Дунейпсо категорие зиIэ судья Къып Iэмырбий зэхьэзэхуэр къызэIуех.
Дзэлыкъуэ щIыналъэм хыхьэ Сэрмакъ адыгэ жылэжьым къыщалъхуащ икIи къыщыхъуащ 1967 гъэм хьэлъэ къэIэтынымкIэ Совет Союзымрэ Европэмрэ я рекорд зыгъэува, Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщу япэ дыдэу атлетикэ хьэлъэмкIэ дунейпсо класс зиIэ спортым и мастер хъуа Къып Iэмырбий.
Дэтхэнэ зы къуажэдэс щIалэ цIыкIуми хуэдэу, Iэмырбий къэхъуащ лэжьыгъэми гугъуехьми къыпимыкIуэту. Унагъуэ Iуэхури губгъуэ къалэнри зэрыхузэфIэкIкIэ зэдихьырт, еджэнри хъарзынэу къехъулIэрт. А псом ищIыIужкIэ къару къыхуэнэрт хьэблэ сабийхэм ядэщIыгъуу топ джэгуну, бэнэну.
1960 гъэм Iэмырбий и гъащIэм зэхъуэкIыныгъэшхуэ къыхилъхьащ. Ар щIэтIысхьащ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и физико-математикэ факультетым. Еджэным хуэнэхъуеиншэ щIалэм спортри фIы дыдэу илъагъурт. Псом хуэмыдэу дихьэхырт бэнэкIэ хуитым, ехъулIэныгъэ гуэрхэри абы щиIэт.
Япэ курсым щIэтIысхьахэр трагуэшащ Сабий стадионым къыщызэрагъэпэща спорт секцэхэм. Дауи, къалъытащ щхьэж дэзыхьэхыр. Къып Iэмырбий зыхригъэтхащ къэрал псом щыцIэрыIуэ, СССР-м спортымкIэ и мастер, бэнакIуэ икIи гъэсакIуэ лъэщ Щэныбей Михаил и гупым. Абыи ехъулIэныгъэшхуэхэр къыщыпэплъэу къыщIэкIынут, арщхьэкIэ…
Япэ зыгъэсэныгъэм Къыпыр къыщекIуэлIам езым хуэдэ щIалэщIэ гуп щытт, бжэр къыщыIуахыным пэплъэу. Щэныбейр зэхьэзэхуэ гуэрым кIуауэ щыIэтэкъым. Пэмыжьэу нэгъуэщI зы гуп къыщытт. Ереван дэт физкультурэмкIэ институтыр къэзыухагъащIэ Шыд Хъусен абыхэм къахихырт атлетикэ хьэлъэм хигъэхьэнухэр. Штангэр я пщэм дэлъу щIалэхэр дапщэрэ къэтэджыфми ар еплъырт. ФIэхьэлэмэт хъури, Iэмырбии и къарур здынэсым еплъыжыну мурад ищIащ. Зэ, тIэу, щэ… Къыпым псом нэхърэ нэхъыбэрэ штангэр и пщэм дэлъу зыкъиIэтыфащ.
«Уэ пелуан нэсу укъигъэщIащ, - къыжриIащ абы Шыд Хъусен. - Къыхыхьэ си гупым!»
Апхуэдэу, зэрымыщIэкIэ, Къып Iэмырбий атлетикэ хьэлъэм хыхьащ. Абы япэ гъэсакIуэ щыхуэхъуа Шыд Хъусен ар а спорт лIэужьыгъуэм апхуэдизу дригъэхьэхыфат, и щэхухэм хигъэгъуэзэфати, илъэситI щыдэкIам япэ разряд иIэ хъуат. АрщхьэкIэ пасэу фIыуэ илъэгъуа бэнэкIэри занщIэу IэщIыб хуэщIакъым. Уеблэмэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и чемпион лъэпкъ бэнэкIэмкIэ щыхъуа щыIэщ.
Iэмырбий и гъащIэм аргуэру зэ 1963 гъэм зигъэзащ. ИлъэситIкIэ Налшык щеджауэ, абы зригъэдзыжащ Мэзкуу дэт энергетикэ институтым (МЭИ). Хэт ищIэнт Сэрмакъ щыщ щIалэщIэм и гъащIэр адэкIэ къэралым и къалащхьэм епхауэ щытыну?!
Къып Iэмырбий езым зэрыжиIэжу щытамкIэ, спортыр зэи япэ гъащIэм иригъэщакъым. ФIы дыдэу къыгурыIуэрт спортсменым и гъуэгуанэр зэрыкIэщIыр икIи IэщIагъэ тэмэм зэрызригъэгъуэтынми ерыщу хущIэкъуащ. Армырауэ, и къару, зэфIэкI псори атлетикэ хьэлъэм тригъэкIуэдатэмэ, дуней псом цIэрыIуэ щыхъунт. Апхуэдэу щыт пэтми, хузэфIэкIар мащIэкъым.
