УкъэзыгъэувыIэн уимыIэмэ…

Тхыдэм зыгуэркIэ щыгъуазэ дэтхэнэми къыхуэхьынущ нэхъапэ цIыху Iейуэ щымытам и щхьэр властым зэригъэуназэм и щапхъэ. Ахэр гъунэжщ икIи, зэрыжаIэщи, кIэи пэи яIэкъым. Дахэу кърагъажьэри, я лъэр быдэ зэрыхъуу зокIуэкI. ДеплъэкIыжынти, блэкIамкIэ.

ЛIэщIыгъуитхукIэ пасэрей Римым щызекIуащ къулыкъущIэхэр IэIэткIэ хэхыным и хабзэр. Власть нэхъыщхьэр зыIэщIэлъыр зауэхэм я зэманым дзэзешэу ягъэув консулхэрт. Зэхэуэшхуэхэм щытекIуамэ, абыхэм «император» щIыхьыцIэр фIащырт, ауэ апхуэдэ цIыхум и къулыкъур и щIэблэм къыхуигъанэ хъуртэкъым. Уеблэмэ, Цезарь Юлий цIэрыIуэми къехъулIакъым игъащIэкIэ императору щытыну - апхуэдэ унафэ къригъэщтэну щIыхьауэ ар сенатым щIаукIыхьащ республикэ Iуэху зехьэкIэм и телъхьэхэм.

Абы хузэфIэмыкIар къызэхъулIар къуэ ищIа Октавиан Августщ. Ди эрэм и 27-нэ гъэм сенатым ар щыхахащ Рим къэралыгъуэм и Iэтащхьэу икIи власть псори зыIэщIиубыда иужь император къулыкъур езым и щIэин иригъэщIыфащ.

ИужькIэ император хъуащ Октавиан къуэ ищIа Тиберий. Император фащэр зэрыщитIагъэу ар залым бзаджэу къыщIидзащ. ЗришэлIащ щытхъукIэ щIэзыгъанэ блыгущIэтхэмрэ бзэгузехьэхэмрэ. ЦIыхухэр махуэ къэс куэду ягъэтIысырт, езым и бийуэ щэхуу зэгурыIуауэ зымащIэкIэ нэхъ мыхъуми, шэч зыхуащI псоми я щхьэхэр палъэрт. Адэ-анэхэм я гъусэу яукIырт абыхэм я бын цIыкIухэри.

Езы Тиберий апхуэдизкIэ ажалым щышынэрти, иужь илъэсипщIыр къалащхьэм пэжыжьэу Капри хытIыгум щигъэкIуащ. Къэрал Iуэху псори езым и IупэфIэгъу Сеянрэ щIыналъэ Iэтащхьэхэмрэ къахуигъэнащ. А псоми, дауи, япэ ирагъэщыр езыхэм я жыпырт. Абы къыдэкIуэуи къащыгъупщэртэкъым къапэрыуэхэр лъэныкъуэ ирагъэзын.

 АпщIондэхукIэ императорым ефэ-ешхэ Iэнэхэм гъащIэр щигъакIуэрт, хьэбыршыбырыгъэ зэрихьэрт. АпхуэдизкIэ гущыкI хуащIати, щылIа махуэм цIыхухэр гуфIэу икIи къафэу уэрамхэм къыдыхьат уэру.

Тиберий иужькIэ императорыгъэр лъысащ абы и къуэшым и къуэ Август Германик, «Калигула» цIэмкIэ тхыдэм жагъуэу къыхэнам.

