жеIэ Мысост.

- Хъунщ, апхуэдэу тщIымэ, дауи, нэхъыфIщ, едгъэлеинкъым, - жызоIэ сэри.

Баллонышхуэм и щхьэр тетхрэ деплъмэ, уэдыдыдт къэтшар, спирткIэ спиртт, ауэ нашатырнэт. И мэр щIэз хъуат аптекэм ущIимыгъэтыжуи, щхьэгъубжэхэр зэIуддзащ.

- Еууей мыгъуэ, уэлэхьи мыхъуа ар, щIэщхъушхуэ къытщыщIам уэлэхьи, занщIэу абдеж и щхьэр щытетхыу деплъын хуеящ, - жеIэ Мысост и нэр къихуу къызэплъурэ.

- ДепIэщIэкIащ, бетэмал, - жызоIэ сэри, сыкъепэзэзэхыу. - Уэри сыту уи гум къэмыкIарэ ар.

Ауэ сыт тщIэнт, «къэдгъэхьэрычэтар» лъэныкъуэ едгъэзын хуейт.

- Мыри зэран хъункъым, - жызоIэ, си гур тепыIэжа иужькIэ. Литр щырыщ къэдгъэсэбэпыну къыхэзгъэжри, адрей къэнар шкафым дэзгъэувэри IункIыбзэ естыжащ.

- Уэстар бухмэ, къакIуэ, илъэс IэджэкIэ дрикъунщ абы, - жесIэри, Мысости щIэкIыжащ.

Сэри литрищ банкIым, къызэрысщIэжынум хуэдэу сыпIащIэу «Спирт Н» жиIэу тестхэри («н»-м нашатыр жиIэу къизгъэкIыу), хущхъуэхэм яхэзгъэуващ.

 Тхьэмахуэ зытIу дэкIащ, аптекэм сыщIыхьэну сыхущIэмыхьэурэ.

Мазэм и кIэти, отчёт сщIын хуейуэ, пщэдджыжьым гъэш комплексым хэт аптекэ пэшым жьыуэ сыкIуащ. Уэсыр жьычу телъщ, пщэдджыжь уаем узригъэплъэкIыркъым, жэмэщхэм гъуэзыр къащхьэщех. Фермэ лэжьакIуэхэм зэрыгъэпIащIэу я Iуэху зэрахуэу зэрызохьэ.

Сэри сыхэзэрыхьауэ, тхылъымпIэ къом къезгъэтIылъэкIауэ сыздэтхэм, кабинетым къыщIыхьащ колхозым и инженер нэхъыщхьэ Долэтжэрий.

- Къеблагъэ, къеблагъэ, дауэ ущыт, тIыс, «ГъущIыкIэм и пащтыхь», - жысIэу сыдэгушыIэурэ шэнт къызбгъэдэтыр хуэзгъэкIуэтащ, мо сыздэпIащIэм сызэреплъ щIагъуэ щымыIэу.

 - Уэлэхьи мыщIагъуэ, уэт сызэрыщыт. Нобэ зы лэжьыгъэ къысхуехьэлIэну си фIэщ хъуркъым. Ныжэбэ кIуам нэчыхьытх сыщыIащи, си щхьэр зэтоху, си нэхэр щоункIыфIыкI. Псапэ къэпхьынщ, спирт тIэкIу къызэптмэ, - жеIэ абы зыкъысхуигъэтхьэмыщкIафэу.

«Уэ узиIуэху сэ, си щхьэм бжьэ еуам хуэдэщ», жысIэщ сигукIи, дыщIызгъужащ:

- Зэман мащIэ дыдэщ отчетыр сщIыну председателым къызитар, уощIэ абы сыкъимытIасэмэ, къызэрысхуимыдэнур. Тхьэм щхьэкIэ къысхуэгъэгъу, шкIафыщхьэм тет мо птулъкIэхэм яхэтщ спиртри, уэ езым къащтэ.

- Уэ уи лажьэ укIуэд, упсэуарэт уэ, умыгузавэу тхэ, сэ зыгуэр есщIэнщ абы, - жиIэри, Долэтджэрий шкафыр здэщытымкIэ игъэзащ.

