КIуэкIуэ Валерэ

(1990 – КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ комитетым и Япэ секретарь, 1990-1991 – Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и УнафэщI, 1992-2005 – КъБР-м и Президент)

Зи гъащIэ псор и лъахэмрэ и хэкуэгъухэмрэ я зэIузэпэщыныгъэм тезыухуа, зи акъылрэ зэфIэкIрэ Хэкушхуэм къыхуэзыгъэсэбэпа, Iулыдж лъагэрэ пщIэ инрэ иIэу дунейм тета политик цIэрыIуэ, къэрал лэжьакIуэ жыджэр, унафэщI губзыгъэ, цIыху щыпкъэ КIуэкIуэ Валерэ Мухьэмэд и къуэм и лъэужьыр иджыри кIуэдакъым.

Ар  Бахъсэн районым хыхьэ Дыгулыбгъуей къуажэм 1941 гъэм жэпуэгъуэм и 18-м къыщалъхуащ.  Курыт школыр къиуха нэужь, Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым экономикэмкIэ и факультетым  щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызригъэгъуэтащ. 1964 гъэм  Кыщпэк дэта «Трудовой горец» колхозым агроном нэхъыщхьэу лэжьэн щыщIидзащ. АдэкIэ и щIэныгъэм щыпищащ Москва Мэкъумэш хозяйствэмкIэ  дэт Союзпсо щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым икIи 1970 гъэм абы и  аспирантурэр къиухащ. Ди щIыналъэм къигъэзэжа нэужь, Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м Мэкъумэш хозяйствэмкIэ и министерствэм – экономист нэхъыщхьэу, иужькIэ къудамэм и унафэщIу щылэжьащ. 1972-1974 гъэхэм Аруан районым щыIэ  «Ленинский» совхозым и унафэщIу щытащ.

АдэкIэ щIидзащ КIуэкIуэм къэрал политикэм щыпхиша гъуэгуанэ бгъуфIэм. 1974 гъэм щегъэжьауэ 1983 гъэ пщIондэ Валерэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и коммунист партым и Аруан райкомым и япэ секретару щытащ. А лъэхъэнэм наIуэ къэхъуащ IэщIагъэлIым бгъэдэлъ зэфIэкI лъагэхэр,  Iуэху зехьэкIэ пэрытыр. УнафэщI щыпкъэм, лэжьыгъэм и къызэгъэпэщакIуэ IэкIуэлъакIуэм и нэIэм щIэт куейр  щIэх дыдэу республикэм и экономикэм  хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщI щIыналъэ хъуащ.

1985 гъэм къыщыщIэдзауэ 1988 гъэ пщIондэ КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым мэкъумэш IэнатIэмкIэ и секретару щытащ, 1988-1990 гъэхэм обкомым и етIуанэ секретарщ. 1990 гъэм мазаем и 21-м щегъэжьауэ фок1адэм и 1 пщIондэ КПСС-м и Къэбэрдей-Балъкъэр обкомым и секретарщ.

1990 гъэм РСФСР-м и цIыхубэ депутату зыкъигъэлъэгъуащ. Абы и закъуэт ди республикэм къыбгъэдэкIыу хэхыныгъэхэм хыхьар. ИкIи мартым и 4-м процент 89,7-м Iэ хуаIэтри, пхыкIауэ щытащ.

1990 гъэм гъатхэпэм и 30-м Къэбэрдей-Балъкъэрым и Совет Нэхъыщхьэм и УнафэщI хъуащ. 1990 гъэм и бадзэуэгъуэм щегъэжьауэ 1991 гъэм и шыщхьэу1у пщIондэ КПСС-м и ЦК-м хэтащ.

