Зи цIэр тхыдэм къыхэна

 

Къущхьэ Сэхьид и унагъуэм къихъуа щIалэ жаныр адэ-анэ зэпIэзэрытым зыхуей хуэзэу япIащ, хабзэ хэлъу ягъэсащ. КIыщыкъуэ и сабиигъуэм еджэным и гур хуабжьу етат, егъэджакIуэм жиIэр псынщIэу къипхъуатэрт. Абы къыхэкIкIэ, егъэджакIуэхэм я советым и унафэкIэ, зы илъэсым 1-нэ, 2-нэ классхэр кърагъэухауэ щытащ.

Япэ дыдэу къуажэ школыр къэзыуха цIыху 11-м ящыщащ КIыщыкъуэ. Абы «5» защIэкIэ еджэныр къызэрырихьэлIам щыхьэт техъуэ дэфтэрым щытхъу тхылъ и гъусэу къратыжат. А зэманым дыщэ медаль яту щытакъым. Школыр къэзухахэм я аттестатхэр щыIэрагъэхьэж гуфIэгъуэ пщыхьэщхьэр къуажэми, районми ягъэлъапIэу зыхэтыну траухуауэ щытащ 1941 гъэм мэкъуауэгъуэм и 21 м. Пшыхьыр дахэ дыдэу зэфIэкIат. Ауэ а жэщым и пщэдджыжьым дыдэм гум имыхужын нэщхъеягъуэшхуэр къэхъуащ – нэмыцэхэр ди къэралым къытеуащ. Школыр къэзыухагъащIэ КIыщыкъуэ, тхьэмахуитI нэхъ дэмыкIыу, зауэм ираджащ. Краснодар дэт дзэ училищэм мазихкIэ щеджэри, зенитгъауэ взводым и батареем и командиру щытащ.

1943 гъэм накъыгъэм и 1-м КIыщыкъуэ зи Iэтащхьэ батареем кхъухьлъатитI къриудыхауэ щытащ. А махуэр Къущхьэр къыщалъхуа махуэт, зауэм щыIэу илъэс 20 ирикъуат.  Къущхьэ КIыщыкъуэ текIуэныгъэм къыхэкIыу «Вагъуэ Плъыжь» орденыр къратащ. 1944 гъэм Яссэ-Кишинев зэхэуэм КIыщыкъуэ и батареем нэмыцэм и кхъухьлъатэу щы, танкыу плIы зэтрикъутащ. Абы щыгъуэми ди хэкуэгъум къыхуагъэфэщауэ щытащ Хэку зауэшхуэм етIуанэ нагъыщэ зиIэ и орденыр, Совет Нэхъыщхьэм и хъуэхъу тхылъыр. Венгриер къегъэутIыпщыжыным, Будапешт къэщтэным КIыщыкъуэ и батареер жыджэру, ехъулIэныгъэхэр зыIэригъэхьэу хэтащ. Абы къратащ Хэку зауэшхуэм езанэ нагъыщэ зиIэ и орденыр, «Будапешт къызэращтам папщIэ» медалыр.

 

Зауэ нэужьым КIыщыкъуэ къыхуагъэфэщащ Дзэ академием щIагъэтIысхьэну, ауэ адэ-анэм я лъэIукIэ, абы къигъэзэжащ щалъхуа куейм. Iуащхьэмахуэ райкомым и къудамэм и унафэщIу илъэсиплIкIэ, абы иужькIэ секретару лэжьащ. Къэбэрдей институтыр, Горскэ мэкъумэш институтыр къиухащ.

Дамыгъэ куэдым зи бгъэр ягъэдахэ офицер щIалэ екIу, 1950 гъэм коммунист партым и Тэрч райокомым и япэ секретару ягъэкIуа Къущхьэ КIыщыкъуэ районым и цIыхухэр къыбгъэдэуващ фIыкIэ къыщыгугъыу. Зэман кIэщIым къриубыдэу КIыщыкъуэ а IэнатIэм зыкъыщигъэлъэгъуащ япэ игъэщын хуей къалэнхэр гъэзэщIэным цIыхухэр хузэщIигъэуIэу, лэжьыгъэр фIыуэ илъагъуу, цIыхухэм я гум къишхыдыкIыу, и щхьэми и унафэм щIэтхэми яхуэткIийуэ. Апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэм районым и социально-экономикэ гъащIэм фIы и лъэныкъуэкIэ зригъэхъуэжырт.

Тэрч районым зэрыщыIэрэ илъэситI хъуауэ КIыщыкъуэ ираджэжри, партым и обкомым мэкъумэш хозяйствэмкIэ и къудамэм и унафэщIу ягъэуващ икIи партым и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и бюром хагъэхьащ.

