Америкэм и Штат Зэгуэтхэм я зоопаркхэм Китайм ейуэ щаIыгъ пандэхэр (мыщэ лIэужьыгъуэщ) Пекин яшэжынущ. КъэралитIым я зэныбжьэгъугъэм и дамыгъэу ахэр США-м иратауэ щытащ. Иджы абыхэм я зэхущытыкIэм зихъуэжащ икIи, зэрынэрылъагъущи, фIы и лъэныкъуэкIэкъым.
Вашингтон дэт зоопаркым щаIыгъ пандищыр дызэрыт илъэсым и дыгъэгъазэм Китайм къищтэжыну зегъэхьэзыр. Хъыбар зэрыщыIэмкIэ, а мыщэ лIэужьыгъуэхэр бэджэнду Америкэм иратауэ арат. Иджы, абы ехьэлIауэ лъэныкъуитIым зэращIылIауэ щыта зэгурыIуэныгъэм и пIалъэр и кIэм ноблагъэ мы гъэм. Китайм абы пищэн мурад иIэкъым. А псом къыдэкIуэу, США-м щыIэ пандэхэр, къанэ щымыIэу, дызыхуэкIуэ илъэсым къриубыдэу Пекин къищтэжынущ.
Иджы Штат Зэгуэтхэр пандэншэу къэнэнущ. А къэралым ахэр щыIащ I972 гъэм щегъэжьауэ. ЛъэныкъуитIми а мыщэ цIыкIухэм мылъкуфI къахуищIырт. Зы илъэсым къриубыдэу бэджэндыпщIэу Китайм къыхэхъуэрт пандэ къэс доллар мелуан. Америкэм и зоопаркхэм къакIуэ цIыхухэми ахъшэфI абы къыщагъанэрт - мыщэхэр зэрызрагъэлъагъум нэмыщI, абыхэм ящэхурт пандэм и сурэт зытет футболкэхэр, пыIэхэр, кIрушкIэхэр, бгъэхэIухэр, нэгъуэщI цIыкIуфэкIухэри. Иджы ахэр псори щыIэжынукъым - пандэхэр зейхэм Iахыж. Иужьрей илъэс 50-м къриубыдэу апхуэдэ япэу къэхъуу аращ.
ХэзыщIыкIхэм зэрыжаIэмкIэ, абы и щхьэусыгъуэр къэралитIым я зэхущытыкIэхэр иужьрей илъэсхэм лъэныкъуэ куэдкIэ хэпщIыкIыу зэрекIэкIуарщ. Китайм НэгъуэщI къэрал IуэхухэмкIэ и министерствэм и лIыкIуэ Нин Мао, абы теухуа упщIэм жэуап иритыжу жиIащ, пандэхэр Китайм и лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэу зэрыщытым имызакъуэу, ахэр дуней псом и дэнэ щIыпIи фIыуэ зэрыщалъагъур, абы къыхэкIыуи, къэралхэм я зэпыщIэныгъэхэр, зэныбжьэгъугъэр зыгъэбыдэ псэущхьэу къызэралъытэр. Пекин хьэзырщ, и зы дэтхэнэ ныбжьэгъуми, Америкэм и Штат Зэгуэтхэри яхэту, ядэлэжьэну, зи бжыгъэм хуэм-хуэмурэ хэщI, дунейм текIуэдыкIыжынкIэ шынагъуэр зыщхьэщыхьа псэущхьэхэр хъума хъун папщIэ.
ЗэрытщIэщи, китайхэр дипломатышхуэщ, абыхэм упщIэхэм щхьэтечу жэуап иратыжыркъым, атIэ нэхъыбэм ахэр зэрыпсалъэр щIагъыбзэщ, икIи ар занщIэу къыбгурыIуэнукъым. ЖаIам и купщIэр къыщыпкIэлъысынур, зэрыжаIэу, уи унэ укIуэжа нэужьщ. Ауэ, дауэ мыхъуми, щхьэусыгъуэхэр нэрылъагъущ: Китаймрэ США-мрэ зэпэщIэуващ.