ЯпэщIыкIэ цIыхухэр игъэгуфIащ: къыщIэхуа псоми я къуаншагъэр яхуигъэгъуащ, уеблэмэ, зи суд ящIахэм ехьэлIа дэфтэрхэр къанэ щымыIэу игъэсыжащ. АрщхьэкIэ иужькIэ къыщIэкIащ игъэсыжар абыхэм тратхыкIахэр арауэ, езы дэфтэр дыдэхэр къигъэнауэ. Абы кърикIуахэм зыпагъэплъакъым. Псом хуэмыдэу бэлыхь хэхуар сенаторхэрщ. КIуэ пэтми, нэхъри иригъэлейрт. Император ныбжьыщIэм езым тхьэуэ зыкъилъытэжащ икIи игъэуващ абы хуащI пщIэм хуэдэ езыми иIэн хуейуэ. И бюстхэр тхьэелъэIупIэхэм щIагъэуващ. Калигула зэпымыууэ ищхьэкIэ щыIэ тхьэм еIущащэурэ зыгуэрхэр къибжырт. Абы къивхэр уафэм къеха хуэдэт. Театр гъэлъэгъуэныгъэхэм, унэхэр ухуэным мылъкушхуэ тригъэкIуадэрт. Мыбдеж къыщагъэсэбэпырт тезыр зытралъхьахэм къытрахахэр. Ар хьэбыршыбырыгъэкIи текIуэжащ Тиберий. Сенаторхэр игъэпудын папщIэ ахэр ирихулIэрт езым ишми щхьэщэ хуащIыну.

Залымым ягу ебгъащ императорым и гвардием хэтхэми, 41 гъэм щIышылэм и 24-м ар иукIащ абыхэм я унафэщI Кассий Херес.

Щымыгугъыхауэ император хъуащ Калигула и адэ къуэш Клавдий. Ари гущIэгъуншэ дыдэу къыщIэкIащ. Унафэхэр щыIэщIэлъа илъэс 13-м я щхьэхэр палъащ сенатор 35-м, лIакъуэлIэш 300-м щIигъум. Абы щыгъуэми, хуабжьу щыгъупщэхт: и ефэгъухэм ящыщ гуэр щхьэпылъэ иригъэщIу етIуанэ махуэм абы хуригъэхьэфынут ефэ-ешхэм езыгъэблагъэ дэфтэр.

Клавдий фIэфIт IэфIу шхэн. Псом хуэмыдэу Iэгъэбэгухэр зыхилъхьэ щыIэтэкъым. Аращ зытекIуэдари. И фыз Агриппинэ зэгуэр Iэнэм къыхутригъэуващ щхъухькIэ псыхьа Iэгъэбэгухэр: езыри властым хуэпабгъэрт. ЯпэщIыкIэ а цIыхубзым къэралым и унафэщIым и къалэнхэр игъэзэщIащ, и къуэ Нерон и цIэкIэ. АрщхьэкIэ император ныбжьыщIэри властым дихьэхащ. КъыпэувыфынкIэ хъуну Британник занщIэу щхъухькIэ игъэлIащ, итIанэ езым и анэр иригъэукIащ, иужькIэ императорыгъэм и пщIэр ягъэлъэхъшауэ къилъытэри, шэч зыхуищI псоми я щхьэхэр пилъащ. Езым зыкъилъытэжырт усакIуэшхуэу, уэрэдусу икIи зэпеуэ псоми фIэкIыпIэ имыIэу «щатекIуэрт» абы и лъэныкъуэкIэ.

Хъыбару къызэрекIуэкIымкIэ, Рим зэщIэзыщта мафIэсым Нерон кIэлъыплъащ Трое зэрыхэкIуэдам теухуа поэмэм къеджэу икIи а зэманым щыIа пшынэм еуэу. Къалэдэсхэм къатепсыха насыпыншагъэмкIэ Нерон игъэкъуэншащ чыристанхэр. Ахэр езыхэр ягъэсащ, мафIэ щIадзэурэ. ИкIи ар хъыбаркъым, атIэ тхыдэщ.

«Сыт хуэдэ артист гъуэзэджэ кIуэдрэ» жиIэри, езыми зиукIыжащ, и къурмакъейр сэкIэ пиупщIри.

Ауэ, гъэщIэгъуэныракъэ, щыпсэум апхуэдиз лей зезыхьар лIа иужь ягъэлъэпIащ. Псом хуэмыдэу зыIэтар налогхэр зэригъэмэщIарт. Хэбгъэзыхьмэ, ар иджыри псэууэ къызыщагъэхъурт. Арати, апхуэдэхэм деж зэрыхъущи, Нерон нэпцIу тIу къыкъуэкIащ.

ЗэрыгущIэгъуншэхэм къадэкIуэу, рим императорхэр нэгъуэщI бзаджэнэджагъэхэми хуэIэкIуэлъакIуэт. Ауэ зэщхь зыщIыр цIыху гъащIэр зыми зэрыпамыщIырт.