ХъэтI щIэщыгъуэ зиIэ усакIуэм къегъэщI дуней гурыхь. Къуныжь ХьэIишэт и дэтхэнэ усэми дунеишхуэм и плIанэпэ зэрызыххэм къыдиха хъуаскIэ хэлъу къыпфIощI. Уафэри, щIылъэри, мэзри, псыежэхри, гъэм и теплъэгъуэхэри - псоми ятелъу уолъагъу усэбзэм и Iуданэ зэмыфэгъукIэ хэдыкIа тхыпхъэхэр. Сыт щипIыр Къуныжьым и усэхэм? Сыт ар зытетхыхьыр? ЩIыуэпсым, адэ-анэм, лъагъуныгъэм, сабиигъуэм, жьыгъэм, усакIуэм и гъащIэм, жэщымрэ махуэмрэ, лъахэм, лъэпкъым, бзэм… Куэдым… куэдым. Усэ къэси хьэл гъэщIэгъуэн иретыф. Хэт нэжэгужэщ, хэт нэщхъейщ, хэт пIейтейщ, хэт сабырщ, хэт IэфIщ, хэт дыджщ, хэт сабиипсэ Iутщ, хэт щIалэгъуэм и нур тредзэ, хэт «дадэ къуапэщ». Псоми зэхуэдэу ящIэлъыр къабзагъэрщ. Аращ усэм псэ хэзылъхьэри, щIэджыкIакIуэм и деж нэзыхьэс дамэ хуэхъури.
Дэнэ атIэ уздахьыр абы и усэхэм ятет дамэхэм?! Яхэтщ уи куэбжэпэм махуэ псокIэ укъыIузыни, хамэщI узыхьи, адэжь лъапсэм ущызыгъэгупсыси, анэбгъэм сабий цIынэу упщIэхэзылъхьэжи, щIымахуэ хадэм лъапцIэу уизыши, гъэмахуэ уэшхым гуапэу ухэзыши. УпщIэ куэди лъэужьу къагъанэ усэхэм, щэху гуэрхэри къатIэщI. Усэ къэс - и чэзущ! ЦIыхур зэрыпсалъэ бзэр зэрытелъыджэр, абы и къарур зэрыабрагъуэр къуеIуэкI Къуныжьым. Усэхэм уоджэри, уи фIэщ мэхъу - адыгэбзэм иIэкъым гъунапкъэ. Абы къызэщIебгъэубыдэфынущ уафэмрэ щIылъэмрэ я зэхуаку дэлъ хъугъуэфIыгъуэ псори.
УсакIуэр лъахэм щытетхыхькIэ, ар уардэу хеIэтыкI! Ар Къэбэрдейм зэрипхъум, Хэкур и хьэуар и Iэпкълъэпкъым зэрыхэгуэшам щегупсыскIэ, гуныкъуэгъуэу иIэу хъуар щхьэщокIуэтыж.
КIэутхыпщIу, схуэгузавэу
Тесщ бзу цIыкIур жызумейм.
Мэлъэлъэж гугъуехьхэр дафэу,
- ИIэщ си псэм Къэбэрдейр. («КIэутхыпщIу, схуэгузавэу»).
«Сыщалъхуа лъахэ» усэм абы уэзджынэу щегъэзу лъахэм и тхыдэм теухуа гупсысэр. ИтIанэ, нэгъуэщI щIыналъэ псоми йогупсысри, езыр щалъхуар зыми зэрыпимыщIынумкIэ, усэри щIегъэбыдэж:
Уи акъужь къабзэм, схуэгуэпэну,
Губгъуэ джэдгыным и мэр хэтщ.
Мы щIы хъурейм уэ пхуэзгъэдэну
НэгъуэщI зы лъахи щызмыгъуэт.
ДауикI, усакIуэм и гурыгъузхэм хэтщ зэгуэр Хэкур зыбгынахэр. Абыхэм «я гуауэм егъэпIыщIэ», «я хьэлъэр хуэIэткъым». Ауэ, ди тхыдэ гуузым и нэпкъыжьэ зытелъ Тенджыз ФIыцIэм щыхэплъэкIэ, абы и толъкъунхэм зыкъаIэту щилъагъукIэ, йогупсыс:
Толъкъунхэр хуэдэщ хуарэм,
Зэдэжэу здожумарт -
Я лъащIэм щIэкIуэдахэм
Къару яIам къаIэт («Тенджыз ФIыцIэм и Iуфэм»).