2000 гъэм къэралитIым зэращIылIауэ щыта зэгурыIуэныгъэхэм япкъ иткIэ, Сянмэй, Тяньтянь пандэхэр Вашингтон къалэм и зоопаркым бэджэнду иратауэ щытащ. ИлъэсипщIым тещIыхьауэ арат зэгурыIуэныгъэри, а зэманым къриубыдэу американ еджагъэшхуэхэм къапэщылъащ мыщэхэм я псэукIэр зрагъэщIэну, якIэлъыплъыну, иубыдауэ зэраIыгъым щхьэкIи къэмынэу, ахэр зэрыбэгъуэн Iэмалхэр къахутэну. ЗэрытщIэщи, клеткэм ису абыхэм щIэжьей къащыщIэхъуэ къыщыхъур зэзэмызэххэщ.
Америкэм щыIа пандитIым щхьэкIэ зэращIылIа зэгурыIуэныгъэм и пIалъэр тIэурэ-щэрэ ягъэIэпхъуэурэ 2023 къагъэсащ. Ауэ къыхэдгъэщынщи, а псом и фIыгъэу, 2020 гъэм абыхэм къащIэхъуащ пандэ шыр цIыкIу, иужькIэ Сяо Ци Цзи зыфIащар. Абы иужькIэ, зоопаркым и лэжьакIуэхэм я лъэIукIэ, бэджэндым и пIалъэм щIагъуащ, пандэ унагъуэр зэгъусэу я деж иджыри щагъэIэн щхьэкIэ.
США-м и хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм я лэжьакIуэхэм къызэратамкIэ, Атлантэ, Сан-Диегэ, Мемфис къалэхэм я зоопаркхэм иса пандэхэр Китайм иратыжакIэщ, е дызыхуэкIуэ илъэсым, 2024 гъэм къриубыдэу, ахэри къащтэжынущ.
Китаймрэ США-рэ я зэныбжьэгъугъэм и щыхьэту Мемфис къалэм иратауэ щыта пандэ «Яя» цIэр зезыхьэр мы гъэм Пекин иратыжащ. Зоопаркым и лэжьакIуэхэм зэрыжаIамкIэ, пандэм ехьэлIауэ ирагъэкIуэкIыну зыхуея Iуэхугъуэхэр 2022 гъэм зэфIагъэкIащ, къэхутэныгъэхэр икIэм нэсащ. 2023 гъэм Китайм и экспертхэм пандэр къыщаплъыхьам, къахутащ абы щIыфэ узыфэхэр зэрыпкърытыр, и цыр къызэрыхэхур, ауэ и гъащIэм ехьэлIа шынагъуэхэр щыIэтэкъым.
ЗэрытщIэщи, пандэ мыщэ лIэужьыгъуэу дунейм тету хъуар Китайм ейщ. Ахэр Пекин зыми ярищэркъым, атIэ пIалъэ пыухыкIакIэ бэджэнду яриту аращ, икIи япэ къэс къэралым абыхэмкIэ яхуэупсэркъым. ГъэщIэгъуэнращи, хамэ щIыпIэхэм щыIэу пандэхэм къащIэхъуэ щIэблэри Китайм ейуэ щытщ. Ар къыщыгъэлъэгъуащ зэращIылIэ зэгурыIуэныгъэхэм. Пекин пандэхэр зритыр и ныбжьэгъу къэралхэрщ, е ныбжьэгъу къищIыну зыхуейхэщ.
Мыри гъэщIэгъуэнщ, США-м япэ пандэхэр 1972 гъэм яритауэ щытмэ, Урысей Федерацэм ахэр къыщратар 2019 гъэращ. Политикэ щытыкIэм зехъуэж: США-мкIэ нэхъыбэу еплъэкIыу щыта Китайм ди дежкIэ зыкъигъэзэн щIидзащ. Мис апхуэдэ Китайм и политикэ Iуэху бгъэдыхьэкIэм, пандэхэр къэралхэм зэрыритым – пандэ-дипломатиекIэ йоджэ.
Политикэ Iуэху хэмылъу Пекин мыщэхэр и деж щишэж къыщыхъур бэджэнду зэрата пIалъэр и кIэм щынэсам дежщ. НэгъуэщI щхьэусыгъуэхэр япэм щыIакъым, ауэ коронавирусым щхьэкIэ, пIалъэм щыщIрагъэгъуа къэхъуащ.
2021 гъэм Китайм игъэщэбащ пандэхэр хъумэным ехьэлIа къэрал унафэр. Сыту жыпIэмэ, дунейм ахэр текIуэдыкIыжынкIэ щыIа шынагъуэр «IукIуэтащ». Пандэхэм я бжыгъэм къыхэхъуэ зэпытщ, нобэкIэ ар мин 1,8-м нэблэгъащ. Абы къыхэкIыуи, Китайр иджы езыр хуейщ и пандэхэр и деж щиIыгъыжыну, ахэр гъэбэгъуэн щхьэкIэ нэгъуэщI къэралхэм щIэбгъэкIуэн щхьэусыгъуи Iуэхум хилъэгъуэжыркъым.
Журналистхэм къызэращIагъэщамкIэ, США-м и президент Байден Джо и администрацэр иджыпсту яужь итщ Вашингтон и зоопаркым ис пандэхэр Китайм ямышэж щIыкIэ, бэджэнду зэраIыгъ пIалъэм къыпрагъэщэну. Китайм и хэщIапIэу США-м щыIэм и лIыкIуэ Пэньюй Лю а псалъэхэм щыхьэт техъуащ: лъэныкъуитIыр зопсалъэ.
Америкэм и къэрал департаментым и лэжьакIуэм иджыблагъэ къыхигъэщащ, пандэхэм ятеухуауэ зэгурыIуэныгъэхэр зэзыщIылIауэ щытар США-м и Лъэпкъ зоопаркымрэ Китайм щIыуэпсыр зэрыщыт дыдэм хуэдэу хъумэнымкIэ и зэгухьэныгъэмрэу зэрыщытыр, къэралитIым я правительствэхэр а Iуэхум зэрыхэмытар.
США-м и закъуэкъым Китайм и пIэ иригъэувэжыну зыхущIэкъур. Апхуэдэ мурад хуиIэщ Инджылызми. Эдинбург зоопаркым щаIыгъ пандитIыр дызэрыт илъэсым къриубыдэу Китайм яшэжынущ. АдэкIэ зи чэзур Австралиерщ. Абы къыпэщылъщ и щIыпIэм щыIэ пандэхэр зейм 2024 гъэм иритыжыну. Япониемрэ Нидерландхэмрэ я зоопаркхэм щыIа мыщэхэр 2023 гъэм къыIахыжащ.
Политикэм и мызакъуэу, цIыху къызэрыгуэкIхэми лей къатохьэ. Абыхэм дяпэкIэ ялъагъужынукъым ахэр дэзыхьэху щыта мыщэ цIыкIухэр. Зоопаркым къакIуэхэми я бжыгъэм фIыуэ хэщIынущ, пандэхэмкIэ ахъшэ къэзылэжь хьэрычэтыщIэхэм я хэхъуэми кIэрыхунущ.
Псалъэм папщIэ, Японием и Уэнэ зоопаркым иса пандэр Китайм яшэжыну къыщыкIуам щыгъуэ абы къекIуэлIащ цIыху мин 60-м щIигъу, иужь дыдэу мыщэр зрагъэлъагъужын щхьэкIэ. Абыхэм я нэхъыбэм я нэпсыр яхуэубыдакъым. Финляндием щыIэ пандэхэми мыгувэу Китайм ягъэзэжынущ.
Аращи, а мыщэ лIэужьыгъуэ дахэ цIыкIухэмкIэ Пекин егъэлъагъуэ хэт нобэ и ныбжьэгъуми, хэт фIыуэ хущытми. Ауэ зэманым псынщIэу зехъуэж: нобэ уи ныбжьэгъуар пщэдей уи бий кIэуфIыцIщ, дыгъуасэ уи жагъуэгъуар нобэ уи Iэнэ жьантIэм къыдэсщ.
ДыкIэлъыплъынщ пандэ-дипломатием Китайр зыхуишэнум, хэт и бжыхь и шы IумпIэр фIидзэнуми ари къэтлъагъунщ.
ГъэщIэгъуэныр дяпэкIэщ.
