КЪЭФАКIУЭ ХЪЫДЖЭБЗ

Iуэтэж

(Япэ Iыхьэ)

Мурат Маринэ зэрилъагъу махуэрэ и нэгум щIэт зэпытт. «Сытэджми сытIысми си щхьэм итщ, арауэ пIэрэ-тIэ лъагъуныгъэ жыхуаIэр?» - егупсысырт ар. Езым къызэрилъытэмкIэ, мы дунейр зэуэ зэлъыIукIуэтри, зэрысабий лъандэрэ зэхих таурыхъхэм хэт тхьэIухуду къыхукъуэкIат а хъы-джэбзыр.

УдзыпцIэм здыхэлъым, и нэхэр зэтрипIауэ, абы игу къегъэкIыж Маринэ и теплъэ екIур. Псом япэу Мурат дэзыхьэхар уафэ къащхъуэр зи плъыфэ нэ пIащитIырщ. Ахэр зэм ткIийщ, зэми гуапэщ. Ар и щыхьэтщ Маринэ пагагъ, ерыщагъ зыхэлъ цIыхубзу зэрыщытым, ауэ, щыхуейм деж, щаби гумащIи зэрыхъуфым... Мурат зэхихакъэ абы и дыхьэшхыкIэр - сабий дыхьэшхыкIэщ. Апхуэдэхэм деж сыт хуэдиз гуфIэгъуэ къащIихрэ абы и нитIым...

Мурат и щхьэр къиIэтри, шыхэм яхэплъащ. Ахэр хэти, я нэхъуейр текIауэ, мэхъуакIуэ, хэти, яшхамкIэ ирикъуащи, мамыру щысщ. ШыщIэ цIыкIухэри, гъуэрыгъуапщкIуэ зэдэджэгу нэхъей, къызэрохуэкI-нызэрохуэкIри, я анэм йожэлIэж. Абыхэм яхэплъэурэ Мурат игукIэ зэрегъэзахуэ: «Мы дунейм тету пIэрэ дахагъкIэ ди къущхьэхъум къытекIуэн щIыпIэ! Еплъыт мо бгым, жей IэфIым хэту Iуриха цIыхубзым ар зэрещхь. Модрейр-щэ? Iэхъуэ щIалэщ, сэ схуэдэ гуэрщ. ЩIакIуи щыгъщ, Iэхъуэ баши иIыгъщ. ГъэщIэгъуэнракъэ, дэтхэнэ зы бгыми уи нэгу зыгуэр къыщIегъэувэ...

Дунейм и щытыкIэр-щэ? Хуабэр бужэгъуарэ щIыIэтыIэ ухуеймэ, уэсыр зытелъ бгыжьхэм гъунэгъу захуэщI, укъэпIыщIэрэ - абы щыгъуэм дыгъэр гуащIэу зытепсэ бгы щхъуантIэхэмкIэ къэкIуэж. Псы пхуэлIамэ - къаруущIэ къыпхэзылъхьэж нарзаныпсыр гъунэжкъэ!

ПщIэрэ, Маринэ, мы щIыпIэм и дахагъым кIэ зэримыIэр! Дэ тIур дызэгъусэу мыбы дыщыпсэуам аратэкъэ! Мо бгы щыгу дахэм зы пщыIэ тесщIыхьынти, сыщакIуэурэ бжэнылкIэ узгъэшхэнт.

Письмо хуэстхмэ щхьэ мыхъурэ? Стхатэкъэ. Ауэ псори зэфIэстхъыжащ. ЩыстхкIэ бэлыхь гуэру къысщохъу, зэрызухыу - зэфIызотхъыж. АтIэ, сыт сщIэнур?..»