1966 гъэм Iэмырбий «Буревестник» спорт обществэм етIуанэ увыпIэр къыщихьри, спортым и мастер хъуащ. КъыкIэлъыкIуэ илъэситхум абы щытекIуар адыгэ щIалэращ. ИужькIэ «Труд» обществэри игъэбжьыфIащ.
СССР-м и Лъэпкъхэм я спартакиадэ 1967 гъэм Армением щекIуэкIырт. Къэрал абрагъуэм и спортсмен нэхъ лъэщ дыдэхэр абы хэтт. Атлетикэ хьэлъэмкIэ зэпеуэм дыщиплъапIэт Къып Iэмырбий. Килограмм 82,5-рэ зи хьэлъагъхэм я зэныкъуэкъуныгъэм хуабжьу къыщыхэжаныкIырт Мэзкуу и командэ къыхэхам зыкъыщызыгъэлъагъуэ ди лъахэгъур. Абы хузэфIэкIащ килограмми 148-рэ къиIэтыну. Ар Совет Союзми Европэми я рекордт! Дуней псом къыщаIэтам ефIэкIын папщIэ килограмм ныкъуэ чэмыжу арат. Абыи ебгъэрыкIуащ Iэмырбий, ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, къехъулIакъым.
Ереван щиIа зэфIэкI лъагэр гулъытэншэ хъуакъым. Зи стипендиер тумэних фIэкIа мыхъу щIалэм саугъэту сом 500 (!) зэуэ къратащ. Ар и ныбжьэгъухэр зыщIэс общежитым Iэтауэ щагъэлъэпIащ. Зи цIэкIэ утыку къихьа Мэзкуу къалэм и унафэщIхэр нэхъ жумартыжт – студент щIалэм къалащхьэм езым и фэтэр щхьэхуэ къыщратащ.
А илъэс дыдэм Къыпыр дунейпсо рекордым Венгрием и къалащхьэ Будапешт щебгъэрыкIуащ. КъехъулIэнми зы мащIэ дыдэщ иIэжар – килограмми 150-р къиIэта пэтми, хуэIыгъыжакъым.
1971 гъэм дунейпсо классымкIэ спортым и мастер хъуащ сэрмакъ щIалэр. Троеборьем (толчок, рывок, жим) абы килограмм 490-рэ къыщиIэтащ икIи етхуанэу зэкIэлъхьэужьу Мэзкуу къалэм и чемпионыгъэм нэсащ.
БлэкIа лIэщIыгъуэм и блыщI гъэхэм Къып Iэмырбий яхыхьэу щытащ Совет Союзым и штангист нэхъ лъэщ дыдэхэм. Венгрием, Германием, нэгъуэщI къэрал куэдхэм абы екIуу зыкъыщигъэлъэгъуащ. СССР-м и етIуанэ командэ къыхэхам щыщу 1968 гъэм мазэ псокIэ Тунисым щыIащ, а къэралым и спортсменхэр атлетикэ хьэлъэм щыхуигъасэу.
Къып Iэмырбий 1974 гъэм спортым хэкIыжащ. Абы ирихьэлIэу щхьэгъусэрэ бынищрэ иIэт икIи зэхэзекIуэ, зыгъэсэныгъэ къомыр IэщIыб ищIу и гъащIэр нэгъуэщIу зэтриухуэн хуейт.
Магадан щылажьэ ди лъахэгъухэм я чэнджэщкIэ Сыбырым къыщыщIидзащ. Мэзкуу дэт энергетикэ институтым и аспирант Къыпыр зимыусыгъуэджэу уващ «Снежный» Iэщгъашхэ совхозым и электромонтажникхэм я бригадиру. Апхуэдэу къыщIидзэри хозяйствэм и энергетик нэхъыщхьэ, иужькIэ и унафэщI хъуащ, цIыху 1500-м щIигъу и IэмыщIэм илъу.
Къэбэрдей-Балъкъэрым къыщигъэзэжар 1988 гъэращ. «Налшык» совхозым и къудамэхэм ящыщ зым и унафэщIу илъэс пщыкIузкIэ лажьэри, пенсэм кIуа нэужь, и бынхэр здэщыIэ Мэзкуу Iэпхъуэжащ.
