Эйнштейн

Дуней псом щыцIэрыIуэщ Эйнштейн Альберт и цIэр. ФизикэмкIэ Нобель и саугъэтыр I92I гъэм къихьауэ щытащ сурэтхэр къызэрыпщыхъум (эффектхэм) теухуа теориемкIэ. ФизикэмкIэ щIэныгъэ лэжьыгъэ 300-м щIигъу, тхыдэмкIэ, философиемкIэ тхылъ куэд итхащ. ЕхьэлIэныгъэм теухуа абы и теорие цIэрыIуэр (теория относительности) цIыкIухэм щадж школым. Ар лIэужьыгъуитI мэхъу. Зыр нэхъ зыубгъуащ. 
ЩыцIыкIум нэхъыфI дыдэу илъагъуу щытащ куэзыркIэ унэ цIыкIухэр зэтригъэсу кIэрысыну. Псом нэхърэ нэхъыфIу илъагъу хьэпшыпу иIэт компас. Илъэси 5 ныбжьым итт зэгуэр и адэм компас къыщритам. Сабийм телъыджэ щыхъуат компасым и стрелкэр сыт щыгъуи зы лъэныкъуэмкIэ зэрыунэтIар. Альберт фIэфIт и адэ къуэш Якоб бгъэдэсын. Абы математикэр, физикэр, геометриер къригъащIэрт. 
1904 гъэм къыщыщIэдзауэ Эйнштейн дэлэжьащ «Анналы физики» журналым – абы къытехуэрт и щIэныгъэ къэхутэныгъэхэр. Ахэр теухуат электродинамикэм, квант механикэм, ехьэлIэныгъэм и теорием. 1909 гъэм Энштейн Альберт Цирюх университетым и профессор хъуащ. 1911 гъэм Прагэ щыIа нэмыцэ университетым физикэмкIэ кафедрэм и унафэщIу ирагъэблэгъащ, I9I3 гъэм Берлин физикэмкIэ къэхутэныгъэ институтым и нэхъыщхьэу ягъэуващ.
Эйнштейн спортыр фIэфIтэкъым. ЛэжьапIэ нэужьым Iэпкълъэпкъым зигъэпсэхун, акъылыр гъэлэжьэн хуейуэ къилъытэрт. Iуэху гуэрым теухуауэ хэкIыпIэ имыгъуэтмэ, скрипкэ къищтэрти, еуэрт (илъэсихым иту зыхуигъэсауэ щытащ). Абы иужькIи, Iэмал имыIэу зы гупсысэ бзыгъэ и щхьэм къихьэрт. Композиторхэм нэхъыфIу яхилъагъукIырт Моцарт. 
Эйнштейн автограф щхьэкIэ къелъэIухэм доллар зырыз къаIихырти, иужькIэ ар псапащIэ Iуэхум хилъхьэрт. 
Эйнштейн Альберт жиIэрт цIыхур куэдрэ жеин хуейуэ, жей нэужьым и акъылыр куэдкIэ нэхъ бзыгъэу. ЦIыхур зэрыжеин хуейуэ медицинэм къигъэув сыхьэти 8-м ипIэкIэ, ар сыхьэти I0-II-кIэ жейрт. Абы фIэфIт махуэми щхьэукъуэну. Жейм Iуву хэмыхьэн щхьэкIэ, щыщхьэукъуэм деж гъущI фалъэрэ гъущI бжэмышхырэ и Iэм IэщIэлът. Жейм хишэIуакъэ – фалъэмрэ бжэмышхымрэ макъ ирагъэщIу къыIэпыхурти, къэушыжырт.
Физикым и бзэгур къридзауэ зы сурэт гъэщIэгъуэн трахауэ щытащ. Абы хъыбар иIэщ. 1951 гъэм, ар илъэс 72-рэ зэрыхъуар ягъэлъэпIауэ зэбгырыкIыжхэрт. Автомобилым итIысхьэжа пэтми, сурэттеххэмрэ журналистхэмрэ къепщIэкIати, ягъэпсэуртэкъым. «ГуфIэ!» жаIэурэ сурэттеххэр къытраубыдэрт. Щымыхъужым, Эйнштейн и бзэгур къахуридзащ, ар Сасс Артур и сурэттехымкIэ къиубыдащ. ИкIи а сурэтыр псом нэхърэ нэхъ цIэрыIуэ хъуащ. Езы Эйнштейни ар и гум ирихьати, и ныбжьэгъухэм яхуригъэхьырт, захуигъэщIагъуэу. 
 

 

ГЪУЭТ Синэ.
Поделиться: