Урысей гвардием и къудамэу Тэрч щIыналъэм щыIэм и лэжьакIуэхэр Курп лъагапIэхэм дэкIащ Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм къызэрыIэщIагъэкIыжрэ илъэс 80 щрикъум ирихьэлIэу.
Мы Iуэхугъуэр хабзэ хъуауэ 1999 гъэ лъандэрэ къызэрагъэпэщ, абы къыхыхьэхэм я бжыгъэри кIуэ пэтми хохъуэ. Курп лъагапIэхэм дэкIар Урысей гвардием и дзэлIхэм я закъуэкъым, абыхэм я жэрдэмыр даIыгъыу фэеплъ зекIуэм хэтащ ДОСААФ-м и щIыналъэ къудамэм и лIыкIуэхэри, Тэрч щIыналъэм щIыпIэ унафэр щызехьэнымкIэ и IуэхущIапIэмрэ КъБР-м дзэм дэкIхэм я Iуэхур зезыгъакIуэ комиссариатымрэ я лэжьакIуэхэр, 115-нэ Къэбэрдей-Балъкъэр шуудзэм и цIэр зезыхьэ къэхутакIуэ гупыр, «Кавказ гъунапкъэ» гупыр, Налшык къалэ щыIэ къэзакъ жылагъуэ зэгухьэныгъэм и лIыкIуэхэр, ди хэгъэгум ит курыт еджапIэхэм щIэсхэр.
ЗекIуэм кърихьэлIахэм япэщIыкIэ Инарыкъуей къуажэм дэт, Хэку зауэшхуэм хэкIуэдахэм я фэеплъыр здэщыт щIыпIэм пэкIу щрагъэкIуэкIащ, абдеж къыщрагъажьэри, километрищ зи кIыхьагъ маршкIэ Курп лъагапIэхэм кIэрыхьащ. УкъызэщIэзыIэтэ Iуэхугъуэм кIуэрыкIуэм тету къуажэдэсхэри къыхыхьэурэ лъагапIэм дэкIащ. Iуэхугъуэ дахэм хэтахэм зэрыжаIэмкIэ, уи псэр къэзыIэт, мамырыгъэмрэ лIыгъэмрэ я мыхьэнэр зыхозыгъащIэ дэтхэнэ зы Iуэхугъуэ дахэри фэеплъ нэсщ, уи гур абыхэм яхуитхьэщIыкIамэ, Iулыдж хуумыщIэнкIэ Iэмал зимыIэ къэхъугъэщ.
- Хэку зауэшхуэм хэмыгъуэщэжу лъэужьышхуэ къигъэнащ. Абы цIыхухэм ятридза фэбжьыр нобэр къыздэсым мыкIыжауэ куэдым ятелъщ. Фызабэу, зеиншэу, екIуэлIапIэншэу къигъэнахэм я бжыгъэр къэлъытэгъуейщ, хэгъэгур зэрызэтрикъутар нэгум къыщIэгъэхьэгъуейщ. Ауэ цIыхур псэуныгъэм етащи, сыт хуэдиз гугъуехь имыгъэвми, зауэм и лъэужь бзаджэхэр зэщIикъуэжын лъэкIащ, и псэукIэр зэригъэпэщыжын хузэфIэкIащ. Хэку зауэшхуэм и тхыдэр блэкIам къыхэна напэкIуэцI къудейуэкъым къызэрытлъытэн хуейр, атIэ абы нобэм къэув упщIэ куэдым я жэуап къуитын лъокI, зэIумыбзу къыпщыхъу Iуэхугъуэ куэд и пIэм ирегъэувэж. Аращ ар дерс хэхыпIэу щIыщытыр, аращ ар гъэсэпэтхыдэу къыщIэтлъытэр. Хуабжьу си гуапэ дыдэу къыхэзгъэщыну сыхуейт апхуэдэ мыхьэнэ зиIэ мы пэхуэщIэм и мыхьэнэр кIащхъэ зэрымыхъур, дапщэщ укъэмыкIуэми, къуажэм пэIудзауэ щыт мы фэеплъыр бгынэжауэ зэрыщымытыр. ЦIыхуIэ зэреIусэр, кIэлъыплъ зэрыщыIэр зыхыумыщIэнкIэ Iэмал иIэкъым. ТIуащIэу гуапэщ мы щ1ып1эр щIалэгъуалэм я кIуапIэу зэрыщытри. Къыхэзгъэщыну сыхуейт мыбдеж щекIуэкIа лъыгъажэр ц1ыхухэм ящымыгъупщэн папщ1эн ягъэува мы фэеплъ скъарым хуэфащэ хабзэ абыхэм кIэлъызэрахьэу зэрыщытри. Апхуэдэу щыт пэтми, Хэку зауэшхуэм и тхыдэр тхылъкIэ зыдж ди щIалэгъуалэм екIуэкIа псори я нэгу къыщIагъэхьэфу, абы и пэжым лъапIэныгъэ ирахыу гъэсэныр ди пщэ къыдэхуэ къалэнщ. Аращ ди япэ итахэм я лIыгъэр щIэх-щIэхыурэ дигу къыщIэдгъэкIыжыр. «Курп лъагапIэхэр» псалъэ зэрыIыгъыр Тэрч щIыналъэм и мызакъуэу, зэры-Къэбэрдей-Балъкъэру а лъэхъэнэ бзаджэхэм зэрахьа лIыгъэм и дамыгъэщ. 