ГъащIэ псокIэ лъыхъуами

Кофман Жаннэ и гъэсэнхэр щIыгъуу илъэс плIыщIым щIыгъукIэ лъыхъуащ зи хъыбар гъэщIэгъуэнхэр зыхэтха мыхъумэ, зэи дызытемыплъа алмэстыхэм.

Хирург, альпинист цIэрыIуэ, Кавказым щIэзэуахэм яхэта, Москва щыщ, Франджым и цIыху Кофманыр 1962 гъэм Кавказ Ищхъэрэм къэIэпхъуауэ щытащ алмэстым я лъэужь къигъуэтын, ахэр иджын къудей папщIэ. Жаннэ 1919 гъэм Париж къыщалъхуауэ щытащ. 1930 гъэхэм Жаннэ-Марие и адэр щылэжьащ Урысейм. ИужькIэ, политикэ IуэхукIэ лей къытехьэри, пщащэм и адэр хьэпсым къыщыхутащ. Абы ирихьэлIэу, Париж къикIри, Жаннэ Урысейм къэIэпхъуащ, щеджэну, щыпсэуну. Апхуэдэуи, ар щIотIысхьэ медицинэмкIэ институтым икIи ехъулIэныгъэфIхэр къигъэлъагъуэу къеух.

А лъэхъэнэрщ пщащэр альпинизмым щыдигъэхьари. Кавказым щыхьэщIэу, Жаннэ зэгуэр зэхех мы щIыпIэхэм алмэстыр щыкуэду. Ахэр  иджыну, псэущхьэ телъыджэхэм я лъэужь теувэну щыхуежьэм ирихьэлIэу Хэку зауэшхуэр къохъейри, Кофманыр фронтым къыщохутэ. Зауэ нэужьым, и адэми хуэдэу, Жаннэ лей къытохьэ политикэ IуэхукIэ икIи илъэси 6  лагерым щехь, къокIыжри, Москва егъэзэж.

Зауэм къызэпиуда и мурадхэм зэрымыщIэкIэ къыхуокIуэж ар, зэман дэкIауэ… Жаннэ и гурыгъу-гурыщIэхэм щыгъуазэ и ныбжьэгъу альпинистхэм ирагъэцIыху ар щIэныгъэлI, алмэстыхэр зыдж Поршнев Борис. Алъандэрэ зылъыхъуа, къезыхуэкIа Iуэхум теухуауэ къэхутэныгъэу щыIэм щыгъуазэ зыхуещI цIыхубзым икIи алмэстым и лъыхъуакIуэу а зэманым къызэрагъэпэща экспедицэм хохьэ Кофманыр. 

Жаннэ и жагъуэ зэрыхъунти, Поршневыр кIэщI дыдэу дунейм ехыжащ, алмэстыхэм теухуауэ къахутар цIыхубэм я пащхьэ зэрыралъхьэ тхыгъэшхуэр къытрамыдзэ щIыкIэ. Ауэ щIэныгъэлIым и лэжьыгъэр пщIэншэ хъуакъым – ар пищащ Кофманым. 1960 гъэм Жаннэ къызэрегъэпэщ экспедицэ икIи Сэрмакъ къуажэм и Iэхэлъахэр щIащыкI. ЦIыхубзыр апхуэдизкIэ дихьэхат а Iуэхуми, Совет Союзым и нэгъуэщI щIыпIэхэми къикIыурэ Сэрмакъ къекIуалIэ къэхутакIуэхэр зэрызэхэзекIуэну машинэхэр езым и мылъкукIэ къызэригъэпэщырт.

- Абы апхуэдизкIэ къоныкъуэкъу кърихуэкI Iуэхури, и пенсэри, Москва щиIэ фэтэрыр итурэ, абы къыщIихри, зэрыщыту трегъэкIуадэ экспедицэхэм. Кавказыр зэрыщыту къызэхикIухьауэ жыпIэ хъунущ, - жаIэрт бзылъхугъэм  къыдэлажьэхэм.   

Гъатхэ пасэм щыщIэдзауэ, бжьыхьэр икIыху Жаннэ щыIэт Сэрмакъ, и «запорожец» ныкъуэдыкъуэмкIэ къуакIэ-бгыкIэр махуэ псом зэхикIухьрэ, псыи уэздыгъи зэмыкIуалIэ унэ бгынэжам жэщым екIуэлIэжу. Бгырысхэми, апхуэдизкIэ я гум дыхьэрт цIыхубз телъыджэри, шыгъу-пIастэкIэ къыпежьэрэ, алмэстым теухуа хъыбарыжьхэм щIагъэдэIуу къыбгъэдэст.

А Iуэхугъуэм тригъэкIуэда зэманым къриубыдэу Жаннэ зэхуихьэсащ тхыгъэ бжыгъэншэхэр, уеблэмэ бгым къыщигъуэтат алмэстым и лъэкъуампIэ абрагъуэр, ауэ апхуэдизу зыщIэхъуэпсар къехъулIакъым – зэи ирихьэлIакъым алмэстым и псэущхьэ.

Жаннэ илъэси 101 ирикъуауэ Франджым щылIэжащ. Игъэзэжат абы, и гъащIэ псом зыщIэхъуэпсар къыщемыхъулIэм…

Фырэ Анфисэ.