Псори къыщежьар Налшык къикIыу къэфакIуэ гуп къущхьэхъум къыщыкIуарт. КъэфакIуэ хъыджэбзхэм къахэлыдыкI Маринэ къызыхуигъэщIар къэфэныр арауэ къыпщыхъурт. А хъыджэбз зэкIужым зэ Iуплъэгъуэм зи гур итхьэкъуа Мурат нэгъуэщI плъапIэ имыIэжу къэнат. Ар хъыджэбзым бгъэдыхьэу зы псалъи жриIэфатэкъым, хузэфIэкIырати, Маринэ епсалъэ цIыхухъухэм, абы щыгуфIыкIхэм яхузэгуэпырт. А псом сыт хищIыкIынт хъыджэбзым. Я концертыр зэфIэкIыу зэрызэщIакъуэжу, машинэм итIысхьэжри ежьэжат. Иджы, жэщхэми мыжеижу, Мурат зэгупсысыр зыт: Маринэ щыпсэур къищIэу, абы хуэза зэрыхъуну щIыкIэрт. Хуэзэм жриIэнухэри гукIэ зэригъэзахуэрт.

«Къысщыдыхьэшхрэ сыкъыщIихужмэ-щэ? Сыт жысIэу сызэрыкIуэнур? «ФIыуэ узолъагъу», жысIэну? Апхуэдэу занщIэу ар жаIэркъым. АтIэ, дапхуэдэу?» - ищIэнур имыщIэу бэлыхьым хэтт щIалэр.

Махуэ гуэрым абы фермэ унафэщIым зыкъригъэутIыпщри, унэм къехыжащ.

И кIэстум зэфIэтыр, джанэ хужьыпсыр щитIэгъащ, я гъунэгъум екIуэкIри, галстук гуэри къилъэIухуащ.

- Дэнэ апхуэдизу зыздэбгъэхьэзырыр, си щIалэ? - щIоупщIэ анэр.

- Къалэм сыкIуэн хуейуэ аращ.

«Сыту ещхьыщэ и адэм, дэ ди Тхьэ. «Си бын закъуэр, си къуэ закъуэр», жиIэурэ чыхум хыхьэжащ. «Уэ сыпхуейкъым, сигу ирихь нэгъуэщI цIыхубз къэзгъуэтащ», - арат уи яужь псалъэр. Сыт щIа абы лъандэрэ...» - хэгупсысыхьащ анэр, и къуэм здыкIэлъыплъым.

... Школыр къиухыу фермэм кIуэну мурад щищIам, Мурат жэмышу лэжьэну къыхуагъэлъэгъуат, арщхьэкIэ зэрыцIыкIу лъандэрэ шыр фIыуэ зылъагъу щIалэм шыхъуэныр нэхъ къищтащ.

- Шы бгъэхъуну уэ иджыри ущIалэIуэщ, ауэ уи нэ къыщыхуикIкIэ дыноплъынщ, - жиIэри, председателыр арэзы хъуат. Хъуами, хущIегъуэжатэкъым: Мурат лэжьакIуэфIи щIалэфIи къищIыкIат.

Мурат къалэ уэрамым здрикIуэм, удз гъэгъа зыщэ цIыхубзхэр къыщыхьащ: «Удз гъэгъа щэху, щIалэ, удз гъэгъа щэху».  Удз гъэгъа фIыуэ зымылъагъу цIыхубз щыIэн хуейкъым». ЦIыхубзхэми утрагъэгушхуэфынтэкъэ, къызэрыхуэIэткIэ, и IэплIэм из къащIат.

Мурат къалэм къызэрысу, гугъущэ демыхьу, Маринэ и псэупIэр къищIат. Ансамблым я зэхуэсыпIэ унэм кIуэуэ, IуэхукIэ хуейуэ щыжиIэм, и адресыр къратат, зрамыгъэлъэIущэу. ПщыхьэщхьэхуегъэзэкI хъуауэ, ар Iухьащ цIыхубзым и псэупIэм. Мыбдежщ Мурат гузэвэгъуэм щыхэхуар. Иджыри къэс псори тыншу екIуэкIат: къалэми къэкIуащ, Маринэ щыпсэури къигъуэтащ, мис иджы и бжэм бгъэдэтщи, Iэнкун къэхъуауэ, абы теуIуэфыркъым. ЖиIэну и гугъахэри щыгъупщэжащ. Бжэм тоуIуэ. Бжэр псынщIэ дыдэу къыщыIуахым, Мурат къащтэри, щIыбкIэ къикIуэтыжащ. Маринэ тIэкIуи къэуIэбжьауэ, тIэкIуи пыгуфIыкIыу, и пащхьэм къит щIалэщIэм къеплъащ:

- Уэ си деж укъыздэкIуар, хьэмэрэ ущыуа?

