ЩIэныгъэлI щыпкъэ

Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр илъэс 90 ирокъу

Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ КъБКъУ-р зэрыгушхуэ и IэщIагъэлI пажэхэм ящыщщ РАЕН-м и корреспондент, КъБР-м щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, биологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор Иуан Анатолэ БетIал и къуэр. Лъэпкъ щIэныгъэм и зыужьыныгъэм хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщI еджагъэшхуэм и къалэмыпэм къыпыкIащ щIэныгъэ лэжьыгъэу 100-м щIигъу, игъэхьэзыращ икIи дунейм къытригъэхьащ монографие купщIафIэхэри. Университетым и медицинэ факультетым и кафедрэхэм ящыщ зым и унафэщI Иуаныр щIэныгъэлI щыпкъэу, къэхутакIуэ IэкIуэлъакIуэу, егъэджакIуэ Iэзэу зэрыщытым къадэкIуэу, КъБР-м и Парламентым и депутатщ, абы ЕгъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмрэ узыншагъэр хъумэнымкIэ, ЛэжьыгъэмкIэ, социальнэ политикэмрэ узыншагъэр хъумэнымкIэ и комитетхэм хэтщ.

Иуаныр Аруан районым хыхьэ Старэ Шэрэдж къуажэм 1951 гъэм къыщалъхуащ. Къуажэ школыр ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь, еджэным щыпищащ КъБКъУ-м и биологие факультетым. Университетыр 1973 гъэм къиухри, ар егъэджакIуэу щылэжьащ Налшык дэт Къэбэрдей-Балъкъэр мэкъумэш техникумым. ЩIэныгъэм хуэнэхъуеиншэ щIалэщIэм и зэфIэкIхэм хигъэхъуэну мурад ищIащ икIи 1979 гъэм щIэтIысхьащ ФитопатологиемкIэ урысейпсо щIэныгъэ-къэхутакIуэ институту Москва дэтым и аспирантурэм. Къэхутэныгъэ хьэлэмэтхэр иригъэкIуэкIащ физиологиемкIэ. Ахэр и лъабжьэу игъэхьэзыращ, ехъулIэныгъэкIэ пхигъэкIащ и япэ щIэныгъэ лэжьыгъэшхуэр икIи биологие щIэныгъэхэмкIэ кандидат цIэр къыфIащащ. ЩIэныгъэ дунейм пщIэшхуэ щигъуэтащ Анатолэ нэхъ иужьыIуэкIэ игъэхьэзыра доктор диссертацэми.

ЩIэныгъэлI щыпкъэм, егъэджакIуэ гумызагъэм и гъащIэ псор епхащ щIалэгъуалэм ядэлэжьэным. Медицинэ факультетым патологие физиологиемкIэ и кафедрэм и инженер нэхъыжьу лэжьэн щIэзыдза Анатолэ зэман кIэщIым къриубыдэу абы и егъэджакIуэ нэхъыжь, доцент, профессор хъуащ. I993 гъэ лъандэрэ ар а кафедрэм и унафэщIщ. ЩIалэгъуалэр щIэныгъэ-къэхутэныгъэ лэжьыгъэм дегъэхьэным гулъытэ хэха хуэзыщI егъэджакIуэ Iэзэм и дэтхэнэ лекцэри купщIафIэщ, хьэлэмэтщ, физиологие щIэныгъэм и щэху куэд къыпхузэIузыхщ. Профессор цIэрыIуэм псори зэхэту игъэхьэзыращ щIэныгъэхэмкIэ кандидату 80-м нэс, доктору 15.

 Анатолэ зэрыжиIэмкIэ, ар зи пашэ кафедрэр медицинэ факультетым къызэрыщызэрагъэпэщрэ илъэс 50-м нэсащи, абы и IэщIагъэлIхэм сыт хуэдэ зэмани шэщIауэ ирагъэкIуэкI щIэныгъэ-къэхутэныгъэ купщIафIэхэр.

- Ди къэхутэныгъэхэм ящыщ куэд ехъулIэныгъэ яIэу къыщагъэсэбэп медицинэ IэнатIэм. Дэ дапыщIащ республикэм и сымаджэщхэми профилактикэ лэжьыгъэ щызэфIах IэнатIэхэми, - и лэжьыгъэм топсэлъыхь Иуаныр. - Мыхьэнэшхуэ идот ди студентхэр къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэм хэшэным. Абыхэм ягъэхьэзыр щIэныгъэ лэжьыгъэ хьэлэмэтхэр. Ахэр утыку къыщрахьэ КъБКъУ-м, къэралым и нэгъуэщI еджапIэ нэхъыщхьэхэм щекIуэкI студент конференцхэм. Лэжьыгъэ нэхъыфIхэр къытрадзэ щIэныгъэ журнал зэмылIэужьыгъуэхэм.

Иуаныр и лэжьыгъэкIэ япыщIащ гъунэгъу щIыналъэхэм щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм. 2003 гъэ лъандэрэ ар хэтщ Осетие Ищхъэрэ къэрал медицинэ академием, Адыгей къэрал университетым биологие щIэныгъэхэмкIэ я доктор, кандидат диссертацэ советхэм. Анатолэ я унафэщIу, Осетие Ищхъэрэ къэрал медицинэ академием щагъэхьэзыращ икIи ехъулIэныгъэкIэ щыпхагъэкIащ кандидат диссертацэу 4. Апхуэдэ лэжьыгъэ купщIафIэ зэрызэфIихым папщIэ, Иуан Анатолэ иджыблагъэ къыфIащащ «Осетие Ищхъэрэ - Алание Республикэм щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр.

Университетым, зыхэт диссертацэ советхэм, зи унафэщI кафедрэм щызэфIих егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ, къызэгъэпэщыныгъэ Iуэхухэм къадэкIуэу, Анатолэ куууэ ирегъэкIуэкI къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэри. Медицинэм ар щолэжь кислородыр цIыху Iэпкълъэпкъым и пкъыгъуэхэм, лъым къазэремэщIэкIым (гипоксием) къихьынкIэ хъуну шынагъуэхэм. ЗэфIих а лэжьыгъэшхуэхэм папщIэ Иуаным пщIэшхуэ щиIэщ факультетми университетми. Мызэ-мытIэу абы къратащ КъБКъУ-м и ректорым и IэщIэдзыр зыщIэлъ щIыхь, фIыщIэ тхылъхэр.

КъинэмыщIауэ, КъБР-м и Парламентым и депутату щыту, Анатолэ жылагъуэм щегъэзащIэ егъэджэныгъэм, узыншагъэр хъумэным епха къалэнхэр. Апхуэдэ лэжьыгъэфIхэм къапэкIуэу Иуан Анатолэ 2019 гъэм къыхуагъэфэщащ КъБР-м и Парламентым къыбгъэдэкI ЩIыхь тхылъыр.

КъБКъУ-м, ди щIыналъэм, хэкум я зыужьыныгъэм хуэгъэпса лэжьыгъэ купщIафIэ куэд зэфIэзых Иуан Анатолэ хуэфащэ дыдэу халъытэ лъэпкъ щIэныгъэлI пажэхэм. Еджагъэшхуэм къыхуащI пщIэр нэхъ лъагэж хъууэ, бгъэдэлъ зэфIэкIхэми хэхъуэу куэдрэ узыншэу лэжьэну ди гуапэщ.