ЗыплъыхьакIуэ
«Союз-2»-р ПланетэщIэм и щэрэ тIощIрэ еханэ бгъуэщIым щетIысэхащ. Пщэдджыжьышхэр зэрызэфIэкIыу, щхьэж къыщикIухьынум елъытауэ, гуп-гупурэ загуэшащ. Сэ Мартин сыпэплъэрт.
- Дауи, къырыщхьэмкIэ укIуэну уи мурадщ, - къызбгъэдыхьащ Мартин.
- Iэджэ нэхърэ нэхъ къэсщтэнт абы щыщ зы лъагапIэ сыкъытехутэну.
- Дэтхэнэ лъагапIэращ жыпIа уи нэм нэхъ къыфIэнэр? - маплъэ езыри къуршымкIэ.
- МэзщIэс псэущхьэхэр дыгъуасэ щызэзэуа Iуащхьэжьырщ.
- ДыкIуэнщ. Ауэ дызрихьэлIэнур пщIэнукъым, лазареткэхэр къыздэтщтэн хуейщ. Пэжкъэ?
Мартин «лазареткэ» жыхуиIэр хьэпшып телъыджэу япон еджагъэшхуэхэм тыгъэ къыхуащIарат. Сантиметр плIыщI зи кIыхьагъ Iэмэпсымэ цIыкIум Iэпэ джэдыкIэ хуэдизыну тепIытIапIэ зыбжанэ тетщ. Дэтхэнэми я къалэныр зырызщ. ИрецIыху, ирепсэущхьэ, хьэпщхупщуи ирырехъу, зытебгъэпсар напIэзыпIэм игъэжеинут. Адрейм къигъэушыжырт. Ещанэм тепкъузэмэ, апхуэдэ Iэмэпсымэ зыIыгъым, километрипщI бжыгъэкIэ упэIэщIэми, зрипыпщIэфырт. Жыжьагъхэри къриппщытэфырт, уэздыгъэуи блэрт. Нэрыплъэ хьэлэмэтт, сурэти иритепхыфырт.
Мартинрэ сэрэ къуршымкIэ дунэтIащ. КъэкIыгъэ зэхуэмыдэхэм мэ гуакIуэу къапихым гур пIэпихырти лъэри игъэпсынщIэрт. Къуалэбзухэм я зэпэджэжыкIэр макъамэ дахащэу къэIурти, сыкъафэу утыкум сит къысфIэщIырт. Къупщхьэ-лъапщхьэу дызрихьэлIэр Мартин набдзэгубдзаплъэу зэпиплъыхьырт, сурэт трихырти, сэри абы сыщыгуфIыкIырт. Адэ-мыдэкIэ къыщыхэжурэ дыкъэзыгъащтэ хьэкIэкхъуэкIэ жьгъейхэм сакIэлъыфиирти, дридыхьэшхырт ахэр щтауэ зэрыщIэпхъуэм. Къуршым гъунэгъу дыхуэхъухуи гукъыдэжу диIэм къыхэхъуэрт.
Мэз щIыIэтыIэм дынэсри детIысэхащ. Салъкъыныр къыхихуу ди пащхьэм къыщыщIэж псынэр, мэз щхьэкIэ Iувыр «къыпхызыугъуэныкI» дыгъэ бзийм зыхуигъафIэу, пщIыпщIырт.
- Псы сыхуэлIащ, - жиIащ Мартин.
Ар псым щыIугъуалъхьэ дыдэм зи щхьэкIэ къелэлэх жыг цIынэ лантIэм жэнэтбзум ещхь гуэр къелъэри, «жьгъумпIэ» жригъэIэу псым зыхидзащ. Зиудыгъуауэ псынэ щIыIэм къыхэплъырт. Абы куэд дыдэри псыщIагъым зыщиIэжьэжакъым. Аргуэру псынэр игъэутхъуэу къыхэлъэтыжри, жыг лантIэ къудамэм къытетIысхьэжащ. Абы щIиупскIэ дамэхэм тетыр бзухэм я къабзий щабэм ещхьтэкъым. Бдзэжьейхэм псыр зэрыщIатхъу кIэмажьэм нэхъ ещхьт. Бабыщ шыр цIыкIуу лъэгубгъуэти, арагъэнут псы щIагъкIэ тыншу щIызекIуэфыр. И пэри мащIэу хуэпагуэт. Деплъырт, дыдихьэхауэ. Езы цIыкIуми, «хьэуари псыри си зэхуэдэщ», - жиIэу, зыкъытхуигъэщIагъуэ пфIэщIынт. Къудамэм зэрытесу, и бгъэ къуэлэн цIыкIур къэпщыху хьэуам ирибауэрти, псым зыщIигъэмбрыуэжырт.
Гориллэ (номин)
Мэз щIагъкIэрэ дыздэкIуэм, сэ гу лъыстащ къуаргъыжьхэр хэтми зыгуэрым «зэрыхуэшхыдэр». «Къар-рр, къар-рр», - гужьеяуэ ахэр дамэкIэ къеуххэрт. Жыгыжь укIурийм и Iэуэлъауэм щIэту гыз макъ гуэр зэхэтхащ. ДыкIуэтэIуэмэ, занщIэу зи пащхьэ дихьар шынагъуэ гуэру сыIуплъэри сыкъэщтащ.
- Номинщ, - жиIащ Мартин, и лазаретыр къызыпщIэхипхъуэтурэ.
- КъыттеуэнкIэ хъунукъэ? – къыдызошей ерагъыу.
- Сакъыр и унэ мэкIуэж, - жиIащ абы, щэху цIыкIуу.
- Дыгъэгъэжей! – си нэр къихуу соплъ сэ Мартин.
«Сыт иджы мы къысхуэзаитIым есщIэнур?» - жыхуиIэу, Iэ сэмэгу гъумыщIэм пыкIыкIа Iэбжьанэ кIыхьхэмкIэ езыри и щхьэ натIэ лъахъшэм щIэтIахъуэрт. Щыри адэкIэ къэхъунум дыпэплъэрт, гъуэгум дэзыдзыхын къытхэмыкIыу. ИкIэм-икIэжым, абы дэ зыуи дыкъызэрыримыдзэр къигъэлъагъуэу, къыдэмыплъыжыххэу, жыг щхьэкIэм тхьэмпэ IэмыщIэфI къыпилъэфри, зыжьэдикуэурэ мэзымкIэ иунэтIыжащ.
… Хывхэр зыщыхуа бгыжьым дынэсащ.
- Дауи, мы щIыпIэм деж щакIуэхэм ящыIэщIэкIынур мащIэщ, - жиIащ Мартин, щимэ щыхупIэр къызэхиплъыхьри.
- Уэс хьэмэрэ мывэ мо слъагъухэр? – сыдэплъащ сэ жьанэ шынагъуэм.
- Дэнэ къикIын уэс мыбы? – дыхьэшхащ ар. - ИкIи мывэкъым, къупщхьэщ. Сэри нэрыплъэмкIэ сеплъыхмэ, дзэ пIащэр къызыIупIиикI мамонт щхьэ къупщхьэр къэслъэгъуащ. СызыIуплъар зэрызгъэщIэгъуэнур сщIэркъым: дзажэжь налъэхэр, джатэжь зэтекъута нэхъей, зэтелът.
Щыгъыныджэ «Шу»
ИпэкIэ дгъэзащ. МащIэу къыкъуэу жьыр псэм едэхащIэрт. Тафэ щхъуантIэ гуэрым дыкъытехутащ. Псыхьэлыгъуэм дилъэсыкIа къуэ зэв нашэкъашэм дыбгъурытурэ дыздэкIуэм тафэр къызэрыдухами гу лъыттакъым. Блын дыдэм хуэдэу, бгы лъабжьэм щIыхьэрт ди гъуэгур. Пырхъ макъ къызэхэтхащ.
- Шыщ! Шы дыдэщ! – и ныбжьэгъу гуэрым хуэза нэхъей, къэгуфIащ Мартин. Шы гуартэ дызыхуэзар «зи IэмыщIэм илъ» хакIуэ къэрапцIэр къызэрытлъагъуу детIысэхащ. Ар зыуэ щыщырти! Езыри дихьэхыжагъэнти, и щхьэр уафэгум етауэ, щимыгъэтыжу щыщырт.
КъырымкIэ уплъэмэ, гу лъумытапIэр иIэтэкъым дзыгъуэнэфым и гъуэ фIэкIа умыщIэну мывэ блыным иIэ гъуанэхэм цIыху гуэрхэр къызэриплъым. ТIэкIу дэкIщ, и щыщыныр щигъэтри, хакIуэр зэбэдзауэурэ мей жыг жьауэм щIыхьащ. Арыххэуи, бгы гъуанэм къиплъа щыгъыныджитIым я зыр, сакъыпэурэ къебэкъуэхри, мейм къытеуващ.
- Догуэ, шыр къиубыду игъэсэну ара? – хузогъэщIагъуэ Мартин.
- ПланетэщIэм шы щыщыслъагъур иджыщ. Деплъынкъэ, – мэIущащэ Мартин.
ХакIуэр махъшэм хуэдэу лъагэт, кIыхьт, бгы псыгъуэти, кIуэдыжыпэным нэса адыгэш лъэпкъ гуэр фIэкIа пщIэнтэкъым. Ар къэзыубыдыну езыкуа щакIуэри лъэрызехьэщ, къарууфIэщ, и IэбэкIэмкIэ къощIэ зэрыIэзэри. ШыкIэ гъэшам къыхэщIыкIа кIапсэ лэрыгъур бланафэ кIэпхыным къыдилъэфри, и кIапэ зырызыр зэридзэжауэ зыжьэделъхьэ. Лъэгум иридзых и ныбжьым гу лъримыгъэтэну сакъыпэурэ къокIуатэ, хакIуэ бэлэрыгъам гъунэгъу зыхуищIу. ХакIуэр къэщыщащ. ЩакIуэри зыпэплъэр аращ жыпIэнт. ФIэкIа хэлъакъым, елэныхъу лъэкIэ ищIу жыгым зыкъридзыхащ. Шы щыщ макъ гуакIуэу япэм зэхэтхам иджы уи псэр уи лъэдакъэпэм нэзыгъэсыж хьэкIэкхъуэкIэ гъуахъуэкIэ зихъуэжащ.
Сыт хуэдэу IэкIуэлъакIуэу ар хакIуэм хуэмылъами, шы къэщтар, лъакъуэхэмкIэ щIыгулъыр къритхъуу, и пIэм икIэрэхъухьри, щакIуэр шым къызэрытехутар шыщхьэмкIэ и щIыбагъыр гъэзауэщ. Бгы гъуанэм зи щхьэр къизышиикIа щыгъыныджэхэри зэрыгъэщтащи, «хъуакъым» жыхуаIэу зэрызохьэ, хакIуэм и псэр здихьымкIэ я пкъыр яшийуэ. Хъуреябзэу зэхэлъэдэжа гуартэм и Iуфэр щыгъыныджэ шум къежыхь,
Дауэрэ шым зимыукIыжами, и щIыб къихута щакIуэр хуеутIыпщхьэхакъым. ХуеутIыпщхьэхын дэнэ къэна, къызэретхауэр къигъэсэбэпурэ зигъазэщ, шыпщэмкIэ кIуатэри, мэл хьэпIатIэм ещхьу зыхиукIащ соку кIырым. И жьэм жьэдэлъа кIапсэ лэрыгъур идзщ, шым и пщэм щигъэлъадэри, и къару къызэрихькIэ икъузу хуежьащ. Зэгуэудыным нэса хакIуэр пырхъыурэ пхэщIкIэ етIысэхащ. Мывэ блын угъуэнам иса щыгъыныджэхэр, я псэр къызэрыгъуэтыжауэ, къызэрихащ.
Дэри дызытехьа лъагъуэ зэвым къуэм дыдишэри дымыщIэххэу бгъуэнщIагъ кIыфI гуэрым дришэлIащ.
- БгъуэнщIагъыр къызэхэтплъыхьмэ, станцымкIэ дгъэзэжынщ, - жеIэ Мартин, езэшауэ...
(КъыкIэлъыкIуэнущ)
