ФокIадэм и 17-р Мэзым и махуэщ

Урысейм Мэз хозяйствэмкIэ и федеральнэ IуэхущIапIэм хъыбар зэрызэбгригъэхамкIэ, мэзхэм щаубыд щIыгумкIэ ди къэралыр мы зэманми дуней псом щынэхъ пашэщ.

Мыдрейуэ, къызэрабжамкIэ, ди планетэм и щIы щхьэфэм щыщу и Iыхьэ щанэм нэблагъэр, нэгъуэщIу жытIэмэ, километр зэбгъузэнатIэ мелуан 38-м нызэрыхьэсыр мэзхэм щIагъэнащ. Абыхэм ящыщу иныкъуэр, здэщыIэм елъытакIэрэ, тропикым къыщыкI жыгхэрщ зысеяр, и Iыхьэ плIанэр ЩIы Хъурейм и ищхъэрэкIэ  щыIэщ.  

АтIэми, ди къэралым и щIыналъэм зыщаубгъуащ ди планетэм мэзу тетым я процент 20-м щIигъум, е нэгъуэщIу жытIэмэ, гектар мелард 1,19-рэ (километр зэбгъузэнатIэ мелуани 8-м) къызэщIэзыубыдэм. Ар УФ-м, зэрыщыту къатщтэмэ, и щIыналъэм и процент 46,4-м щIегъу. АтIэми, телъыджэр аращи, ди къэралым (гъэ къэс апхуэдиз мафIэс къызэрыщыхъуу) дызэрыт илъэсым мэзхэм щаубыд щIыгум гектари 171,1-кIэ щыхэхъуащ.  

Урысейм 2007 гъэм къыщащта Мэз кодексыщIэм «жыг гуэрэнхэр» лIэужьыгъуищу щыгуэшащ. Япэ гупым хохьэ ущIэтыну хуабжьу къекIу жыг дахэхэр къыщык1 щ1ып1эхэр, етIуанэм хеубыдэ пхъэ къызыхаххэр. ХасагъащIэу зыхуэсакъхэр – ещанэщ. Апхуэдэуи, ди къэралым и щIыналъэм хуозэ пхъэ къызыхах мэзхэу дуней псом щыIэм я процент 25-р. Ар къулеигъэшхуэщ, къэгъэсэбэпын зэрыхуейри егупсысауэщ. ЩIыдгъужынщ ди Хэку Иным и мэзхэм я нэхъыбапIэр псей жыг лъэпкъыфIхэм зэраIыгъри.

И къежьэкIэм ехьэлIауэ

Мэзым и махуэр адрей къэралхэм щагъэлъапIэр гъатхэпэм и 21-р арами, Урысейм ар зытехуэр фокIадэм и 15-м къыщегъэжьауэ и 17-ри хыхьэущ. Абы щхьэусыгъуэ иIэщ: Совет Союзым 1977 гъэм и фокIадэм къару щигъуэтат мэз хабзэщIэу мы IэнатIэм егъэщIылIам. АрщхьэкIэ, Мэзым и махуэр гъэлъэпIэныр япэ дыдэу къыщыхалъхьауэ щытар Мэкъумэш хозяйствэмкIэ европей зэгухьэныгъэм 1971 гъэм иригъэкIуэкIа зэхуэсышхуэрт.

Лъэхъэнэ блэкIахэми мэзхэм пщIэшхуэ яIащ. Ди япэ итахэми къагурыIуэрт ахэр щысхьыншэу ибупщIыкIыным къишэнкIэ хъуну шынагъуэр зыхуэдизыр. Ауэ щыхъукIи, зи гугъу тщIы махуэм и къыхуеджэныгъэ нэхъыщхьэу къэувыр «жыг къэбгъэуа - абы и пIэ нэгъуэщIхэр хэсэ» жыхуиIэрщ.

Уи Iэпкълъэпкъыр нэхъ щопсэху

Мэзым и мыхьэнэр зэхьэлIар арыххэу абы къыдит пхъэмрэ ухуэныгъэм, нэгъуэщI IэнатIэхэм къыщагъэсэбэп пкъыгъуэхэр къызэрыхахым и закъуэкъым. КуэдкIэ нэхъ лъапIэжщ икIи нэхъ къэлъытапхъэщ мэзхэр ЩIы Хъурейм и «тхьэмбылу» зэрыщытыр. Дэ дыпсэуфынутэкъым, ахэр димыIатэмэ. ЖыпIэнуи ирикъунщ, зы жыг мыин дыдэм сыхьэт 24-м къриубыдэу цIыхуищыр зэрыбауэ хьэуар (кислород) къызэрилэжьыфыр. Апхуэдэуи, фэ, дауи, гу лъыфтащ мэзым уи Iэпкълъэпкъыр нэхъ зэрыщыщIэкIыр: мыбдежым хьэуар куэдкIэ щынэхъ къабзэщ. ГъэщIэгъуэнщ, ауэ мэзхэм сабэри зыщIашэ. Псалъэм папщIэ, зы гектарым ит уэздыгъей гуэрэным сабэу тонн 40-м нэблагъэ зыщIеубыдэ. КъинэмыщIауэ, мэзым зыщIеф гъатхэм уэсыр щыткIужкIэ куэдыщэу къэукъубей псыIагъэр. Арыншамэ псыхэр къиунут, узижагъуэн хуэдизу. Мыдрейуи, гъэмахуэр къихьамэ, мэзым псы ежэххэм яретыж езым къебэкIыу зэхуихьэса псыIагъэр - аращ ахэр зымыгъэжэщIыр. Мэз зыIумыт псыхэр псынщIэ дыдэу мэгъуж.

ИтIани къыхэдгъэщынщи, дызытес планетэм гъащIэ зэгъ щыгъэIэным хуэгъэзауэ, зи гугъу тщIахэм я закъуэкъым мэзым хузэфIэкIыр.

ЦIыхум и узыншагъэм нэхъ къызэрытемыхьэлъэну, жыг гуэрэн Iувхэм дунейм и щытыкIэм зрагъэхъуэж, жьышхуэ къыкъуэуамэ, и къарум кIэрегъэху, уафэм къриупцIэх уэсри щIым къэмысу зэтреIыгъэ. Мэзыр езым къыщыкI ерыскъыхэкIхэмрэ узыншагъэм сэбэп хуэхъу удзхэмкIэ сытым дежи къыдэтэну хьэзырщ.

Хуэдэ щыIэкъым

Пасэ лъэхъэнэхэм псэуахэм мэзым хуагъэфащэу къекIуэкIа псэлъафэщ «пащтыхьым хуэдэу къулейщ» жыхуиIэри. Пхъэм тхылъымпIэ къыхэпщIыкI зэрыхъум и фIыгъэкIэ, ди унагъуэхэм тхылъхэр щыдиIэщ, щыгъын тхуэзыдхэм къагъэсэбэп гипоаллергеннэ щэкIыр къызыхахри а къэщIыгъэрщ, жыгым и мэр ди унэ кIуэцIхэм щIэз зыщI унэлъащIэ дэгъуэхэмкIэ дыкъыщIызэгъэпэщари аращ зи фIыщIэр, унэ псо ирищызэтедгъэувэфи щыIэщ. Жыгхэм къызыхаутIыпщыкI нэрымылъагъу къарури цIыхухэм я узыншагъэм дежкIэ сэбэпышхуэщ.

Мэзхэр я хэщIапIэщ къуалэ, хьэкIэкхъуэкIэ куэдым, уеблэмэ, хьэпщхупщхэми, хьэпIацIэхэми, е нэгъуэщIу жытIэмэ, щIы щхьэфэм щызекIуэ псэущхьэхэм я процент 80-м щIигъум!

Ди республикэм илъэс зыбжанэ хъуауэ лэжьыгъэшхуэ щокIуэкI мэзхэм «еIэзэным», къуажэхэмрэ къалэ округхэмрэ жыгыщIэхэр щыгъэтIысыным, щыпсэухэр щхъуантIагъэм хуэсакъын зэрыхуейм къыхуеджэным хуэунэтIауэ.

Мэзхэм фащысхь, къарууэ фиIэм фемыблэжу, фхузэфIэкIыр фщIэ, псэ зыIутхэм хуагъадэу дыкъэзыхъумэ къэщIыгъэ телъыджащэу мэIуху щхъуантIэр щIыуэ дызытетым темыкIуэдыкIыжыпэн щхьэкIэ. Апхуэдэ мыгъуагъэ къэхъу хъужыкъуэмэ, абы иужькIэ ЩIы хъурейм гъащIэ щыIэжыну фIэщщIыгъуейщ.