ЦIэрыIуэ зыщIар

ТхакIуэ, драматург, актер Онер (ГъуэгулI) Четин ящыщщ XIX лIэщIыгъуэм и кIэхэм зи Хэку зрагъэбгына адыгэхэм я щIэблэм. Ар Тыркум и къуршылъэ щIыпIэ дахэ Бинбогалар (Бынбагъуэ) къуажэ цIыкIум 1943 гъэм къыщалъхуащ. Анкара къалэм дэт ЭкономикэмкIэ академиер Четин 1961 гъэм къиухами, и гъащIэр зрипхар театрырщ.

Академием щыщIэсми, театр студиеми зыщигъасэурэ, а Iуэхум фIыуэ хэзэгъат. Актер къызэрыгуэкIыу Четин Анкара и Художественнэ театрым щылэжьэн щIидзэри, роль зэмылIэужьыгъуэу 40-м щIигъу игъэзэщIащ.

Театр лэжьыгъэм абы дигъакIуэрт и тхэнри. ЩIэх-щIэхыурэ и IэдакъэщIэкIхэр къытрадзэрт «Гумхуриет», «Миллиет», нэгъуэщI газет-журналхэми. Четин щылэжьащ Тырку къэрал телеканалым (ТРТ-м). А къэралым щытраха япэ сериалым и продюсеру щытар аращ. Пьесэ, сериал, кино куэдым ар щыджэгуащ, ауэ ГъуэгулIыр цIэрыIуэ щыхъуар «Любовь в Стамбуле» тырку-нэмыцэ кинофильмым хэта иужькIэщ. А фильмым абы роль нэхъыщхьэхэм ящыщ зы щигъэзэщIа къудейкъым, атIэ фильмым и сценарийри зытхар аращ. Актерым къехъулIа ролхэм щыщщ Абдулхьэмид ейри («Падение султана Абдулхамита» фильмым).

Тхэным пасэу зи гур къыхуэуша Четин и зэчийр нэхъыбэу щынаIуэщ и сценарий лэжьыгъэхэм, къинэмыщIауэ, театрымрэ киномрэ емыпха и IэдакъэщIэкIхэми абы зэфIэкI ин къыщигъэлъэгъуауэ къалъытэ. Четин и япэ рассказыр 1972 гъэм журналым къытрадзащ, и япэ тхылъыр 1975 гъэм дунейм къытехьащ. ЗэIэпахыу ядж жыхуаIэм хуэдэу, икъукIэ цIэрыIуэ хъуащ илъэс зэкIэлъыкIуэхэм абы къыдигъэкIа и тхылъхэр. Ахэр: «Гюлибик» («Сыдж плъыжь») - 1978 гъэм къыдэкIащ, «Бзу щхъуантIэ зылъэгъуа щыIэ?» (1979 гъэ), «Апельсин» (1980 гъэ), «Вындхэр фIыцIэу щытакъым» (1981 гъэ), «Бинбонг щыщ щIалэ цIыкIу» (1982 гъэ), н. Къыхэгъэщыпхъэщ: «Сыдж плъыжь» сабий повестыр тхуэ къыдагъэкIыжауэ щытащ, и бжыгъэкIэ зы мелуанрэ мин 200-м нэблагъэу. Германием щыщ режиссер Гаас Юрген и лъэIукIэ, Четин тхылъым сценарий хуитхри, фильм къытращIыкIыжащ. Ар США-м, Югославием, Польшэм, Германием илъэс зэхуэмыдэхэм щекIуэкIа кинофестивалхэм щагъэлъэгъуащ, саугъэту тху къыхуагъэфэщащ. Нэхъ лэжьыгъэ ин дыдэу икIи купщIафIэу тхакIуэм и къалэмыпэм къыщIэкIащ «Къуршхэм кIэрытхахэр» романыр. XIX лIэщIыгъуэм адыгэр зыIууа гузэвэгъуэхэрщ, лъэпкъыр ягъэкIуэдыну зэрыхэтарщ тхыгъэм лъабжьэ хуэхъуар. И купщIэкIэ гъэщIэгъуэнщ «Былыз къыздихь гъатхэ» рассказри, 1983 гъэм дунейм къытехьар. Четин Германиемрэ Тыркумрэ я литературэ саугъэтхэм я лауреатщ.

Адыгэ унагъуэм илъ къабзагъэм, гуапагъэм, гурыгъу-гурыщIэхэм, нэгъуэщIхэми гулъытэ щыхуещI Четин и лэжьыгъэхэм. Сабийхэм папщIэ абы итха «Бзу щхъуантIэ зылъэгъуа щыIэ?», «Къанжэ хужь», «Апельсин», нэгъуэщIхэми абы и гукъэкIыж дахэхэм зыщыхуегъэзэж. И нанэмрэ дадэмрэ, адэ-анэм дунейр къызэрырагъэцIыхуа Iуэхухэрщ абыхэм къыщыхьар.

ГъуэгулIым къыгуроIуэ хэхэс гъащIэр зэрыгугъури, хамэщIым ущисым деж уи тхыдэр, адэжь-анэжьхэм къакIуа гъуэгуанэр пIэщIэхункIэ шынагъуэ зэрыхэлъри. Ахэр къилъытэри, тхакIуэм къыдигъэкIащ адыгэм и хабзэр, и дунейр, и зэфIэкIыр IупщIу къызыщигъэлъэгъуа «Адыгэхэр» тхылъыр.

ТхакIуэм къызыхэкIа лъэпкъым гудзакъэ зэрыхуиIэр къыхэщат ита зы интервьюм (Хьэгъундокъуэ Салисэтрэ Ширдий Маринэрэ зэрепсэлъам): «Ди лъэпкъым и хабзэм хуэдэ мы дунейм щыбгъуэтынукъым. ЦIыхугъэ пхэлъу, гулъытэ уиIэу, нэхъыжьми нэхъыщIэми я къалэныр ящIэжу псэунымкIэ, нэгъуэщI куэдымкIи ди хабзэр щапхъэ ирокъу. Ар этнографхэмрэ бзэмкIэ щIэныгъэлIхэмрэ ятхыжауэ, сабийхэр зэрырагъэджэн, а гъэсэныгъэр зэрыхалъхьэн тхылъу диIамэ, дунейм цIэрыIуэ дыщыхъунт. Адыгагъэр  цIыхугъэщ. Ауэ адыгагъэр щыIэжынукъым, адыгэбзэр кIуэдмэ. Сэри сщIэртэкъым си анэдэлъхубзэр. ИкIи куэд щIакъым ар зэрызэзгъэщIэжрэ. Хасэм сыкIуэу къэзублэри, абы щызэхуэсхэм сепсалъэурэ си гупсысэр къэсIуэтэф сыхъуащ… «Сыадыгэщ» жызыIэр псэлъэфын, и бзэмкIэ тхэфын хуейщ».

Четин Хэкум 1994 гъэм къэкIуауэ щытащ. Абы щыгъуэм ГъуэгулIым зригъэлъэгъуат Налшыки Мейкъуапи.