И нэр зытена Маринэ къызэреупщIар къыгурымыIуэщами: «Аращ, аращ», - жиIащ Мурат, къурмакъейм тена Iупсыр ерагъкIэ иригъэхыурэ.

- КъакIуэ, къыщIыхьэ-тIэ, - иригъэблагъэри, шэнти къыхуигъэуващ.

Удз IэплIэ иныр зыIыгъыу щыс, пщIэнтIэпсыр зи натIэм къытрикIута щIалэщIэм къеплъри, Маринэ дыхьэшхащ, ауэ, щIэукIытыхьыжауэ, къэIэбэри, Мурат и IэплIэм илъ удз гъэгъахэр къыIэщIихащ:

- Си гугъэмкIэ, мыр къыздэпхьар мыращ.

- Уэращ... уэ къыпхуэсхьауэ аращ, - жеIэ Мурат, и щхьэр къызэримыIэтым хуэдэу.

- Берычэт бесын, ауэ мыпхуэдиз къэпщэхун хуеякъым, - жиIэурэ хъыджэбзым удзхэр зригъэувэн удзылъэ къегъэхьэзыр.

«Сыту фIыт, хыфIимыдзэжIауэ, псори зригъэувэн къигъуэтащ», - жеIэри, зи укIытэри зи пщIэнтIэпсри тIэкIу-тIэкIуурэ нэхъ кIащхъэ хъуа щIалэр мэгуфIэ.

Маринэ щыгъ бостей къуэлэн пIащIэр бгым къезэвэкIыу щIат, и пщэри ину къихат, дыгъэм иса лъакъуэ дахэхэри бостей мыкIыхьым фIыуэ къыщIэщырт.

Мурат Маринэ кIэлъыплъырт, нэхъыбэрэ еплъыхукIэ, и гур нэхъ ину, нэхъ хьэлъэу къеуэу, иджыри къэс зыщымыгъуазэ хъуэпсапIэ гуэрхэм къызэщIаIэтэу.

Удзхэр и пIэ иригъэзагъэу, Маринэ зыкъыщигъэзэжым, аргуэру пыгуфIыкIащ:

- Нобэ егъэлеяуэ хуабэщ, къохьэлъэкIмэ, щых уи кIэстумыр.

- Хьэуэ, къызэхьэлъэкIкъым, - жиIэри, и напэм къекIуа пщIэнтIэпсыр кIэстум Iэщхьэ пхъашэмкIэ ирилъэщIэкIащ.

- АтIэ, сыт щхьэкIэ укъысхуэкIуа щIалэ хьэщIэр?

Мурат зыри жиIэртэкъым, зэм хужь, зэми плъыжь зэрыхъур къыгурыIуэжати, укIытэм нэхъри зэщIиубыдауэ щыст.

- ФIыщIэ пхуэсщIыну арат... Къущхьэхъум дахэу укъызэрыщыфам папщIэ... - ерагъкIэ къызыжьэдишыфа къудейщ Мурат.

... ЦIыхубзми химыгъэзыхьауэ, езыми зыхуеяр жимыIэфауэ щIалэр мэкIуэж. «Сытым хуэдэу сыхуейт сэ псори абы жесIэну, ауэ схужеIакъым, лIыгъэ схурикъуакъым», - и щхьэм хуошхыдэж Мурат. Хуэшхыдэж щхьэкIэ, зыри щIыжимыIам и щхьэусыгъуэр абы ищIэжырт: ар ажалым нэхърэ нэхъ щышынат цIыхубзым къыжриIэнкIэ хъунум. ГугъапIэ имыIэми, «хьэуэ» псалъэр зэрызэхимыхамкIэ и гур игъэфIмэ нэхъыфIкъэ.