Хэгъэгухэм сэбэп щыхъунущ

Медицинэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, IэщIагъэм зэпымыууэ щыхурагъаджэ Урысей медицинэ академием (РМАНПО) сабий нейрохирургиемкIэ и кафедрэм и профессор, Сабий хирургиемрэ травматологиемкIэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым нейрохирургиемкIэ и къудамэм и унафэщI Семэн Жаннэ Борис и пхъур иджыблагъэ хахащ «Дохутырхэм я хасэ» щIыналъэ жылагъуэ зэгухьэныгъэм и унафэщIу.
Ар 1960 гъэм шыщхьэуIум и 25-м Налшык къалэ къыщалъхуащ. Еджэн къиуха нэужь, КъБР-м и клиникэ сымаджэщым дохутыр-нейрохирургыу щылэжьащ. ИтIанэ академик Бурденкэ и цIэр зезыхьэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым аспирантурэмрэ докторантурэмрэ къыщиухащ. I992 гъэм медицинэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат хъуащ.
2003 гъэ лъандэрэ Сабий хирургиемрэ травматологиемкIэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым нейрохирургиемкIэ и къудамэм и унафэщIу мэлажьэ. И дохутыр Iэнатэм къыдэкIуэу, Жаннэ сэкъат зыгъуэта сабий щхьэкуцIыр гъэхъужынымрэ ар зэфIэгъэувэжынымрэ ятеухуа чэнджэщхэр зэрыт тхылъхэр къыдегъэкI, а Iуэхум теухуа патентищ иIэщ, сабий щхьэкуцIым епха щIэныгъэ-къэхутакIуэ унэтIыныгъэр и нэIэ щIэтщ.
Семэныр и жэрдэмщIакIуэщ икIи и къызэгъэпэщакIуэщ гъэ къэс екIуэкI «Сэкъат зыгъуэта сабий щхьэкуцIыр зэрагъэхъужыр» дунейпсо щIэныгъэ-практикэ конференцэм. КъищынэмыщIауэ, сабий нейрохирургиемкIэ конференцэхэм лектору хэтщ. ЩIэныгъэ-егъэджэныгъэ Iуэхум хэтыху щIэныгъэ лэжьыгъэу 250-рэ къытрыригъэдзащ, абы щыщу 50-р дунейпсо мыхьэнэ зиIэ инджылыз журналхэм къытехуащ.
И IэщIагъэ нэхъыщхьэм къыдэкIуэу, абы епха жылагъуэ Iуэхухэм жыджэру хэтщ ди лъэпкъэгъу бзылъхугъэр. Жаннэ иджыпсту Москва къалэм Узыншагъэр хъумэнымкIэ и департаментым штатым хэмыт и сабий нейрохирург нэхъыщхьэщ, Урысей Федерацэм и Нейрохирургхэм я зэгухьэныгъэм и щIэныгъэ секретарщ, Сабий нейрохирургхэм я евразие ассоциацэм хэтщ, «Нейрохирургия и неврология детского возраста», «Вопросы нейрохирургии им Н.Н. Бурденко» журналхэм я редколлегиехэм хэтщ.
И IэщIагъэм щызыIэригъэхьа ехъулIэныгъэхэм папщIэ «За честь и достоинство» дунейпсо артийскэ дыщэ орденым и кавалер ящIащ (20I5), УФ-м и Следственнэ комитетым и унафэкIэ «За содействие» медалыр 20I7 гъэм къыхуагъэфэщащ. Урысейм и дохутыр нэхъыфIхэм я «Призвание» лъэпкъ саугъэтыр къратащ 2015 гъэм. «За заслуги в неотложной нейрохирургии» (202I) орденыр иIэщ.
Адыгейм къыщызэрагъэпэща Хасэм и япэ зэIущIэр иуха нэужь, дохутыр цIэрыIуэр журналистхэм зэрадэгуэшар фи пащхьэ идолъхьэ.
КъежьапIэ хъуар
«Дэ, хэку цIыкIум пэIэщIэу Москва щыпсэухэм, щылажьэхэм, ди республикэхэм щыщ сымаджэхэм зыкъыщытхуагъазэ куэдрэ къохъу. Апхуэдэхэм дадэIэпыкъун щхьэусыгъуэкIэ, куэдми-мащIэми, Москва щылажьэ дохутырхэр дызэрыцIыхуащ. Фэ зэрыфщIэщи, Москва и сымаджэщ, медицинэ институт куэдым, федеральнэхэри абы хэтыжу, Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Шэрджэсым, Адыгейм щыщ IэщIагъэлI ахъырзэманхэр щолажьэ. АтIэ Iуэху гуэр къыплъыкъуэкIамэ, нэхъ уи гъунэгъуракъэ зызыхуэбгъазэр? Зи сымаджэр Москва зышэн хуей хъухэм япэу къалъыхъуэр я лъахэм щыщ IэщIагъэлIхэрщ. Дэтхэнэ зыми апхуэдэ лъэIу къытIэрыхьа нэужь, дызэрощIэ, сымаджэр республикэм къитшу зэкIуэлIэну дохутырыр, зыщIэгъуэлъхьэну сымаджэщыр дубзыхухукIэ дызэдоIэпыкъу.