Республикэм щыпсэу цIыхухэм яку дэлъ зэхущытыкIэфIыр гъэбыдэным, абы лъэпкъ зэгурыIуэныгъэрэ зэдэIуэжыныгъэрэ илъыным хущIэкъуащ КIуэкIуэ Валерэ. ЩIыналъэм и  экономикэ щытыкIэм хэгъэхъуэныр, псэукIэм и фIагъыр къэIэтыныр – апхуэдэ Iуэхугъуэхэрщ къулыкъущIэр емызэшу зэлэжьар. Апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэкIэм и фIыгъэкIэ зэман кIэщIым къриубыдэу республикэм щытепщэ хъужащ зэгурыIуэныгъэмрэ зэпIэзэрытыныгъэмрэ. Абыхэм дыхуашащ социально-экономикэ ехъулIэныгъэщIэхэр зыIэрыгъэхьэным.

КIуэкIуэ Валерэ сыт щыгъуи хущIэкъуащ Урысей Федерацэм и лъэщагъыр гъэбыдэным, абы хыхьэ щIыналъэхэм щхьэхуитыныгъэ яIэн зэрыхуейр игъэбелджылыуэ. Ди республикэм и къэкIуэнур зыхилъагъуэр  зыхэт къэралым и лъабжьэр нэхъ лъэщ щIынырт. Апхуэдэу КIуэкIуэ Валерэ и фIыгъэкIэ ди щIыналъэм экономикэ, щэнхабзэ зэпыщIэныгъэ куухэр яхуиIэ хъуащ гъунэгъу республикэхэм, областхэм, крайхэм.  Ноби ефIакIуэ а зэдэлэжьыныгъэхэр сэбэп яхуэхъуащ лъэныкъуитIми я социально-экономикэ зыужьыныгъэм.

1997 гъэм щIышылэм и 12-м КIуэкIуэр етIуанэу хахыжащ, цIыхубэм я процент 99-м Iэ яIэтащ Валерэ КъБР-м и Президент къулыкъум къыпэрынэным и телъхьэу. 2001 гъэм Урысей Федерацэм и Къэрал Советым и Президиумым хэтащ. 2002 гъэм и щIышылэм къулыкъущIэ лъэрызехьэм ещанэу дзыхь хуащIащ республикэр. 1996 гъэм щегъэжьауэ 2001 гъэ хъуху къулыкъу лъагитI зэдихьащ абы – а зэманым Урысей Федерацэм ФедерацэмкIэ и Советым и УнафэщIым и къуэдзэу щытащ.

Политик цIэрыIуэм пщIэшхуэ щиIащ  Къэбэрдей-Балъкъэрми Урысей Федерацэми. Ар  жыджэру хэлэжьыхьащ мыхьэнэшхуэ зиIэ къэрал Iуэхухэр зэфIэхыным, къэрал унафэхэр къэщтэным, гъэзэщIэным.

Псэ хьэлэлкIэ лэжьыгъэм зэрыпэрытым, набдзэгубдзаплъэу и пщэрылъ зэригъэзащIэм папщIэ жылагъуэ, къэрал гулъытэшхуэ иIащ абы.

КъБР-м, УФ-м я политикэ, экономикэ, щэнхабзэ зыужьыныгъэхэм хуищI хэлъхьэныгъэр, Къэбэрдей-Балъкъэрым лъэпкъ зэныбжьэгъугъэр зэрыщигъэбыдэр, къэралыгъуэм зэпIэзэрытыныгъэ щыгъэIэным зэрыхэлIыфIыхьыр  къалъытэурэ КIуэкIуэ Валерэ къыхуагъэфэщащ «Хэкум и пащхьэм щиIэ фIыщIэм папщIэ» орденым и II, III нагъыщэхэр, «ЩIыхьым и дамыгъэ», ГуащIэдэкIым и Бэракъ Плъыжьым, Лъэпкъ зэныбжьэгъугъэм, Октябрь Революцэм я орденхэр, Урысей Федерацэм и Президентым и ФIыщIэ тхылъыр, УФ-м и Правительствэм и ЩIыхь тхылъыр, Абхъазым и «ПщIэмрэ ЩIыхьымрэ» орденым и II нагъыщэр, нэгъуэщIхэри.