Зи Iэужьыр мыкIуэдыжын

Зи цIэ лIэщIыгъуэхэм щызэIэпахыу, зи Iэужьыр щысэтехыпIэу зэрахьэу гъуэгурыкIуэнухэм ящыщщ къызэралъхурэ илъэс 224-рэ ирикъуа усакIуэшхуэ Пушкин Александр. Тхылъыр зи Iэпэгъухэм абы и цIэр зэхэзымыха яхэту къыщIэкIынкъым. Пушкин Александр къигъэщIа лIыхъужьхэр зытет дунейр псысэ телъыджэм хуэдэщ, уагъэхъуапсэу, гурыщIэхэр къызэщагъэууэ, фIым ухуагъэпабгъэу. Ар икIи гъэщIэгъуэнкъым. УсакIуэм хузэфIэкIащ и дэтхэнэ зы тхыгъэри, ипэкIэ къэмыхъуауэ, цIыхубэм зэхащIыкIын икIи гунэс зэращыхъун бзэ тыншкIэ къиIуэтэн. Ауэ щыхъукIи, ар зэрытха бзэр къызэрыгуэкIт, цIыхубэм яIурылъ псэлъэкIэт. ПсыхуэлIэ иригъэкIым хуэдэу куэдыр зыпэплъат Пушкиным утыкум кърихьа бзэр - къабзэт, зэпэщт, нэгъэсат. Аращ усакIуэшхуэр иджырей урыс литературэбзэм и лъабжьэр зыгъэтIылъауэ къыщIалъытэр.

Лъэпкъ Зэкъуэтхэм я Зэгухьэныгъэм 2010 гъэм къищта унафэм тету, Пушкин Александр къыщалъхуа махуэр Урысыбзэм и махуэу дунейпсо махуэгъэпсым хэуващ. 2011 гъэ лъандэрэ а махуэр Урысейм щыкъэрал махуэщIщ, абы хыхьэ щIыналъэхэм усакIуэшхуэм и IэдакъэщIэкIхэм ехьэлIа Iуэхугъуэ куэд щокIуэкI. Къэбэрдей-Балъкъэрми щIэныгъэ щрагъэгъуэт еджапIэхэм, щэнхабзэ IуэхущIапIэхэм, къэхутакIуэ институтхэм, архив икIи тхылъ хъумапIэхэм, жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм мы махуэхэм гъэлъэгъуэныгъэхэр, зэIущIэхэр, Iэнэ хъурейхэр, щIэнIуатэхэр ирагъэкIуэкI. Апхуэдэу Мэлбахъуэ Тимборэ и цIэр зезыхьэ Лъэпкъ библиотекэм иджыблагъэ зэхуэс гъэщIэгъуэн къыщызэрагъэпэщащ.

НыбжьыщIэ цIыкIухэр зыхэта Iуэхугъуэ дахэр къызэзыгъэпэщахэм зэрыжаIэмкIэ, Пушкин Александр и IэдакъэщIэкIхэм ныбжьхэр псори зэрепх, абыхэм зэ закъуэ нэIуасэ уахуэхъуа нэужь, дунейм утетыху пщымыгъупщэжу, зэпымычу къэплъыхъуэу щытыкIэ урегъэувэ. Мис а малъхъэдис къарум, усакIуэшхуэм и къалэмыпэ къыщIэкIа тхыгъэхэм уеджэху къэс, зы щIэщыгъуэ гуэр къыхыуагъэгъуатэ, зы гупсысэщIэ гуэр къыхыуагъэх. «МахуэщIым емыхьэлIами, ди щIыналъэм Пушкин Александр и Iэужьым теухуауэ зэпымыууэ Iуэхугъуэ зэмылIэужьыгъуэхэр щокIуэкI. ЦIыхушхуэм теухуами, абы и усэхэм ехьэлIами, и тхыгъэшхуэм тещIыхьами, зыгуэр къыбжезымыIэфын сабий диIэкъым. Ауэ, къыхэгъэщын хуейщ, Налшык къалэм дэт, сабий зэчиифIэхэм я «ДыгъафIэ къалэм» и гъэсэнхэм усакIуэм и тхыгъэхэм нэхъ куууэ щыгъуазэу, нэхъ шэщIауэ нэIуасэ зыхуащIу зэрыщытыр. ЩIэныгъэр гъэкууауэ зыбгъэдалъхьэ сабийхэр къедгъэблагъэрэ зэIущIэ гъэщIэгъуэн ядедгъэкIуэкIмэ, лъэныкъуитIми гукъинэж тщымыхъуну пIэрэ, жытIэри дегупсысащ. ИкIи дыщымыуауэ къыщIэкIащ. Къыхэтлъхьа жэрдэмым ипкъ иткIэ цIыкIухэр Iуэхугъуэ зэмылIэужьыгъуэхэм хэтшащ. Апхуэдэу ди зэIущIэр зекIуэ жыпхъэм идгъэувэри, «Пушкиным и псысэ дунейм», «Пушкиныр щIэрыщIэу къызэIузох», «Пушкиным и хэгъэгу телъыджэм», «Пушкиным и бзэу урысыбзэ» зыфIэтща зэпеуэхэр. ЗэIущIэр и кIэм нэблэгъэхукIэ зэхьэрхуэрурэ, яхуэдгъэув упщIэхэм сабийхэм жэуапхэр къратащ, дызэрыщымыгугъауэ языныкъуэ Iуэхугъуэхэм езыхэм я еплъыкIэ хьэлэмэтхэри кърахьэлIащ», - жаIэ зэпеуэм и къызэгъээпщакIуэхэм.

ДжэгукIэ жыпхъэм ит зэIущIэр Iыхьищу зэхэтащ. «Джэду Iущым и упщIэхэр», «Гъуэгущхьиблыр щызэхэкIым деж», «Таурыхъым къыхэкIа лIыхъужьхэр» зи фIэщыгъэ едзыгъуэхэм къызэгъэпэщакIуэхэм хузэхуахьэса упщIэхэр тынш дыдэу пхужыIэнутэкъым. Ауэ упщIэхэм къыхэхуэ цIэхэмкIэ, фIэщыгъэхэмкIэ, сюжетхэмкIэ жэуапыр зэхьэзэхуэу цIыкIухэм зэкIэлъагъакIуэрт. Ауэ, балигъхэм ягъэщIэгъуаращи, дэтхэнэ упщIэри зытеухуа тхыгъэ пычыгъуэр ныбжьыщIэхэм гукIэ ящIэрт, макъамэрэ гъэпсыкIэрэ яIэу гъэхуауэ къеджэфырт.

ЗэIущIэм и кIэм «Пушкиным и бзэ телъыджалъэ» зыфIаща гъэлъэгъуэныгъэм цIыкIухэр ирагъэблагъэри, усакIуэм и къалэмыпэ къыщIэкIа тхыгъэхэм я псалъалъэхэр, къэхутэныгъэхэр, тхылъ зэужьхэр ирагъэлъэгъуащ, абыхэм я тхыдэм щагъэгъуэзащ. Гуапэщ усакIуэшхуэм и Iэужь мыкIуэдыжым дихьэх щIэблэ къызэрытщIэхъуэр, ар абыхэм щIэныгъэ лъагъуэ, акъыл хэхыпIэ зэрахуэхъур. ЗэрыжаIащи, псалъэфI гъащIэфI хуэщщ.

ШУРДЫМ Динэ.