ЕтIуанэрауэ, 20I9 гъэм и щэкIуэгъуэм Урысей лъэпкъ медицинэ университетым и студентхэм Москва дэс адыгэхэм я нэхъыжьхэм я зэгухьэныгъэм и тхьэмадэ Агъырбэ Юрий зыхуагъэзауэ щытащ Москва щылажьэ дохутыр IэщIагъэлIхэмрэ абы хуеджэ студентхэмрэ зэIущIэмэ яфIэфIу. Абы цIыху 50 дыхэтащ. Хуабжьу зэхыхьэ хуабэ хъуат адыгэ шхыныгъуэхэр ягъэхьэзырауэ, концерт программэхэр зэхалъхьауэ. Мис абы щыгъуэм къэIуащ а гупсысэр, дохутырхэм я зэгухьэныгъэ гуэр къызэгъэпэщын зэрыхуейр».
ЩIалэгъуалэм ирагъэблэгъат
«НэхъыщIэм нэхъыжь къыщилъыхъуэм деж сыт зыхуейр? Я Iуэхур къадэзыIыгъынщ, тезыгъэгушхуэнщ, дауи. Хуабжьу сигу ирихьат ди республикэхэм никIауэ Москва щеджэ щIалэгъуалэр. Абыхэм лъэIу щхьэхуэ гуэр яIэу аратэкъым, атIэ щIэныгъэ зэрагъэгъуэту, я IэщIагъэм фIыуэ къалащхьэм зыщыхуагъэсэну хуейти, абы и хэкIыпIэ хъунухэр а IэнатIэм лъэ быдэкIэ щыува ди деж къыщащIэну арат.
Мы зэIущIэм иужькIэ, тыншу телефонкIэ дызэрыщIэн щхьэкIэ, чат къызэдгъэпэщауэ щытащ. А чатым цIыху 90 хэтщ иджыпсту, федеральнэ клиникэ цIэрыIуэхэм, сымаджэщ инхэм щылажьэу, дохутыр Iэзэхэу, щIэныгъэ ябгъэдэлъу. Псори ди республикэхэм щыщщ, ауэ зы щIалэ Лейпциг щылажьэу къытхэтщ.
Япэрауэ, сымаджэ хъуахэр Москва къэшэнымкIэ, и узыр зыхуэдэр къэхутэнымкIэ, гъэхъужынымкIэ, Iэмал имыIэу, сэбэп дахуохъу. Ахэр дэ тщыщ гуэрым хуэгъэхъужынумэ, Iуэхур тыншщ, абы еIэзэн хуейр нэгъуэщIмэ, а дохутырым пыщIэнымкIи сэбэп дохъу. НобэкIэ къапщтэмэ, цIыхуи I00 хуэдизым дадэIэпыкъуащ, дэ дыщылажьэ сымаджэщхэм щыдгъэхъужащ, операцэ тщIахэри яхэтщ».
Хасэм и къалэнхэр
«Пэжыр жысIэнщи, ахэр куэд хъуркъым, тIу къудей хъууэ аращ. Хасэм лъабжьэ хуэхъур ижь-ижьыж лъандэрэ адыгэм къыдекIуэкI хабзэм, щIыхьэхум дытету дызэдэлэжьэнырщ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, ди хэку цIыкIум щыщу зыкъытхуэзыгъазэ сымаджэм пщIэншэу и чэзум дыдэIэпыкъунырщ ди къалэн нэхъыщхьэр. ЕтIуанэр, къаныр зэрагъасэу щытам хуэдэу, медицинэ Iуэхум хуеджэну Москва нэкIуахэр а IэщIагъэм фIыуэ хищIыкIыу егъэсэнырщ, заужьынымкIэ ядэIэпыкъунырщ. Дэ дызытелэжьэн хуейр ахэр дэ нэхърэ нэхъыфI хъунырщ.
Дэ жэуаплыныгъэ тхэлъу дызэдэIэпыкъужынырщ. Студентхэм е сымаджэ хъуауэ къалащхьэм щызыкIэлъызыгъэплъын хуейхэм зыкъытхуагъазэмэ, «хьэуэ» къыхэдмыгъэкIыу тхузэфIэкI тщIэнырщ. Ди зэфIэкI къихь къэдгъэнэнукъым. Уеблэмэ дэ дадэIэпыкъуну дыхуейщ ди республикэхэм щеджахэми щеджэхэми. Ахэри Москва накIуэу я IэщIагъэм щыхагъэхъуэну Iэмал яIэщ, гупыж ящI къудеймэ. Мы гъэм сэ си отделением накIуэри курс нэхъыжьхэм щIэс пщащитIым практикэр щрагъэкIуэкIащ. Си гуапэу садэлэжьащ.