Урысей Федерацэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Адыгеймрэ Къэрэшей-Шэрджэсымрэ щIыхь зиIэ я журналист, «Кабардино-Балкарская правда» газетым и редактор нэхъыщхьэу щыта Мэшыкъуэ Тэзал Мэзкуу дэт къэрал университетым щыщеджэ зэманми аспирантурэм щыщIэсами куэдрэ хуэзэрт и анэ шыпхъум и къуэ Къып Iэмырбий. КъыщыкIуэжхэм и дежи Мэшыкъуэхэ я хьэщIэ лъапIэт, сыт хуэдэ IуэхукIи зэрыщIэрт. ИужькIэ абы дригъэкIуэкIа псалъэмакъхэм ящыщ зы газетым къытригъэдзауэ щытащи, гъэкIэщIауэ фыщыдгъэгъуэзэнщ. Ар нэхъыбэу зытеухуар Мэзкуу щигъэкIуа иужь илъэсхэмрэ и унагъуэмрэщ.
- Си бынхэм я деж Мэзкуу сыкъэIэпхъуэжри, аргуэру сыхыхьэжащ… атлетикэ хьэлъэм, - къригъэжьащ Iэмырбий. – Дунейпсо категорие зиIэ судьяуэ сыщытти, Атлетикэ псынщIэмкIэ федерацэм жыджэру дэлэжьэн езгъэжьащ. КъищынэмыщIауэ, олимп резервхэр щагъэхьэзыр «Юность Москвы» сабий-ныбжьыщIэ спорт школым цIыкIухэр щызгъэсащ. Абыхэм къадэкIуэу къэзухащ Физическэ щэнхабзэмрэ спортымкIэ Урысей къэрал университетыр. ЗэрыжаIэщи, уеджэну зэи кIасэкъым.
- Спортым къыбдыхэтахэм ящыщу хэт сымэ зэпыщIэныгъэ гуэрхэр уахуиIэ?
- СССР-м куэдрэ и чемпиону щыта Дубов Михаил. Зэгуэрым ар Сталин Василий и адъютанту щытащ. ЩIэх-щIэхыурэ дызэрощIэ 1976 гъэм Монреаль щыIа Олимпиадэм чемпион щыхъуа Ригерт Давидрэ сэрэ. Дызэрыгъэгъуащэркъым Мэзкуу атлетикэ хьэлъэмкIэ и командэ къыхэхам и тренер нэхъыщхьэу илъэс 23-кIэ лэжьа Живов Геннадийрэ дэрэ. Дауи, зэпыщIэныгъэ быдэ хузиIэщ СССР-м и штангист нэхъыфIхэм ящыщ зыуэ къекIуэкIа ди лъахэгъу Уянаев Владимир, нэгъуэщIхэми.
- Уи унагъуэм тхутепсэлъыхьыт.
- Си щхьэгъусэ Светланэ къиухащ Мэзкуу дэт архитектурэ институтыр. Пенсэм тIысыжыху, къалащхьэм и проект IуэхущIапIэхэм щылэжьащ. Ди къуэ нэхъыжь Аслъэн Америкэм и Штат Зэгуэтхэм щеджащ. Къызэригъэзэжрэ Мэзкуу и ухуэныгъэмрэ архитектурэмрэ пэрытщ. ЩIалэ нэхъыщIэ Заур къалащхьэм ямыгъэIэпхъуэ и мылъкум и менеджерщ. ФатIимэ и IэщIагъэкIэ экономистщ. Канадэм и Торонто къалэм щопсэу икIи щолажьэ, гражданствэ тIуащIэ иIэщ.
Хьэлъэ къэIэтынымкIэ Совет Союзымрэ Европэмрэ я рекорд зыгъэува, Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщу япэ дыдэу атлетикэ хьэлъэмкIэ дунейпсо класс зиIэ спортым и мастер хъуа Къып Iэмырбий къызэрытхэмытыжрэ мазаем (февралым) и 20-м илъэсиплI ирикъуащ. АрщхьэкIэ ар ящыгъупщэркъым къыщалъхуа икIи къыщыхъуа Сэрмакъ къуажэм, зи щIыхьыр иIэта Къэбэрдей-Балъкъэрым, къэралым. И бынхэр хамэ щIыпIэхэм щызэбгырыдзами, Iэмал зэраIэу адэжь лъахэм къокIуэжри, я благъэ-Iыхьлыхэм къахохьэ. Зыщагъэгъупщэркъым адыгэм къызэрилъхуар икIи я адэ цIэрыIуэм хуэфащэу дунейм тетын зэрыхуейр.
Къып Iэмырбий и унагъуэр.
Я анэ шыпхъум и къуэр Мэшыкъуэ зэкъуэшхэм я хьэщIэ лъапIэщ.
И къуэшхэм я гъусэу.