Зэман дэкIри, Къэбэрдей-Балъкъэрым и обкомым и секретару, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Совет Нэхъыщхьэм и унафэщIу хахащ. КъБР-м и Правительствэм КIыщыкъуэ щылэжьащ илъэс 21-кIэ. Абы щыщу илъэс I6-кIэ Правительствэм и УнафэщIу (1969-1984 гъ.гъ.), щэнейрэ КПСС-м и съездхэм и делегату щытащ. КъБАССР-м, РСФСР-м, СССР-м я депутату илъэс 30-кIэ екIуэкIащ.

НыбжькIэ нэхъыжьхэм ящIэж, а илъэсхэр республикэм и зыужьыныгъэшхуэ зэману зэрыщытар: экономикэм, щIэныгъэм, узыншагъэр хъумэным, щэнхабзэм, цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэным я лъэныкъуэкIэ ипэкIэ кIуатэрт. А псоми илъэс 40-м щIигъукIэ псэемыблэжу хэлэжьыхьащ КIыщыкъуэ, IэнатIэ нэхъ гугъу дыдэхэм пэрыту. ИкIи цIыхубэм я псэукIэр ефIэкIуэн папщIэ Iуэхугъуэ куэд гъащIэм хипщащ.

Зэчиишхуэ зыбгъэдэлъ къызэгъэпэщакIуэ Мэлбахъуэ Тимборэ и унафэм щIэту а илъэсхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым хуабжьу зиIэтащ. Псом хуэмыдэу мэкъумэш хозяйствэм зыужьыныгъэшхуэ иIэт. Абы и щыхьэту къэбгъэлъагъуэну ирикъунщ илъэс 22-м къриубыдэу, Урысейм нартыху гъэкIынымкIэ щызыIэпах Бэракъыр тIэу фIэкIа ди республикэм зэрыIэщIэмыкIар. Ар зи фIыщIэр КIыщыкъуэт, абы и нэIэ щIэту лажьэхэрт.

Мэлбахъуэ Тимборэ, Къущхьэ КIыщыкъуэ, Кульбаев Мухьэжыр, абыхэм я лэжьэгъухэр укъуэдияуэ иужь итащ псы зыщIагъэлъадэ щIым хагъахъуэурэ зэпымыууэ гъавэшхуэ кърахьэлIэным. 80 гъэхэм щыщIидзэм ирихьэлIэу Къэбэрдей-Балъкъэрым гектар мини I30-м, нэгъуэщIу жыпIэмэ, гектаритI къэс ещанэм псы щыщIагъэлъадэ зэрыхъуар. Абы щыгъуэ яухуауэ щытащ ерыскъы, мэкъумэшхэкIхэм щелэжь предприятэхэр. Пхъэщхьэмыщхьэ, хадэхэкI къехьэлIэнымкIэ республикэр Урысейм пашэ щыхъуащ. А зэманым къыдэкIуэтеящ Урысей псор зэрыгушхуэ хозяйствэ унафэщI хьэлэмэтхэу Тэрчокъуэ Къамболэт, Евтушенкэ Николай, Мусукаевэ Шамса, Атэбий Мухьэмэд, нэгъуэщI куэди.

КIыщыкъуэ куэдым къащхьэщыкIырт ищI мурадым и Iэр зэрытригъахуэмкIэ, Iуэхум фIыуэ зэрыхищIыкIымкIэ, лэжьыгъэм зэрытемызашэмкIэ, къызэрыгуэкIыу зэрыщытымкIэ, лъэпкъ зэхэгъэж зэримыщIымкIэ, ныбжьэгъугъэр зэригъэпэжымкIэ. А хьэлыфIхэр езыр къэзыухъуреихьхэм зэрызахригъэлъхьэным дапщэщи иужь итт. Ар цIыхубэм япыщIат, абыхэм къыхалъхьэ жэрдэмыфIхэр гуапэу ядиIыгъырт. 50-80 гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым игъуэта зыужьыныгъэшхуэм куэд хищIыхьащ КIыщыкъуэ.

Къущхьэр республикэм и Министрхэм я советым и унафэщIу щыщыта 70-80 гъэхэм завод, фабрикэ инхэр яухуащ, Iэщ комплекс, псы щIэгъэлъэдапIэ хьэлэмэтхэр къызэрагъэпэщащ. Гулъытэшхуэ хуащIащ социальнэ Iуэхугъуэхэм: школхэр, сабий гъэсапIэхэр, яслъэхэр, киногъэлъэгъуапIэхэр, ЩэнхабзэмкIэ унэхэр яухуащ. Узыншагъэр хъумэным теухуауи ящIар мащIэкъым. Къалэхэм, районхэм щаухуащ сымаджэщхэр, поликлиникэхэр, къуажэхэм къыдэхутащ дохутыр амбулаторэ, фельдшер-акушер пунктхэр. Медицинэ Iэмэпсымэ куэд къащэхуащ.

Къущхьэ КIыщыкъуэ зыцIыхуу щыта куэдым я гум къинэжащ цIыху хьэлэлу, гуапэу, нэмысыфIэу, гущIэгъу хэлъу, фIы зэрилэжьыным хущIэкъуу зэрыщытар.

 

 

 

НэщIэпыджэ Замирэ.
Поделиться: