Унагъуэ щхьэхуэу зэкъуэшитI псэурт. Я унэхэри зэгъунэгъу дыдэу къыщIэкIынтэкъым. А тIур зэщIыгъуу гуп яхыхьэмэ, нэхъыжьыфэ къызытеуа шынэхъыщIэм и Iэр нэхъапэ къаубыдырт къэзымыцIыхухэм. АпщIондэхукIэ нэхъыщIэм и жагъуэ хъурт, нэхъыжьми ар и гуапэ хъууэ пхужыIэнутэкъым.
Апхуэдэурэ зэманыфIи текIауэ, шынэхъыжьыр и щхьэгъусэм епсэлъылIащ и къуэшым и щыIэкIэр, и сурэт хъуар игу зэрыримыхьыр къыхигъэщу. Нысэм ар щызэхихым:
- АтIэ, абы и щхьэусыгъуэр къэпщIэн щхьэкIэ, мы зы далэм сэ къызэдаIуи, жысIэр щIэ! - къыжреIэ. Щхьэгъусэми и акъыл чэмтэкъыми:
- Си шынэхъыщIэм и сэбэп хэлъу щытмэ, сынодаIуэ щызогъэтри, сыбдэIэпыкъунщ. ЛIым я нэхъ зызыгъэбэлыхьхэми яхэткъым я сабиигъуэм бзылъхугъэм зэкIуэцIимыпхарэ е анэм игъэныщкIуа зымышхарэ. Бзылъхугъэ Iущым уечэнджэщыным, уедэIуэным емыкIу лъэпкъ хэлъу слъагъукъыми, жыIэ, си псэм хуэдэ, Iуэхум и хэкIыпIэу плъытэр.
- Уи нысэм узэрыхуеблагъэ зэзэмызэмкIэ, и унэ уисыху тIэкIу зыкъызэрыпхуищIымкIэ къэцIыхугъуейщ абы цIыхугъэрэ кIуэрабгъуу иIэр. ЗэкъуэшитIыр махуэ бжыгъэкIэ зекIуэ фызэдежьи, фыкъыщыкIуэжкIэ жэщыр гувауэ зыкъытевгъэхуэж. ИтIанэ пщIэнур сэ бжесIэнщ!
- Хъунщ, ар апхуэдэу Iуэхушхуэкъым къыдэхьэлъэкIыну, дыщIежьэн Iуэхуи диIэщ! – жеIэри, къыкIэлъыкIуэ пщэдджыжьым тIури гъуэгу зэдытохьэ.
ЗэрызэгурыIуам тету, махуищкIэ къотри, зэкъуэщитIыр къокIуэлIэж, жэщыр хэкIуэтэпауэ.
- Иджы адэкIэ къыджепIэну зи гугъу пщIыгъам къыпыдзэ, уи япэрей лъэIур дгъэзэщIащи! – жеIэ щхьэгъусэм.
- Гъуэлыжи, жеипитI хуэдиз пкIумэ, сэ укъэсIэтыжынщ! – жеIэри, лIы езэшар, тIэкIу зригъэгъэпсэхуну, егъэгъуэлъ.
ЖыхуиIа зэманым лIыр къегъэтэджыжри:
- ЗызэщIэкъуи, иджыпсту уи шынэхъыщIэм деж кIуэи еупщI зимыгъэгувэу зекIуэ ныбдэкIуэфынумэ. Иш, и Iэщ, езым и Iуэху зытет зэгъэлъагъуи, къыбжиIэми еплъ! – жреIэри, и лIыр еутIыпщ.
Шынэхъыжьыр здежьам нэхулъэхэр зэщIичу нэсати, гур зыщIэузт ар зыхуэзар: и шынэхъыщIэр икIи мыгъуэлъауэ, зэрыщымыIэрэ мэжэлIауэ зэщIэбыуэ Iэщым яхэтт, махуищ ебзыр игъэкъэбзэжу, уеблэмэ и уанэшми уанэр зэрытелът, езы дыдэри къызэрысыжрэ шхатэкъым. Ауэ абы и щхьэгъусэр лIы къекIуэлIэжам ауи къыхуэмыгъэхъеяуэ жейт, дрихуейуэ.
Щынэхъыжьым мопхуэдэр илъэгъуауэ сытыр жиIэжынт? Зы псалъи жимыIэу, и шынэхъыщIэм дэуври, Iуэхуу хъуар яухыху дэIэпыкъуащ, шыри и пIэ ирагъэзэгъэжщ, загъэкъэбзэжри, шынэхъыжьыр къежьэжыну щыхуежьэм:
- УныщIэмыхьауэ, ерыскъы ухэмыIэбауэ дауэрэ укIуэжын, зиунагъуэрэ? УкъыщIэкIуари къызжепIакъым! – жеIэ нэхъыщIэм.
- А нысэ слъагъур къэтэджу ерыскъы игъэхьэзырыху сежьэну зэман сиIэкъым. СыкъыщIэкIуар зы щIыпIэ уздэсшэну арати, уздэмыкIуэIауэ, уи гъуэлъыпIэм унэсыжыфащэрэт! Ахэм иужьыIуэкIэ дрипсэлъэнщ, иджы зыгъэпсэху! – жеIэри, шынэхъыжьыр къожьэж, игу кIуэдыпауэ. Къызэрысыжу, илъэгъуахэр и щхьэгъусэм хуеIуэтэж.
- КъыбгурыIуа иджы уи шынэхъыщIэр уэр нэхърэ нэхъыжьыфэ щIэхъуар? Уэ дэнэ ущымыIами, уи Iэщыр зехьауэ, уи ерыскъыр хьэзыру, хуабэу, псы хуабэри жьэгум дэту укъыIуощIэж, сэри сыножьэу сыщысу. Уеблэмэ уезэшауэ уи уанэш къудей зозгъэхьэжкъым. Пэжкъэ ар?
- Хэбдзыну зы псалъэ хэмылъ!
- АтIэ а къезбжэкIар уи закъуэ пщIэн хуей хъуамэ, дауэрэт укъызэрыщIидзынур? Мыпхуэдэфэ птетыжынут? Сэри, уэ зэрыплъэкIкIэ, зыкъысщIыбогъакъуэри, аращ си фэри щIэмыкIуэдыр. ТIум язи псэм дытелажьэкъым, дызыхуосэкъыж, зыхудогъэкIуатэри, аращ псом нэхъапэр. Си нысэгъум зыхуэгъэхъеижкъым. Бынкъым-Iуэхукъым. Махуэ псом зэ нэхъ щымыпщафIэр нэхъыбэщ. Абы дэпсэу лIыри тхьэмыщкIэкъэ икIи зыIурамылъхьэжкъэ? Сызэрыбзылъхугъэу а си пщыкъуэм и пIэ ситамэ, тхьэмахуэр и пIалъэ хуэсщIынт апхуэдэ унэгуащэм. Зэманыр макIуэ, езыри быныншэ-къуэпсыншэу къонэ. Абы нэхъ тхьэмыщкIагъэ щыIэ?
- А жыхуэпIэр си гуапэу бдэсщтэнт, ауэ нэчыхь къутэжыныр Iуэхушхуэщ. Нысэм фIыуэ егиямэ, гъэукIытамэ, дауэрэ хъуну пIэрэт?
- А уи нысэм хуэдэхэракъым гиерэ укIытэрэ зыхэзагъэр. А зи ужь уихьэну Iуэхур пщIэншэ, щхьэгъэпцIэж Iуэхущ.
- АтIэ уэ дауэрэ пщIынт?
- Сэ псом нэхъапэ мыпхуэдэ къуажэм дэс лIыжь Iущ, къащIэ зиIэм деж а уи шынэхъыщIэр уэзгъэшэнти, абы фезгъэчэнджэщынт.
- Апхуэдэуи тщIынщ. Си шынэхъыщIэм уи дэлъху дыдэм хуэдэу ухуэгумащIэщи, ину сыпхуэарэзыщ! – жеIэри, зэшитIыр лIыжьым деж макIуэ.
ЛIыжьым ахэр щIыхуэкIуамкIэ зэуэ гурыщхъуэ ещI. ЩIыхуэкIуар жаIэн зэрыщIадзэу, къыгуроIуэ я Iуэху зытетри:
- Си щIалэхэ! Сэ гугъуи сыдемыхьу къызгурыIуащ фызыхэт гугъумыгъур. НэхъыщIэм нэхъыжьыфэ къытезыгъауэр фыз мыхъумыщIэ щхьэхынэращ. Ар уэри нысэ, модрейми щхьэгъусэ фхуэхъунукъыми, лейуэ зыкIэрывмыгъэлIыхь. ИвгъэкIыжынуи фыхэмыт. Абы езым куэд мыщIэу и дунейр иухынущ, щхьэхыныр зи Iэпкълъэпкъым хэгуэша хъуам ихьыжын щыIэкъым. Уи щыIэкIэ хъуам, шынэхъыщIэ, хуитыныгъэ къыует щхьэгъусэ етIуанэ зэбгъэпэщыну. ИпэжыпIэкIэ а иджыпсту уи унэм щIэсым щхьэгъусэкIи уеджэ хъужынукъым, нэчыхь дыуиIэу щыт пэтми. ЩымыбынкIэ, щымыIуэхукIэ, и лIыр щызэримыхьэкIэ, и пIэщхьагъ щыдимыгуэшкIэ, сыт щхьэкIэ апхуэдэм щхьэгъусэкIэ еджапхъэ?
- АтIэ сытыр уи чэнджэщ, ди адэ?
- Мопхуэдэ къуажэм си ныбжьэгъужьым и унагъуэр дэсщ. Абы и щIалэм пхъу иIэщ, зи ишэгъуэрэ куэд хузэблэкIыу. Сэ фызгъэкIуауэ жыфIэмэ, нэхъ нэфIкIэ къывэплъынщ. КIэщIу жысIэнщи, а пщащэр фи насып къихьмэ, фи гъащIэ кIэныр къивудауэ флъытэ! Гъуэгу махуэ фытихьэ! – къажриIэри, лIыжьым къиутIыпщыжащ зэкъуэшитIыр, гугъэ гуэр къаритыжауэ.
Куэдрэ елIэлIа, мащIэрэ елIэлIа? Сытми, а пщащэр къашэ. КIыхьлъыхь ямыщIу, хьэгъуэлIыгъуэри зэфIагъэкIри, зэдэпсэун щIадзэ.
Ипэрей фызыр хьэгъуэлIыгъуэр екIуэкIыху, «мы фщIэр сыт?» е «сэ дауэрэ сыхъуну?» - жиIэу, зы псалъи къыжьэдэкIакъым. ЛIыжь Iущми зэрыжиIауэ, и щхьэхынагъэм текIуэдэжащ, и гъуэм илIыхьыжа мыщэжьым хуэдэу…
Къаша бзылъхугъэ цIыкIум и Iэщхьэ-лъащхьэ дэхьеяуэ псэун щIидзэри, зы илъэс щытекIам и щхьэгъусэр, и фэм зилъэщIыжри, нэхъыщIапIи иувэжат. Езы цIыкIуми, Тхьэр къегуэпылIэри, щIалэ хъарзынэ къыхуэхъуащ. Бзылъхугъэм ухуэгъэунэнущ икIи ухуэгъэунэхъунущ.
ЖызыIэжар елбыргъэндэс Камэ Азэмэтщ.
