Налшык мазитIым щIигъуауэ зыщызыгъэпсэху, Сирием и дамыгъэ нэхъ лъапIэу щыт «Республикэм и ЛIыхъужь» орденыр зыхуагъэфэща, генерал Чэпай Алаудин иджыблагъэ ди редакцэм къеблэгъати, и гурыгъу-гурыщIэхэм ди гуапэу зыщыдгъэгъуэзащ. Псом нэхъыщхьэу абы и псалъэхэм къыхэщыр «СхузэфIэкIыху, Хэкум сыкъэкIуэжынущ» зэрыжиIэрщ.
- Алаудин, адыгэбзэр фIы дыдэу зэрыпщIэм занщIэу гу лъыстащ. Уи гъащIэр къызэрекIуэкIам дыщыбгъэгъуэзэн?
- Къэбэрдейхэр щхьэхуэу Хэкум щыпсэумэ, адыгейхэр Мейкъуапэ щыIэмэ, дэ Сирием щыIэхэр псори сыт щыгъуи дызэхэтащ: бжьэдыгъури, къэбэрдейри, абазэхэри. Абы къыхэкIыу дэтхэнэри фIыуэ къызгуроIуэ. Си гъащIэр зэпхауэ щытар дзэ Iуэхурщ. Сирием и Дзэ-хьэуа къарухэм сыхэтащ, кхъухьлъатэзехуэу сылэжьащ. 1967 гъэм журтым Джолан лъагапIэр щиубыдам къулыкъу есхьэкIырт. А зэманым си ныбжьыр илъэс 26-рэ хъуат, сылейтенант нэхъыжьт. Зауэр щекIуэкIым, къэралым унафэ къыдигъэкIат бийм и кхъухьлъатэу 5 къезудыхым «Сирием и ЛIыхъужь» цIэр зэрыфIащынум теухуауэ. Къапщтэмэ, а бжыгъэм нэхъыби къезудыхат. Арати, а дамыгъэри къыза-тащ, майори сыхъуащ. Псори зэхэту дзэм илъэс 42-кIэ сыхэтащ. Генерал сыщыхъуам, си ныбжьыр илъэс 43-рэ ирикъуат.
- А IэщIагъэр дауэ къыхэпхат?
- Кхъухьлъатэзехуэ сыхъу-ным пасэу сыдихьэхащ. Джолан лъагапIэхэр зэгуэр къытIэрыхьэжыным сыщIэхъуэпсу зэрыщытари абы и зы щхьэусыгъуэхэм ящыщу къыщIэкIынщ. Си сабиигъуэм адыгэхэр дыдэсу щытащ Джоланым щыIэ Эйн-Зиван жылэ цIыкIум. Аращ сыкъыщыхъуар. Къуажэ цIыкIум дзэм къулыкъу щызыщIэ щIалэ нэхъыжьхэр (си Iыхь- лыи яхэту) куэду къыдэкIат. Абыхэм садэплъейрт, я фащэм, я зыIыгъыкIэм сыдихьэхыт, апхуэдэуи кхъухьлъатэхэр уэгум зэритыр сфIэтелъыджэу, сехъуапсэрт. Школым сыщыщIэсым кхъухьлъатэхэм я сурэт сщIыуэ щытащ, нэхъ балигъ сызэрыхъуу, сыкIуащ абы сыхуеджэну.
- Сирием щыIэ адыгэхэр дауэ псэурэ? Къулыкъу лъагэхэр куэдым зрагъэгъуэтыфрэ?