Адыгейм щыпсэу, щылажьэ цIыху 20-30 къыхыхьащ Хасэм мы махуэхэм, дяпэкIэ нэхъри зиубгъунущ. Мыбдежым къыхэзгъэщыну сыхуейщ, лъэпкъ зэхэгъэж дызэримыIэр. Адыгэ дохутырхэм я закъуэкъым Хасэм хэтынур, атIэ ди республикэхэм щыщ, сыт хуэдэ лъэпкъ къыхэкIари къыддэлэжьэну хуитщ, нэхъыщхьэр дохутыр IэщIагъэм хуеджауэ, щIэныгъэ нэхъыщхьэ иIэнырщ, сымаджэ хъуам дэIэпыкъуну, студентхэр игъэсэну жэрдэм зиIэрщ.
Сэ сызэрегупсысымкIэ, дяпэкIэ студент чат гуэри къызэгъэпэщын хуей хъунщ, нэхъ тыншу еджэн, лэжьыгъэм пэрыхьэн, дэ дыкъагъуэтын папщIэ.
Япэ щIэныгъэ-практикэ конференцэ
«Мейкъуапэ къэрал технологие университетым и ректор Къуиижь Саидэ дыкъригъэблагъэри, щIэныгъэ-практикэ концеренцэ едгъэкIуэкIащ. Абы хэтащ Москва дэт сымаджэщ лъэрызехьэхэм щылажьэ дохутырхэр: урологхэр, акушер-гинекологхэр, кардиологхэр, пульмонологхэр, нейрофизиологхэр, сабий нейрохирургхэр, сабий хирургхэр.
А псоми я IэщIагъэр зыхуэдэмрэ зыр зым зэрызыщIигъэкъуэфынумрэ убгъуауэ дытепсэлъыхьащ. Ди республикэм и сымаджэхэм я процент 75-80-р нэгъуэщI щIыпIэ кIуэурэ зыщагъэхъужын хуей мэхъу. Ар зым и дежкIи щэхукъым. Иджыпсту медицинэ технологием апхуэдэизкIэ псынщIэу зехъуэж, зеужьри, щIыпIэ псоми зэхуэдэу къыщызэрагъэпэщыфыркъым ар. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, Iэмэпсымэхэр лъапIэщ, абы ирилэжьэн IэщIагъэлIхэр егъэджэн хуейщ, ахэр хьэзыр хъуа нэужь, сымаджэ куэдми уеплъын хуейщ, щэху псори къэпщIэн папщIэ. Апхуэдэ Iэмалхэр здэщыIэр къалэшхуэхэрщ, къалащхьэхэращ.
Мис а медицинэ щытыкIэхэри едгъэфIэкIуэну ди къалэнщ дэ. А щIыпIэм операцэ щедгъэкIуэкIыфынумэ, дыкIуэфынущ, ауэ абы щхьэкIэ технологие ехьэжьахэр щыIэн хуейщ. ЩымыIэрэ – Москва шэн хуейщ.
Мыбдежым къыхэзгъэщыну сыхуейщ щIыналъэ сымаджэщхэм дохутыр Iэзэ куэд зэрыщылажьэр. Уеблэмэ иныкъуэхэм деж согъэщIагъуэ иджырей Iэмэпсымэ лъэщхэр ямыIэу, хирургие Iуэху гугъухэр зэрызэфIагъэкIыфыр. Абыхэм сымаджэ куэд кърагъэл, къызэфIагъэувэж.
Дэ экономикэ, финанс Iуэхухэр (медицинэ Iэмэпсымэ лъапIэхэр къэщэхуныр) ди къару къихьынукъым, ауэ медицинэм и лэжьакIуэ IэщIагъэлI ехьэжьахэр дгъэхьэзырыну, республикэхэм лэжьакIуэ дгъэкIуэжыну тхузэфIэкIынущ. Аращ дэ ди хэкум хуэтщIэфынур. Дэ тщыщ дэтхэнэ зыри хуейщ и унагъуэм и Iуэху дэкIыну, узыншэну. Мис а ди хэку цIыкIухэм щысымаджэхэм я бжыгъэм щикIэрыхумэ, дохутыр Iэзэхэр яIэ хъумэ, ди къалэн дыпэлъэщауэ, ди мурад къыдэхъулIауэ аращ».

 

 

НэщIэпыджэ Замирэ.
Поделиться: