Абыхэм зэрахьа лIыгъэр

Дыгъэгъазэм и 9-р Хэкум и ЛIыхъужьхэм я махуэщ

Сыт хуэдэ лъэхъэни бэм къахокI, Хэкур щытыкIэ гугъу щихуам деж, абы къыщхьэщыжакIуэ нэс хуэхъу цIыхухэр. Ди тхыдэм и напэкIуэцI хьэлъэхэм ящыщ, 1941 - 1945 гъэхэм екIуэкIа Хэку зауэшхуэм и илъэсхэми наIуэ къащIащ апхуэдэ псэемыблэж цIыху куэд ди къэралым ис лъэпкъ псоми зэрахэтыр. СССР-м и цIыхубэр илъэси 4-кIэ псэемыблэжу зыщIэбэна, зыщIэхъуэпса а фIыгъуэр - ТекIуэныгъэ Иныр - къэхьыным хэлъхьэныгъэшхуэ хуащIащ я дамэпкъ зэтауэ ди щхьэхуитыныгъэм щIэзэуахэм.

 Зи гъащIэм щымысхьу зауэшхуэм хэтахэм ящыщщ Къардэн лъэпкъым и щIалэхэри. Тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат, Къардэнхэ я лъэпкъ зэгухьэныгъэм и тхьэмадэм и къуэдзэу илъэс куэдкIэ щыта Къардэн Хьэдис зыщыщ лъэпкъым теухуауэ иригъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэр куэд мэхъу. Абыхэм ятепщIыхьмэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщу, Къардэн унэцIэр зэрахьэу фронтым дэкIащ щIалэ 464-рэ. Абыхэм ящыщу 407-р зауэм хэкIуэдащ, цIыху 15-р хъыбарыншэу кIуэдащ. Хэку зауэшхуэм и губгъуэхэм икIуэда ди Iыхьлыхэм ящыщу 297-р щыщIалъхьар иджыри белджылыкъым.

Хьэдис зэхуихьэсыжа дэфтэрхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, Хэку зауэшхуэм хэта къэбэрдей Къардэнхэм къахэкIащ Совет Союзым и ЛIыхъужьу 2, зы генерал, офицеру 16, сержантрэ старшинауэ 17. Дэфтэр хъумапIэхэм щIэлъ тхылъымпIэхэм наIуэ къызэращIымкIэ, Совет Союзым и ЛIыхъужь цIэр къыфIащыну Къардэн лъэпкъым щыщу ягъэлъэгъуауэ щытащ цIыхуи 10, арщхьэкIэ а цIэ лъапIэр зратауэ Къардэнхэ къахэкIар цIыхуи 4-щ: тIур Къэбэрдей-Балъкъэрым, тIур - Къэрэшей-Шэрджэсым щыщу. Адрей щIали 8-м щIыхьыцIэр ялъэIэсакъым щхьэусыгъуэ зырызкIэ.

КЪАРДЭН Къубатий Лэкъумэн и къуэр, авиацэм и генерал-майорыр, КъБР-м и Совет районым хыхьэ Аушыджэр къуажэм 1917 гъэм къыщалъхуащ. Хэку зауэшхуэм и япэ махуэхэм къыщыщIэдзауэ зауэм хэтащ, фронт зэмылIэужьыгъуэхэм Iуту. СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и УнафэкIэ 1943 гъэм и шыщхьэуIум и 24-м къыфIащащ «Совет Союзым и ЛIыхъужь» цIэ лъагэр. 2011 гъэм дунейм ехыжащ.

КЪАРДЭН Къэбард Лэкъумэн и къуэр КъБР-м и Совет районым хыхьэ Аушыджэр къуажэм I922 гъэм къыщалъхуащ. УФ-м и Президентым 1990 гъэм накъыгъэм и 5-м къыдигъэкIа Указым ипкъ иткIэ, Къэбард иратыжащ 1944 гъэм къыхуагъэфэщауэ щыта «Совет Союзым и ЛIыхъужь» цIэ лъагэр. Абы фэеплъ 1991 гъэм щыхуагъэуващ щыхэкIуэда Чортков къалэм (Украинэ).

КЪАРДЭН Мурат Iэсхьэд и къуэр КъШР-м и Адыгэ-Хьэблэ районым хыхьэ ВакIуэ-Жылэ хьэблэм 1916 гъэм къыщалъхуащ. Дзэ Плъыжьым къулыкъу щищIащ 1939 гъэм къыщыщIэдзауэ. СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и УнафэкIэ 1944 гъэм и бадзэуэгъуэм и 21-м къыфIащащ «Совет Союзым и ЛIыхъужь» цIэр. 1987 гъэм дунейм ехыжащ.

КЪАРДЭН Уэхьид Мусэ и къуэр КъШР-м хыхьэ ПсэукIэ-Дахэ хьэблэм 1924 гъэм къыщалъхуащ. 1943 гъэм и мэлыжьыхьым Дзэ Плъыжьым ираджащ. 1944 гъэм и бадзэуэгъуэм зауэм хэкIуэдащ. Абы щыгъуэ ар иджыри илъэс 20 ирикъуатэкъым. УФ-м и Президентым 1998 гъэм мэкъуауэгъуэм и 30-м къыдигъэкIа Указым ипкъ иткIэ, Уэхьид фIащащ «Урысей Федерацэм и ЛIыхъужь» цIэр, Хэку зауэшхуэм щызэрихьа лIыгъэхэмрэ хахуагъэмрэ папщIэ.

Хэлъа лIыгъэкIэ СССР-м, УФ-м я ЛIыхъужьхэу Къубатий, Къэбард, Мурат, Уэхьид сымэ къакIэрыхуркъым КЪАРДЭН Владимир (Генэ) Темыржан и къуэр, подполковникыр. Ар КъБР-м и Аруан районым хыхьэ Арщыдан къуажэм 1967 гъэм къыщалъхуащ. И лъэпкъэгъу лIыхъужьхэм я щапхъэм тету, ар хахуэу хэтащ 1992 - 1993 гъэхэм Абхъазым щекIуэкIа зауэм икIи 1993 гъэм абы хэкIуэдащ. Абхъазым и Iэтащхьэм къыдигъэкIа Унафэм ипкъ иткIэ, Владимир фIащащ «Абхъазым и ЛIыхъужь» цIэ лъапIэр.

Ди щIыналъэм, къызыхэкIа лъэпкъым я цIэп фIыкIэ жыжьэ зыгъэIуа а лIыхъужьхэр дапщэщи щапхъэ нэсщ къытщIэхъуэ щIэблэм я дежкIэ. Абыхэм зэрахьа лIыгъэр, фэеплъ нэхухэр игъащIэкIи мыкIуэдыжыну къыхэнащ къэрал тхыдэм, лъэпкъ гупсысэм.