Тхыдэ

США-м и президент Трамп Дональд хэхыныгъэхэм я пэкIэ къызэригъэгугъауэ щытахэм ящыщ зыр игъэзэщIащ. Абы и унафэкIэ хэIущIыIу ящIащ иджыри къэс щэхуу Лъэпкъ архивым щахъума дэфтэр куэд. Я нэхъыбэр егъэщIылIащ 35-нэ американ президент Кеннеди Джон зэраукIам.

Зауэм хэкIуэда и Iыхьлыхэмрэ унэкъуэщхэмрэ я хъыбар иджыблагъэ къытхуиIуэтэжащ Мэлбахъуэм и цIэр зезыхьэ лъэпкъ библиотекэм и лъахэхутэ къудамэм и библиотекарь нэхъыжь Безыр (Хъандэхъу) Ленэ. 

Иджыблагъэ къытIэрыхьащ адыгэ псоми я ней зыщыхуа Бекович-Черкасский Федор «Кавказ узэщIакIуэ щэджащэу» къэзыгъэлъагъуэ, Осетие Ищхъэрэ-Алание республикэм Абаевым и цIэр зэрихьэу дэт гуманитар, социальнэ щIэныгъэхэмкIэ институтым тхыдэмкIэ и къудамэм и унафэщI, тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ доктор Айларовэ Светланэ и тхыгъэ: «Бекович-Черкасскэм къалэ ухуэныгъэм теухуауэ къыхилъхьа жэрдэмхэм яз». КъызэрыщIэкIымкIэ, быдапIэу къежьа Налшык жылэм къалэ къыхэщIыкIыныр зи жэрдэмыр Бековичырщ, абы урыс тетыгъуэм фейдэуэ къыхуихьынухэр щызэпкърих тхыгъи иIэщ.

  Псыжь лъэныкъуэм Iэпхъуа къэбэрдейхэм я пашэу щытащ пщы, лIакъуэлIэш, уэркъ пщIэрэ щхьэрэ зиIэхэр - ХьэтIохъущокъуэхэ, Наурызхэ, Къарэмырзэхэ, Къэсейхэ, Къетыкъуэхэ, Трамэхэ, Къундетхэ.

 Урысейм и прокурор нэхъыщхьэ Краснов Игорь илъэс блэкIам утыку къихьауэ щытащ Хэку зауэшхуэм и зэманым нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм Совет Союзым ис лъэпкъхэм ираха лейр «лъэпкъгъэкIуэду» («геноциду») къэлъытапхъэу икIи куэд дэмыкIыу ар хабзэкIэ даIыгъащ. 

 Хэку зауэшхуэр иуха нэужь, къэралым и дэтхэнэ лъэныкъуэми псэукIэмрэ лэжьыгъэмрэ щызэфIагъэувэжын щIадзауэ щытащ.   Интернет архивхэм тхыгъэ гъэщIэгъуэн къыщытIэрыхьащ абы и щыхьэту къэуву: «Урожайнэ районым хыхьэ Хьэмидей къуажэм дэт «Большевик» мэкъумэш артелым хэтхэм республикэм и колхозхэтхэм зыхуагъазэ Налшык къалэр зэфIэгъэувэжын Iуэхум жыджэру хэувэну».  Ар къытехуауэ щытащ «Социалистическэ Къэбэрдей-Балъкъэр» газетым 1944 гъэм мэлыжьыхьым и 16-м. 

Кавказ Ищхъэрэм ис лъэпкъхэм я тхыдэр зэраджыр фIыщ. Филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор БакIуу Хъанджэрий, зэритхымкIэ, адыгэм ди тхыдэр, ди блэкIар къэзыхутахэр, тетхыхьахэр ди лъэпкъым щыщкъым, нэхъыбэу урыс щIэныгъэлIхэрщ, хамэ къэралхэм къикIыу щыта зекIуэлIхэрщ, еджагъэшхуэхэрщ. Ари зыкIэ фIыщ - абы ятхахэм пэж нэхъыбэ хэтщ. Совет зэманым ирагъэджа тхыдэтххэми пцIым зыдрагъэхьэхыщэу щытакъым - ахэр къэзыгъэувыIэн, зыщышынэн IуэхущIапIэхэр щыIэт.

     Хэку зауэшхуэм и гугъу щащIкIэ, дауи, нэхъыбэу зытепсэлъыхьыр совет цIыхухэм абы къыщагъэлъэгъуа лIыгъэмрэ хахуагъэмрэщ. Зэрызэуа Iэщэхэмрэ ахэр къэзыгупсысхэмрэ къалъысыр мащIэщ. Ауэ абыхэм ди ТекIуэныгъэ Иным халъхьар къыпхуэмылъытэн хуэдизщ. Псалъэм и хьэтыркIэ, ЗИС-3 топым.

Кавказ Ищхъэрэм къухьэпIэмкIэ щыIэ и щIылъэныкъуэм, хы ФIыцIэм къедза и Iуфэри дэщIыгъуу, ноби щызэхэтх щIыпIэцIэхэм ящыщ гуэрхэм я IукIэ-тхыкIэр ди гъунэгъу абхъазхэм я бзэм хэт псалъэпкъхэм зэрыхуэкIуэм гу лъыдмытэныр Iэмал зимыIэщ.

Теймур Мухьэмэд и новеллэхэм я нэхъыбапIэм тхылъеджэм и гупсысэр хуагъэуш мылъкумрэ къулыкъумрэ, мыхъумыщIагъэмрэ Iеягъымрэ къазэрыпкърымыкIыр, атIэ цIыху Iейхэм, бзаджэхэм мылъкури къулыкъури езыхэм яй зэращIым. Апхуэдэ гупсысэхэр и нэщэнэу щытащ ХХ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм щыIа уэркъ-демократ Iуэху еплъыкIэм.