Дакъикъэ зыбжанэ дэкIами арат, си щIыбагъымкIэ Iэуэлъауэшхуэ къыщыщыIуам.

ЗанщIэу си гум къокI: «Н» жиIэу зытестха нашатыр спиртыр ара мыгъуэу пIэрэ мыбы къыпэщIэхуар? Абы уефэн дэнэ къэна, банкI щхьэ быхъур Iупхыу уепэмын къудейр пхуэшэчынутэкъым.

 «Сыту пIэрэ мыбы зэтрикъутэр?» - жысIэу сыкъызэплъэкIмэ, си Долэтджэрийуэ плъагъум и нэпсымрэ и пэпсымрэ зыхэлъэдэжарэ, и пэр джэдыкIэ хуэдиз хъуауэ, бауэу къыпхуэмыщIэну щылъщ.

 Угузэвэнтэкъэ?

«Нашатыр езгъэпэму зыкъезгъэщIэжынущи, къуийм и щIыIу гуэрэф жыхуаIэм хуэдэ хъунущ», - жысIэу сыгужьеяуэ, бжэ-щхьэгъубжэхэр зэIуздзащ, и джанэ щIыIухэр хуэстIэтащ, и бгъэри массаж хуэсщIащ, уэс къыщIэсхьэри, и нэкIум щысхуащ… ЕзмыхьэлIа къэзгъэнэжакъым, ауэ зыри къикIыркъым, къызэрымэхащ. СщIэнур сымыщIэу кабинетыр сыIэпхъуэшапхъуэу къызожыхь. Сэри сыкъэмэхыным сынэсащ.

СогуIэж, си щхьэм мыгъуагъэ хузохьыж. «Сыкъэтэджу а Iуэхутхьэбзэ тIэкIур хуэсщIакъым», - жысIэу гузэвэгъуэр къыскIэщIэзэрыхьащ. Си гум къокI: «Ярэби, мыр щIэлъэIуар есхьэлIэмэ, армырауэ пIэрэ мыбы хущхъуэ хуэхъунур?». ПсынщIэу спирт стэканым изогъахъуэри, си Iэр кIэзызу Долэтджэрий и щхьэр къызоIэтри, хуэмурэ жьэдызокIэ. Фи фIэщ хъурэ - ар зэрыIухуэу, и щхьэ фIэсысыхьыр фIиубыдэжри, хуэмурэ къызэфIэтIысхьэжащ.

-Уи лажьэ укIуэд, уэри зыбукIыжырт, сэри сыбгъэунэхъурт, - жызоIэ, IэплIэ есшэкIыурэ.

- Е гъуэгу махуэрэ, сыт мы къыспэщIэхуэу сызэпэмар, си пэ шыкъур ирикъутыхьащ! - жеIэ Долэтджэрий къызэфIэувэжурэ. - «Спирт «н» жиIэу зытетаращ къэсщтар.

 - «Н»-м «нашатырный» жиIэу аращ къикIыр, - жызоIэ си гур къызэрыгъуэтыжарэ сыкъыпыгуфIыкIыу. - СыпIащIэри, нэстхысатэкъым.

- Си фIэщ хъуркъым мы си пэр игъащIэкIэ сэбэп хъужыну, пытыжыххэу пIэрэ ар езыр? - жиIэу къысхуотхьэусыхэ Долэтджэрий. - МэкIэ сыщIэгъуащэтэкъыми, сытым хуэдэу ину дэсшеят ар езыр!

- Умыгузавэ, дакъикъэ зыщыплIкIэ пщхьэщыкIыпэнущ, - жызоIэ, абы и гур фIы хуэсщIу, сымыдыхьэшхыну ерагъыу зызэтесIыгъэу. – Къысхуэгъэгъу тхьэм щхьэкIэ, сэри си зэран хэлъщ абы.

- Спирт тIэкIу уиIэ? - жиIэу дыхьэшхыу Долэтджэрий дызэхуэзэхукIэ къызэупщIырт.

- Си куэдщ, нашатырнэу ухуейкъэ? - жэуап естыжырт сэри, сыкъыпыгуфIыкIыу.

Iей мыхъу фIы хъужыркъым жаIэ. Нэхъыщхьэр аращи, къысщыщIар дерс схуэхъуащ.