1942 – 1943 гъэхэм мыбдеж щекIуэкIа зауэ гуащIэр Мэздэгу – Мэлгъэбэг стратегие операцэм щыщ зы Iыхьэт, Хэку зауэшхуэм и тхыдэмкIи мыхьэнэшхуэ зиIэт. 1942 гъэм мы щIыпIэхэм щызэпэщIэува лъэныкъуитIым зауэшхуэ зэращIылIауэ щытащ. Германиемрэ абы и дарэгъухэмрэ Кавказым и щIыдагъэр къыщыщIаш щIыпIэхэр яубыдыну хущIэкъурт. «Блиц-криг»-р къаймыхъулIэу зауэр кIыхьлIыхь щыхъум, Кавказыр нэщанэуапIэ хъуат, мыбдеж зэщэр къащыIэрыхьэмэ, зауэр яхьыну къалъытэрт. Абы и лъэныкъуэкIэ уеплъмэ, Ингуш щIыналъэм и ищхъэрэ щIыпIэхэр малъхъэдисым хуэдэт: мыбдеж щIыдагъэр щыкуэдт, щIыуэпс хъугъуэфIыгъуэхэри щымащIэтэкъым. Мэлгъэбэг кудэщхьэпIэр (Малгобекское нефтяное месторождение) бийм IэщIыхьэмэ, Къэлъахэжь къуэладжэкIэ (Алханчуртская долина) зэджэ щIыпIэм тыншу уихьэфынут, адэкIэ Грознэ къалэри уи Iэмыщ1эм илъ хуэдэт. 1942 гъэм и фокIадэ мазэм и етIуанэ Iыхьэм Мэлгъэбэг деж щекIуэкIа зауэм Вермахтым и япэ танкыдзэр къанэ щымыIэу хишат, стратегие мыхьэнэ зэрыритыр имыущэхуу, техникэкIэ зэгъэпэща лъэсыдзэри къыщIигъужат. ФокIадэм и 28-м Псыгъуабжэ (Сагопши) деж щекIуэкIащ 1942 гъэм и кIуэцIкIэ къэхъуа танкыдзэ зэхэуэ нэхъ ин дыдэр. ЛъэныкъуитIым танкхэр щэ бжыгъэкIэ щызэпэщIэтащ, топыр мин бжыгъэкIэ щагъэуащ. Иджы къалэ хъуа Мэлгъэбэг жылэр а лъэхъэнэм къуажэу щытащ. 1942 гъэм и фокIадэм и 12-м къыщегъэжьауэ 1943 гъэм и щIышылэм и 3-м нэс 14-рэ зым IэщIыхьэмэ, адрейм къыIэщIихыжу зауэ хьэлъэхэр екIуэкIащ. Мэлгъэбэг деж Дзэ Плъыжьым щыфIэкIуэдар къыпхуэмылъытэну куэд мэхъу – зауэлIрэ дзэзешэу мини 120-м щIегъу. Вермахтми цIыхушхуэ фIэкIуэдат, ауэ адэкIэ зэрыкIуэцIрымыкIыфынур къыгурыIуэри, икIуэтыжауэ щытащ. Курп лъагапIэ дыдэхэм фашистыдзэм езэуар 317-нэ фочауэ дивизэрщ, бийр ямыгъакIуэу махуищэм щIигъукIэ щапэщIэтащ. ЗауэлI миниблым нэблагъэ а зэхэуэ гущIэгъуншэм хэкIуэдащ, ауэ бийм псэхугъуэ зыми иритакъым. Бжыгъэми, Iуэхугъуэми, щIыпIэми уеплъыжмэ, ди щхьэхуитыныгъэр хъума хъунымкIэ, ди цIыхущхьэмрэ лъахэмрэ къытхуэнэнымкIэ мыхьэнэшхуэ иIащ а зауэм. Арыххэуи, фэеплъыр сыт щыгъуи ди гум илъыныр ди къалэн мыужьыхыжхэм языхэзу щытын хуейуэ къызолъытэ, – жиIащ Урысей гвардием и щIыналъэ къудамэм и унафэщIым и къуэдзэ КIэфо Залым.
