Тхыдэм ухэплъэмэ...

XIX лIэщIыгъуэм КъуэкIыпIэ Галилеер (Кфар-Камэ зыхуэзэр) я нэIэм щIэтт бедуинхэм. Уэсмэн правительствэм Iэмал зэхуэмыдэхэр къигъэсэбэпырт и тепщэгъуэр а щIыналъэми щигъэбыдэну. Апхуэдэ зы хэкIыпIэу къигупсысар Алжиррэ нэгъуэщI щIыпIэхэмрэ къиIэпхъукIхэр абдеж зэрызэхигъэтIысхьэнырт. Тыркухэм курд зауэлIхэри къигъакIуэрт, бедуинхэр зэхэзехуэн ящIу. АрщхьэкIэ зыри къайхъулIакъым.

Шэрджэсхэращ щытыкIэм зезыгъэхъуэжар. Ахэр зауэ хуэIухуэщIэхэм зэрыхуэIэзэм и фIыгъэкIэ, журт къуажэхэри къэунэхуащ. Апхуэдэ зэхъуэкIыныгъэхэр нэхъ нэрылъагъу щыхъуар шэрджэсхэр а щIыпIэм зэритIысхьэрэ илъэс 20 дэкIа нэужьщ. Кфар-Камэ и тхыдэ музейм, 1878 гъэм къызэрагъэпэщам, щIэлъщ а зэманым Израилым и щIым зэрыщыпсэуа щIыкIэм щыхьэт техъуэ дэфтэрхэр. Къэбгъэлъагъуэмэ, Кавказым и щIым шэрджэсхэр хуиту щитIысыкIыу щытащ, я къуажэхэм щIыпIэшхуэхэр ирагъэубыду. Ауэ Галилее Ищхъэрэм адыгэхэм нэгъуэщI ухуэкIэкIэ я жылагъуэр зэкIэщIэсу щаухуащ: унэ блынхэр зэIусэу ящIурэ щIыпIэр къаухъуреихьырт. Апхуэдэу нэхъ тыншт къуажэр бийм ящыпхъумэну. Кфар-Камэ къалъытэ XIX лIэщIыгъуэм и кIэм къыщыщIэдзауэ хъума хъуа щIыналъэ нэхъ телъыджэхэм ящыщу. 

Шэрджэсхэр дэнэ щIыпIэ къыщымыхутэми, я IэкIуэлъакIуагъэр асыхьэту IупщI хъууэ щытащ. Джолан тафэм абыхэм къуажэ 13 щаухуат, Иорданым зэпрыкIри, Амман къалэри къызэрагъэпэщат. Ухуэныгъэм, пхъэмрэ гъущIымрэ, щIым елэжьынми ахэр зэрыхуэIэзэр абдежи нэрылъагъу щащIащ.

Кфар-Камэ мыхьэнэшхуэ игъэзащIэу щытащ Уэсмэн къэралыгъуэм и зэманми ар лъэлъэжа нэужьи. Къуажэкум а зэманым щхьэл щаухуам хьэжыгъэ щахьэжыну къекIуалIэрт хьэрыпхэри, къумым исхэри, журтхэри. 1948 гъэм екIуэкIа зауэм и зэманым шэрджэсхэр журтхэм якъуэувауэ щытащ, абдеж щегъэжьауи Израилым зыхъумэжыныгъэмкIэ и дзэм адыгэхэр ираджэ. 

Я адэжь хэкур зыщамыгъэгъупщэу, лъэпкъ щэнхабзэр яхъумэу Кфар-Камэ дэс адыгэхэр зыхэс къэралым щыпсэухэм IуэхуфI куэдкIэ къахощ. Я анэдэлъхубзэр зэрахъумэм къыдэкIуэу, адыгэхэм ивритри, инджылызыбзэри, хьэрыпыбзэри зрагъащIэ, языныкъуэхэм тыркубзэмрэ урысыбзэмрэ къагъэIурыщIэ. Иужьрей илъэсхэм шэрджэсхэм папщIэ зэхагъэува программэ щхьэхуэкIэ Израилым щрагъаджэ. 

Ислъам диныр зыIыгъ, адыгэ хабзэри зыхъумэ ди лъэпкъэгъухэм журтхэм пщIэ къыхуащI, Израилым зыхъумэжыныгъэмкIэ и дзэми (ЦАХАЛ) нэгъуэщI хабзэхъумэ IэнатIэхэми къулыкъухэр къыщыхуагъэфащэ. 

Адыгэ къуажэ дэлъэдапIэм и гъуэгу зэхэкIыпIэм куэд щIакъым лъэпкъ дамыгъэм и фэеплъ зэрыщагъэуврэ. Ухуэныгъэр къэзыгупсыса Щоджэн Софие фэеплъым и теплъэ хъунум щелэжьым, ар иджыри щеджэрт Израиль технологие институтым архитектурэмкIэ и къудамэм. Фэеплъым и проектым щеувалIэм, псом япэу абы адыгэм и тхыдэмрэ лъэпкъ ныпым и мыхьэнэмрэ щIиджыкIыжащ, икIи ухуэныгъэм лъабжьэ хуищIар аращ. 

 Шабзищыр зэрымыджэлэным хуэдэу зыпэщIэгъэкъуащи, зэкъуэтыныгъэмрэ зэхуэдэныгъэмрэ щIагъыбзэу ящIэлъщ. Абыхэм я хъуреягъкIэ вагъуэ 12 - адыгэ лъэпкъыр зэрыхъу лIакъуэм хуэдизу - къегъэувэкIащ. Фэеплъыр удзыпцIэм хэту ягъэуващи, ныпым и плъыфэр абыкIэ къагъэлъагъуэ. Езы Щоджэн Софие жеIэ: «Си дежкIэ пщIэшхуэт мы фэеплъым сызэрырагъэлэжьар. Ди адыгэ къуажэ дахэм и дыхьэпIэр зи хуэдэ щымыIэщ. Мы фэеплъым къаригъэщIэнущ шэрджэсхэр зыми зэремыщхьымрэ абыхэм я щIэиныр зэрыинымрэ. Дыщогугъ къэкIуэнуми ди лъэпкъ фIыгъуэхэр тхъумэфыну, ди Iуэхухэр ефIэкIуэну»...

Гу зылъытапхъэ: ООН-м (ЮНВТО) и дунейпсо туризм зэгухьэныгъэм 2022 гъэм етIуанэу иригъэкIуэкIа зэхьэзэхуэм Кфар-Камэ къуажэ зыгъэпсэхупIэ нэхъыфIхэм ящыщу къыщалъытауэ щытащ, апхуэдэуи 2023 гъэм ар хагъэхьащ зыплъыхьакIуэ уздэкIуэ хъуну щIыпIэхэм. Зэпеуэм къэрал 57-м я щIыпIэу 130-рэ къыщагъэлъэгъуати, зэрыжытIауэ, нэхъ пажэ хъуахэм яхэхуащ Кфар-Камэ. Шэч хэмылъу, ар адыгэхэм я ехъулIэныгъэхэм щыщу тхыдэм къыхэнэну Iуэхугъуэщ.