Уэгури щIылъэри зэлъэщIэзыгъэIэс лъагъуныгъэ лирикэр усакIуэм и IэдакъэшIэкIхэм щыIупщIщ. Лирическэ лIыхъужьыр гухэлъым хуэлейгъэгъущ, абы поплъэ, гурыщIэ жэуапыншэми игу иригъабгъэркъым – дэтхэнэ лъагъуныгъэри лъапIэщ абы и дежкIэ. Абы гурыщIэр егъафIэ псалъэ гуапэхэмкIэ. ФIыуэ илъагъум «гур Iэгум илъу хуехь», и лъагъуныгъэм и сурэтыр «псы къабзэ цIыкIум къощ», «Iущхьэ плъыжьхэм хуаус уэрэд гум имыхуж». Дунейр щIэращIэщ, бзухэм уэрэд жаIэ, лэгъупыкъур мэгуфIэ, уеблэмэ уэшх къыщешхкIи дыгъэ бзийхэр тепыIэркъым. А псом и щхьэусыгъуэр лирическэ лIыхъужьыр телъыджэ гуэрым поплъэри аращ - «Ар укъысхуэзэну арагъэнщ» жеIэ абы .
«Си лъагъуныгъэр езгъэщхьынут» усэм хэт лIыхъужьым и гурыщIэр ирегъапщэ дунейм нэхъ дахэу тетхэм: «уэгу вагъуэм хуэдэ мыIэрысэм», «жьэгум хъуаскIэ къыдэлъэтым», «пщэдджыжьым уафэм къихьэ дыгъэм». Ауэ абыхэм зыгуэр я пIалъэр зэрикIым щегупсыскIэ, и ни и пи къихьыжкъым. «НэгъуэщI ар зэщхь темыт мы щIыгум, Си лъагъуныгъэр ещхьыжщ си гум» жеIэ иужьым. Нэхъ дахэу пхужыIэнкIэ хъунур сыт?!
ЩIыуэпсым и къару лъэщыр къыхощ, дыкъэзыухъуреихь дунейр зэрыбауэр зыхыуагъащIэ «Щихухэр лъагэщи мэпIыщIэ», «Къырым тет жыг», «Мазэр хуэдэщ кхъуейхьэл ныкъуэм», «Бжьыхьэ», «Мазэ из», «КъыIутщ мазэр си щхьэгъубжэм хуарэу», «Нартыхур жьыбгъэм щIегъэхъае», «Бжэр Iух, уэшх макъыр къыщIэгъэхьэ» усэхэм.
Уэшхым сыт щыгъуи и гур хуIэпех усакIуэм. Абы и щапхъэщ «Бжэр Iух, уэшх макъыр къыщIэгъыхьэ» усэр. И макъым щIэдэIун фIэфIщ, къешхыну йолъэIу, къыфIощI уэшх щабэм хэти и губжь зэтригъэуIэфIэжыфыну: «Зэгуэр псэуахэм я псэ Iэлхэр А уэшх макъамэм дощэбэжыр».
Анэм и гумащIагъэр къыщигъэлъэгъуащ «Си анэм и таурыхъхэр жыг баринэщ», «И лъэдий къупщхьэм къыхахыжри», «Насып», «Анэр къыпкIэлъыджэу», «Си анэр схуэгуфIэрт» усэхэми.
Къуныжьым куэдрэ егъэзэжыр сабиигъуэм. Ар щегъафIэ «Таурыхъ», «Зэманыр шыфIу кIуэрт, мыпIащIэу», «Сабий сурэтхэр», «Сабиигъуэ» усэхэм. Сабиигъуэм къимыгъэзэжыну блэкIами, усакIуэм абы куэдрэ къытрегъазэ гукъэкIыжкIэ.
Гу лъыдмытэжурэ, ди гъащIэр
Ди сабий щхьэцхэм уэшхыу пыжт, - жеIэ а зэман дахэр жыжьэ къызэрынар зыхищIэу. Иджы балигъщ. ГъащIэр куэдрэ зэрыткIийр игъэунэхуащ, сабиинэм дахэ фIэкIа имылъагъуу щытамэ, иджы IэфIри дыджри зыхещIэ.
