Тхыдэ

ЗэрытщIэщи, адыгэ-убых-абазэ лъэпкъ зэрыбыным епха щIыпIэцIэхэр нэхъ къыщызэтена щIыналъэщ КъухьэпIэ Кавказыр.

Ди республикэм и къалащхьэ Налшык и тхыдэм и напэкIуэцIхэм къызэраIуэтэжымкIэ, абы япэ еджапIэхэр къыщызэIуахауэ щытащ епщыкIубгъанэ лIэщIыгъуэм и 50 гъэхэм я кIэуххэм. Абы лъабжьэ хуэхъуат «Бгырыс еджапIэхэм я устав» дэфтэрыр. Апхуэдэ гулъытэ щIэныгъэм ирата нэужь, еджэным гу хуэзыщIа щIалэгъуалэм я бжыгъэр нэхъыбэ хъуащ. 

         Интернетым и фIыгъэкIэ, нобэ бзэ куэдкIэ къыпхуэгъуэтынущ  адыгэхэм ятеухуа тхыдэ напэкIуэцIхэр. Нэмыцэбзэр фIыуэ зыщIэ, «Терек» газетым и редактор нэхъыщхьэ Дадэ Аслъэн и фIыгъэкIэ къытIэрыхьащ  XIX лIэщIыгъуэм Берлин къыщыдэкIа газетым къытехуауэ, адыгэ щхьэрыхъуэным и хъыбар гъэщIэгъуэн.

                 Лъыгъажэ зауэхэм, политикэ гущIэгъуншэхэм, дин зэблэшам адыгэхэр дуней псом щракъухьауэ, мелуан зыбжанэ хъухэу хамэ къэрал 50-м нэсым щопсэу Урыс-Кавказ зауэр зэриухрэ. Апхуэдиз адыгэу хамэхэм яхэсым, адыгэбзэр зыщыгъупщэжахэм нэгъунэ, адыгэпсэ яхэлъу нобэр къыздэсым къызэрынэжар щыхьэт тохъуэ адыгэ щэнхабзэм и лъапсэр зэманыжь дыдэхэм куууэ зэрыхэтым.

                Тхыдэр щыхьэт зэрытехъуэщи, Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм, псом хуэмыдэу Кавказым папщIэ щызэпэщIэтым, нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм текIуэнымкIэ къалэнышхуэ игъэзэщIат Налшык.

Ар къарури Iэщэри щызэщIагъэуIуэ щIыпIэ хъуат. Къэбэрдей-Балъкъэрыр мазитхум нэблагъэкIэ бийм иIыгъащ. Республикэм и щIыпIэхэм зэхэуэ гуащIэхэр щекIуэкIащ, ди цIыхухэр зэрыпхъуакIуэхэм лIыгъэ яхэлъу япэщIэтащ. ЩIыналъэм и щыхьэрыр 1943 гъэм щIышылэм и 4-м щхьэхуит къащIыжащ, махуэ зыбжанэ дэкIри, щIышылэм и 11-м, республикэр зэрыщыту.

 Пэжу апхуэдэ пашэныгъэр щIыхь зыпылъкъым икIи абы зыри хуейкъым. И щхьэусыгъуэри къызэрыгуэкIщ, къызэрежьамрэ зэриухыжамрэщ.
1962 гъэм СССР-м ШынагъуэншагъэмкIэ и къэрал комитетым и лэжьакIуэхэр я лъэужь техьащ мылъкушхуэ зэхэзыдыгъуэхэм. ГъэщIэгъуэнт абыхэм къигъэхъуапIэу къыхахари: Москва и Краснопреснэ районым щыIэ психо-неврологие сымаджэщым щIэлъхэм щеIэзэ-щагъэлажьэ лъэщапIэхэрт. Ахэр Совет Союзым япэу къыщаумыса мелуанырыбжэхэт.

 Украинэм дэIэпыкъукIэрэ Инджылызыр хущIокъу Урысейр лъэрымыхь ищIыну, абы и экономикэр  къигъэтIэсхъэну. Мурадыр зыхуэгъэзар зыщ: езым къыпэувыфыну е зэран къыхуэхъуфыну псори IуигъэкIуэтынырщ. ДыщIыгъужын хуейщ ахэр зэриуштын, зэщигъэIеин папщIэ  сытри илэжьыну зэрыхьэзырыр. Щапхъэхэр  гъунэжщ, ауэ зы къэтхьынщ ди зэманым пэгъунэгъуу:   Урысеймрэ Украинэмрэ Истамбыл щызэращIылIа зэгурыIуэныгъэр  Лондон къызэрызэпиудар.

ТхакIуэшхуэхэм ящыщу Кавказым нэхъыбэу тетхыхьар, зэрытщIэщи, Пушкин Александр, Толстой Лев, Лермонтов Михаил сымэщ. Ауэ XIX - XX лIэщIыгъуэхэм псэуа сурэтыщI, IэпщIэлъапщIэ куэдми я IэдакъэщIэкIхэм къыщыгъэлъэгъуэжащ ди щIыпIэхэм ахэр къызэрымыкIуэу дихьэхыу зэрыщытар. Абыхэм ящыщ куэд мы зэманым  щахъумэ Налшык къалэм дэт СурэтыщI гъуазджэмкIэ музейм.

Абыхэм яхэтщ Кавказ зауэм щыгъуэ урысыдзэм дэщIыгъуу ди щIыпIэхэм щыIа художникхэм щIыналъэр зэралъэгъуар къыщаIуэтэжа я сурэтхэр.

                  Тхыдэ къулей икIи гъэщIэгъуэн иIэщ адыгэ лъэпкъым. Ар къызэрыхъуам теухуауэ тхыдэтххэм къагъэнащ щIэныгъэ лэжьыгъэ куэдщ. Апхуэдэщ тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат Бетрожь Руслан и IэдакъэщIэкIри.

ЦIыхухэр щызэрихьэлIэкIэ сэлам зэрах, я Iэр зэроубыд. ЩызэрихьэлIэ елъытакIи, адыгэхэм я фIэхъус сэламыр лIэужьыгъуэ куэд хъууэ щытащ.
Псалъэм папщIэ, Iуэху зыщIэ ирихьэлIэмэ, жраIэ: «Iуэху фIохъу апщий!» Сэлам зрахам жэуап къетыж: «Упсэу апщий!» Абы къыщIигъужынкIэ мэхъу (зэрихьэлIахэм я ныбжь елъытауэ): «Тхьэм и щIасэ ухъу!»