Литературэдж, филологие щIэныгъэхэм я доктор Бэчыжь Лейлэ

Адыгэ лъэпкъым и япэ бзылъхугъэ еджагъэшхуэ, лъэпкъ литературэмрэ абы ехьэлIа къэхутэныгъэхэмрэ егъэкIуэкIыным хуэлажьэ, щIэныгъэхэм я доктор, профессор, ЩIДАА-м и вице-президент Бэчыжь Лейлэ къызыхэкIа лъэпкъым бгъэдэлъ хъугъуэфIыгъуэм хуищIа хэлъхьэныгъэр къыпхуэмылъытэным хуэдизщ. Ар псэуху телэжьащ лъэпкъ литературэм зегъэужьыным.
Шэрджэс литературэм и тхыдэдж, критик цIэрыIуэ, Къандурым и цIэкIэ щыIэ дунейпсо саугъэтым и лауреат Бэчыжь Лейлэ Iэбубэчыр и пхъур Хьэбэз районым хыхьэ ПсэукIэ-Дахэ къуажэм къыщалъхуат. КъШР-м и къалащхьэ Черкесск дэт лъэпкъ еджапIэ-интернатыр къиуха иужь, Лейлэ Ленинград дэт къэрал университетым филологиемкIэ и факультетым щеджащ. Абы щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызригъэгъуэту къызэригъэзэжрэ, Къэрэшей-Шэрджэс щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым щылэжьащ, IуэрыIуатэмрэ литературэмкIэ къудамэм и унафэщIу. Абы къыдэкIуэу I983 гъэм къыщыщIэдзауэ КъШКъУ-м литературэмкIэ и кафедрэм и профессору, КъШР-м и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и гуащэу щытащ. Лейлэ дунейм ехыжащ 2020 гъэм дыгъэгъазэм и 4-м.
Бгырыс бзылъхугъэхэм ящыщу япэ дыдэу университет щIэныгъэ зэзыгъэгъуэта Лейлэ адыгэ щIыналъищми, нэгъуэщI къэралхэм щыпсэу ди лъэпкъэгъухэми фIыуэ къыщацIыху. Абы и щхьэусыгъэр адыгэ IуэрыIуатэмрэ литературэмрэ джынымкIэ, ди лъэпкъ усакIуэхэмрэ тхакIуэхэмрэ я IэдакъэщIэкI тхыгъэхэм уасэ тэрэз яхуэщIынымкIэ, литературэм зезытыну зи гугъэ щIэблэщIэр гъуэгу щыпкъэ тегъэхьэнымкIэ мы бзылъхугъэм куэд дыдэ зэрилэжьарщ. А псори Лейлэ хузэфIэкIащ анэдэлъхуу иIэ зэчиймрэ сыт хуэдэ гугъуехь хуэзами къимыкIуэтурэ зригъэгъуэта щIэныгъэшхуэмрэ я фIыгъэкIэ.
Бэчыжьым и Iэдакъэм къыщIэкIыу япэ дыдэу дунейм къытехьауэ щытар «Шэрджэс литературэм и тхыдэм и напэкIуэцIхэр» зыфIища тхыгъэращ. Ауэ ар тхылъ щхьэхуэу къыдэкIыным и пэкIэ, Лейлэ къыщигъэсэбэпауэ щытащ адыгэ литературэмрэ гъуазджэмрэ я махуэхэу I957 гъэм Москва къалэм щекIуэкIам щищIыгъа докладым.
НапэкIуэцI плIыщI нэхъ мыхъу япэ тхылъ пIащIэ цIыкIур Бэчыжь Лейлэ угъурлыуэ къыхущIэкIри, абыкIэ щIэныгъэм щыхиша лъагъуэр иужькIэ еджагъэшхуэм и гъуэгу бгъуфIэ хуит хъуащ. Иужьрей илъэс 54-м къриубыдэу ди литературэм и тхыдэмрэ адыгэ, абазэ, нэгъуей, къэрэшей тхакIуэхэм я IэдакъэщIэкI тхыгъэхэмрэ ятехуауэ лэжьыгъэшхуэ зыбжанэ итхащ икIи къыдигъэкIащ Лейлэ.
 Абыхэм ящыщщ «Шэрджэс усакIуэ Гъуэщокъуэ Хъусин» (I962), «Шэрджэс совет литературэр» (I964), «Адыгэ литературэм и прозаическэ жанрхэм я зыужьыкIэмрэ ахэр зытет лъэпкъ дахэгъэпс хабзэхэмрэ» (I972), «ЛIыхъужь эпосым къыщыщIэдзауэ романым нэс» (I974), «Псалъэм и жэуаплыгъэр» (I978), нэгъуэщIхэри. Абыхэм нэмыщI, Бэчыжьыр ящыщщ 80 гъэхэм Москва къыщыдэкIауэ щыта «Совет лъэпкъыбэ литературэм и тхыдэр» (томитху мэхъу), «Совет романыр» тхылъхэр зытха еджагъэшхуэхэм.
ЩIэныгъэ лэжьыгъэ 200-м зэрынэхьэсу и Iэдакъэ къыщIэкIащ. Ахэр адыгэхэм, абыхэм лъыкIэ къахыхьэ, КъШР-м, Ищхъэрэ Кавказым щыпсэу нэгъуэщI лъэпкъхэм я литературэхэр зэрызэфIэувам, зэрызиужьам теухуащ. ЩIэныгъэрылажьэр холэжьыхь мыхьэнэшхуэ зыкIуэцIылъ къэхутэныгъэхэм. Зэхуехьэс, къехутэ, Урысейм къыщыдэкI газет, журнал зэхуэмыдэхэм къытредзэ адыгэхэм я IуэрыIуатэм ехьэлIа тхыгъэ купщIафIэхэр.
Бэчыжь Лейлэ и гуащIэшхуэ хэлъщ Кавказ зауэжьым и зэранкIэ къэрал щэ ныкъуэм щIигъум щикъухьа хъуа ди лъэпкъэгъухэм къахэкIа тхакIуэхэм, усакIуэ цIэрыIуэхэм я творчествэр хэкужьым щыпсэухэм егъэцIыхуным хуэгъэзауэ ди щIэныгъэлIхэм ирагъэкIуэкI лэжьыгъэ иным. Псалъэм папщIэ, Иорданием щыпсэу адыгэ тхакIуэшхуэ Къандур Мухьэдин и «Кавказ» роман-трилогиер къыщыдэкIам япэ дыдэ ар зэпкърызыхыу, и рецензэ убгъуа ди къэралым къыщытезыдзахэм ящыщщ Бэчыжьыр.
Апхуэдэ къабзэу, хэхэсу псэу адыгэхэм ятеухуащ Лейлэ жэрдэмщIакIуэ зыхуэхъуу I99I гъэм и жэпуэгъуэ мазэм Черкесск къалэм щрагъэкIуэкIауэ щыта «Кавказ лъэпкъхэм хамэщIхэм щаIэ щэнхабзэр» щIэныгъэ конференцыр. Апхуэдэ конференц бжыгъэу Бэчыжьыр зыхэлэжьыхьар куэд мэхъу. Дэтхэнэми абы хелъхьэ лъэпкъым хуэгъэза и гупсысэ куур, хамэ къэрал куэдым щыпсэу адыгэхэм къагъэщI литературэм ди лъэпкъ IуэрыIуатэр зэришхэпсым и гугъу ищI зэпытщ.
ИщхьэкIэ зэрыщыжытIащи, Бэчыжь Лейлэ къаруушхуэ тригъэкIуэдащ адыгэ IуэрыIуатэр зэхуэхьэсыжауэ къыдэгъэкIыным. Апхуэдэ лэжьыгъэм и мызакъуэу, Лейлэ жыджэру хэтащ адыгэхэм теухуауэ кърахьэжьэ сыт хуэдэ Iуэхуми.

НэщIэпыджэ Замирэ.
Поделиться: