СССР-м щыпсэуахэм фIы дыдэу ящIэж бдзэжьейм махуэ хэха зэриIар. Зы хабзэм тету, махуэку къэс шхапIэхэм щапщэфIыр а зырат. Абы лъандэрэ зэман дэкIами, нэгъуэщI къэрал къэунэхужами, а хабзэфIым иджыри дытету жыпIэ хъунущ, бдзэжьейм щIэупщIэ зэриIэр къэплъытэмэ.
Бдзэжьейм и махуэр СССР-м къызэрыщыунэхуар
1930 гъэхэм СССР-м мэжэщIэлIагъэр къыщекIуэкIырт. Ар коллективизацэм и лъэхъэнэрат. Мэкъумэшым, Iэщым уелэжьыным налогышхуэ щытралъхьэрати, къапщтэмэ, Iэщышхуэм я бжыгъэм зэуэ хэщIащ, лыр зэпэубыда хъуащ. КъызэралъытэмкIэ, а щхьэусыгъуэращ ерыскъыхэмкIэ къызэгъэпэщынымкIэ наркомым и унафэщI Микоян Анастас къыхилъхьэу, унафэ къыщIащтар къэралым бдзэжьейм и махуэ щыхухэхын хуейуэ. 1932 гъэм къыщыщIэдзауи бдзэжьейр шхапIэ псоми, фабрикэхэмрэ заводхэмрэ я шхапIэхэри яхэту, я Iэнэм къытралъхьэу хуежьащ. ЯпэщIыкIэ абы тхьэмахуэм щыщу махуэ хэха иIакъым. Абы къыхэкIыу сыт хуэдэ махуэми ар техуэнкIэ хъунут.
Ауэ бдзэжьейм и махуэр къэрал псом щагъэувын папщIэ, къыхуеджэныгъэ Iуэхухэри ирагъэкIуэкIат. ДэнэкIи щыфIадзэ плакатхэм къадэкIуэу, бдзэжьейм и фIагъымрэ узыншагъэм ар сэбэп зэрыхуэхъумрэ (микроэлиментхэмкIэ зэрыбейр, йодыр, фосфорыр зэрыхэлъыр жаIэу) ятеухуауэ лекцэ мымащIи ирагъэкIуэкIа! Апхуэдэ лэжьыгъэм кърикIуащ бдзэжьейм къыхэщIыкIа шхыныгъуэхэр (ар гъэжьами, гъэвами, и лэпсыр щIэтми, хьэжами) шхапIэхэм я Iэнэм Iэмал имыIэу тхьэмахуэм зэ къытралъхьэныр.
СССР-р жыджэру яхэтт бдзэжьей хугу (икра) фIыцIэр зыщэ къэрал нэхъ пашэхэм. Ар Каспий и деж щагъэхьэзырырт. ГъэщIэгъуэнракъэ, ар хуиту къэралым щагъуэтми, ди цIыхухэм я деж щIэупщIэшхуэ щиIакъым.
Зауэ нэужь зэманым бдзэжьейм и махуэр
ЦIыхубэм я псэукIэмрэ мэкъумэш Iуэхухэмрэ зэтрагъэувэжа нэужь, къыщIагъэкIым хуэмурэ хагъэхъуэж хъуат. Ауэрэ бдзэжьей промышленностми зиужьащ. Бдзэжьейр гъухум илъу къыдагъэкIыу хуежьащ икIи I950 гъэхэм Совет Союзым щыпсэухэм я дежи абы щIэупщIэ нэхъ игъуэтащ. Гъухухэм илъу ящэ бдзэжьейм и уасэм дэтхэнэри пэлъэщыфыну щытти, абы шхыныгъуэ зэмылIэужьыгъуэхэр къызэрыхащIыкIынум цIыхубзхэр егупсысыни щIадзащ. Къапщтэмэ, «Мимозэ» жыпIэми, хадэхэкI гъэвахэм я щIагъым бдзэжьей шыуар щIэлъми, салат зэмылIэужьыгъуэхэр къыщежьар а лъэхъэнэрт.
Махуэкур бдзэжьейм зэрыхухахар
Бдзэжьей ещэным цIыху псоми зыщратым, ар куэдыIуэ хъуащ, уеблэмэ ягъэщту хуежьащ. I930 гъэхэм Микояным къыхилъхьауэ щыта, ящыгъупщэжыну хунэса бдзэжьейм и махуэм и сэбэпынагъыр абдеж аргуэру ягу къэкIыжащ. ИкIи I976 гъэм махуэкур бдзэжьейм и махуэу ягъэбелджылащ. Сытыт а махуэр адрейхэм къыщIыхагъэщхьэхукIар жыпIэмэ, абы и жэуапу къагъэлъагъуэр зэтехуэркъым. Зэми махуэкур махуэ нэхъыфI дыдэу щытауэ жаIэ бдзэжьейр ирагъэкIынымкIэ. Зэми абы и щхьэусыгъуэр ирапх IуэхущIапIэхэм я лэжьакIуэ куэдым бдзэжьейр ягу зэрыдэмыхьэм къыхэкIыу, я къалэнхэр тэмэму ямыгъэзащIэ зэрыхъуам (абы къыхэкIыу бдзэжьейм и махуэр тхьэмахуэм нэхъ и кIэм яхьмэ яфIэкъабылу къыхахащ). Дауэ къемыкIуэкIами, бдзэжьейр ноби тфIэфI шхыныгъуэхэм ящыщ зыщ.