- Адыгэр дэнэ щыIэми, зыхэтым фIыкIэ къахощ. Ар лъэпкъым и лъым хэту аращ. Дзэм къищынэмыщIа, нэгъуэщI IэнатIэхэми къулыкъушхуэхэр щаIыгъщ. Сирием лъэпкъ куэд щызэхэсщ: адыги, хьэрыпи, ермэлыи, нэгъуэщIхэри. Тэмэму псори дызэгуроIуэ, дызэдолажьэ. Ауэ 2011 гъэм зауэр къэхъея нэужь, адыгэ куэд Сирием икIыжащ, псом хуэмыдэу щIалэгъуалэр. Ахэр щызэбгрыкIащ Тыркум, Иорданием, Германием, Канадэм, Финляндием - едапщанэрэ адыгэм и натIэ хъурэ Iэпхъуэн хуейуэ?!
- Адыгэ хабзэхэр дауэ фхъумэрэ?
- Зыри дгъэкIуэдакъым. Адыгэ фащэри, къафэри, джэгури - псори диIэщ. Адыгэ Хасэхэм анэдэлъхубзэр щрагъэдж, зэрыхъукIэ, ди щэнхабзэр хамэщIым щыдохъумэ. Сабийхэм адыгэцIэхэр яфIыдощ. Джоланым дыщисым, адыгэ жылэхэм адыгэбзэкIэ фIэкIа дыщызэпсалъэртэкъым, хьэрыпыбзэр школым щызэдгъащIэрт. Ауэ мы зэманым, фэ урыс псалъэхэр къызэрыхэвгъахуэм ещхьу, дэри ди щIэблэм хьэрыпыбзэр нэхъ къатекIуэ хъуащ.
- КъызэрызгурыIуамкIэ, иджы япэу Къэбэрдейм укъэкIуэжауэ аращ.
- Дзэм сыщыхэт зэманым Урысейм куэдрэ сыкъэкIуащ лэжьыгъэ IуэхукIэ. Къэзахъстанми Белоруссиеми куэдрэ сыщыIащ, Москва къалэм - мызэ-мытIэу. Ауэ адыгэхэр зэрыс щIыналъэхэм сыкъэсатэкъым зэи. ИкъукIэ Хэкур дахэу къыщIэкIащ. Си Iыхьлы, ныбжьэгъу куэд щыIэщ мыбы. Сэ фIыуэ слъэгъуащ Хэкур. Мыбы щыслъэгъуар нэхъ ипэIуэкIэ, нэхъ сыщIалэу си нэгу щIэкIауэ щытамэ, сыкъэкIуэжыпэнт сыщыпсэуну. Хэкур си нэгу къызэрыщIэзгъэхьэу щытам нэхърэ нэхъ гуапэжу къыщIэкIащ.
- Уи унагъуэм и гугъу уэзгъэщIынут, Алаудин.
- Сыунагъуэшхуэщ. Хъыджэбзибл сиIэщ.
- Абыхэми ебгъэщIа адыгэбзэр, ирипсалъэрэ?
- Си щхьэгъусэр шэшэнщ, сэ сыадыгэщ, дызыхэсым я нэхъыбэр хьэрыпщ. Абы къишэр сыт жыпIэмэ, языхэзми шэшэныбзэрэ адыгэбзэрэ ящIэ, ауэ хьэрыпыбзэр нэхъ къагъэсэбэпын хуей хъуащ. Еджахэщ, щIэныгъэ нэхъыщхьэхэр зрагъэгъуэтауэ мэлажьэ. Хэкум къэкIуэну я гум илъщ.
- Ди Хэкум исхэм сыт яжепIэнт уэ?
- Мейкъуапэ, Черкесск, Сочэ къалэхэм сыщыIащ, иджы Къэбэрдейм сыкъэсащи, сызыIущIауэ хъуам яжесIаращ: «Фи Iэр зэрымыубыдмэ, гуапэу фызэхущымытмэ, лъэпкъым къэкIуэн иIэнукъым. Фи бзэр фхъумэу, цIыхугъэмрэ хабзэмрэ фытету щIэблэм фахуэсакъмэ, аращ нэхъ лъапIэныгъэ дыдэр».
- Упсэу, Алаудин. Тхьэм уигъэузыншэ!