ЦIыху зэфIэкIыбэт

Къэбэрдей-Балъкъэр, Адыгэ Республикэхэм щIыхь зиIэ я артист, уэрэдус, тхакIуэ Иуан Владимир Шэмыс и къуэр къызэралъхурэ илъэс 80 ирокъу.

Лъэныкъуэ куэдкIэ ехъулIэныгъэ щызыIэрызыгъэхьа артистым, тхакIуэм, уэрэдусым цIыхубэм хуаIэ лъагъуныгъэр нобэр къыздэсым кIуэщIакъым. Абы щыхьэт тохъуэ и зэфIэкIым и гугъу ящIу щIэх-щIэхыурэ зэрызэхэпхыр.

Щукиным и цIэр зэрихьэу Москва дэт театральнэ училищэм 1970 гъэм ягъэкIуауэ щыта адыгэ студием хэтт Владимир. А гупым еджапIэ нэхъыщхьэр къаухри, 1975 гъэм къагъэзэжащ. Ди къэралым и къалащхьэм щыщыIа илъэсхэм, гупым и старостэу щыщытам, хузэфIэкIахэмрэ ищIахэмрэ тепсэлъыхьыжыну фIэфIт Иуаным. Владимири абы къыдеджахэми я напщIэ телът щыстудентым ягъэувауэ щыта спектакль купщIафIэхэр. Абыхэм ящыщу Шолохов Михаил и «ЩIыщIэ къэIэтам» Майданников Кондрат и ролыр щигъэзэщIащ Владимир, ар хэтащ диплом лэжьыгъэу щыта, Горький Максим и «Мещане», Шекспир Уильям и «12-нэ жэщ» спектаклхэми.

Адыгэ театрым зэрыщылэжьа илъэс 36-м къриубыдэу роль 80-м щIигъу игъэзэщIащ Иуаным. Ар щыджэгуащ «Партым и лIыкIуэ», «Къэзышэхэмрэ яшэмрэ», «КъулыкъущIэкъухэр», «Лъэмыж», «Тыргъэтауэ», «Хьэцацэ дахащэ», «Хъыджэбзих къыдэнэжахэмрэ зы цIыхухъурэ», «Хейуэ мысэ хъуахэр» спектаклхэм, нэгъуэщIхэми. Къыхэгъэщыпхъэщ Владимир комедиери, трагедиери, трагикомедиери зэхуэдэу фIыуэ къехъулIэу зэрыщытар.

Лъэныкъуэ зэмылIэужьыгъуэкIэ зыужьыныгъэ, ехъулIэныгъэ зыгъуэта Иуаныр куэдым я нэIуасэт. Хэт зымыщIэжыр балалайкэм дежьууэ абы игъэзащIэу щыта уэрэдхэр?! Уеблэмэ, ахэр дзапэ уэрэду кърахьэкI хъуат.

ПсыхуэлIэм псы Iубыгъуэ ептыным хуэдэщ, и зэману уи тхыгъэ дунейм къытебгъэхьэныр. Апхуэдэт Владимир и Iэдакъэ къыщIэкIа тхыгъэхэри. ЦIыхубэр зыгъэпIейтей, зытегузэвыхь, зыгъэгушхуэу къызэщIэзыIэтэ Iуэхугъуэхэм ятеухуауэ куэд итхащ. Абыхэм ящыщщ «Къаблэ, къаблэ, уэ си вагъуэ», «ФIылъагъуныгъэр щымыIамэ», нэгъуэщIхэри. Абы и IэдакъэщIэкI рассказхэр, усэхэр, уэрэдыпкъхэр, жыIэгъуэ гъэщIэгъуэнхэр щызэхуэхьэсауэ тхылъ зыбжанэ дунейм къытехьащ.

Уи гуапэ мыхъуу къанэркъым Владимир и щIалэ Иуан БетIал (ар куэдым яцIыху пшынауэ Iэзэщ) и адэм и усэхэм макъамэ яхуитхыурэ дунейм къызэрытригъэхьэр, ахэр цIыхухэм ягу дыхьауэ зэIэпахыу йодаIуэ.

ГъащIэр куэду зэхэлъщ. И дуней тетыкIэ елъытауэ, цIыхухэр жыг лIэужьыгъуэхэм ебгъапщэ хъуну къысщохъу. Хэт и лъабжьэр быдэу щIым хэгъэпщкIуащ, щIым IэфIу щIэлъыр къыщIифыкIыу; хэт и щхьэри и лъабжьэри зэхуэдэу мащIэщ; зыгуэрхэр я гъунэгъуу щытхэм зэран яхуохъу я лъахъц абрагъуэхэмкIэ, уеблэмэ ягъэгъужи къыхэкIыу. Иуан Владимир зы къуэпс закъуэкIэ, «мылIэ Iус» жыхуаIэм хуэдэкIэ, щIым хэтти, арат зыIыгъыр. Дуней жьапщаем апхуэдэу зыщыпIыгъыфын? И ныбжьыр илъэс 68-рэ фIэкIа мыхъуауэ, Владимир 2011 гъэм дунейм ехыжащ.

«Дунеижьым IэплIэ есшэкIынт» - жиIэ зэпытт Владимир. Абы и жэуапу жысIэну сыхуейт: плъыфабэу зэтепщIыкI и творчествэмкIэ куэдым яцIыхуа Иуан Владимир, дуней псор мыхъуми, адыгэ лъэпкъым IэплIэ быдэ иришэкIащ, зэи хэмыгъуэщэжын лъэужь лъэпкъ щэнхабзэм къыщигъэнащ.

Си адэращ щэнхабзэм сыдезыгъэхьэхар

Ди адэм адыгагъэмрэ цIыхугъэмрэ и гъащIэ гъуазэу щытащ. ГъащIэ гъуэгум цIыхуу дызэрырикIуэным дыхуиущиящ абы. СыщыцIыкIум, пшынэм сыкъыкъуэмыщу къеслъэфэкIырт, макъамэ зэмылIэужьыгъуэхэр къизгъэкIырт, си адэм сригъэсауэ. ИтIанэ спортым сыдихьэх хъуащ. Уеблэмэ а лъэныкъуэмкIэ сыкIуэну мурад щэхухэр сиIэт.

Ди адэм ар къыщыгурыIуэм, сыхимыгъэзыхьыщэурэ, «тIуми еплъ» къызжиIат. АрщхьэкIэ пшынэм сыдихьэхыжыпэри, ар IэщIагъэ схуэхъуащ. Адыгэ макъамэ, адыгэ хабзэ - ахэращ сыт щыгъуи япэ иригъэщар, езыри адыгэгу, адыгэпсэ иIэу тетащ дунейм. «Лъэпкъ макъамэр, тхыдэр, хабзэр хъумэн хуейщ», - жиIэ зэпытт. Ар зыхэзыщIа, абы щIапIыкIа и быным, дауи, аращ ди щапхъэр.

Дунейм зэрехыжрэ гу лъыстэу щIэздзащ ди адэм и хьэл куэд зэрысхэлъым. Ныбжьэгъу хэтыкIэкIэ, цIыхур, макъамэр фIыуэ илъагъуу зэрыщытамкIэ срещхьу къысщохъу. И зыхуэпэкIэ къудеймкIи аращ. Iэджэрэ къигъэзэжырт зыгуэрхэр къыщыгъупщэурэ, щIэрыщIэу зыщихуэпэжи къыхуихуэрт - сэри аращ. Арэзы щIыгъуейт: сыт сымыщIами, иджыри тIэкIу, зымащIэ къэнэжауэ жиIэрт. Къезгъэжьар Iэпэдэгъэлэл симыгъэщIыну арагъэнт, сыт щыгъуи нэхъыфIыж зэрысщIыным сытригъэгушхуэрт. «Уи щхьэ закъуэ мыхъуу, лъэпкъ IуэхукIи сэбэп ухъун» - аращ абы къытхуигъэна чэнджэщыр. ТхузэфIэкI къэдгъэнэнкъым!

Иуан БетIал, 

Владимир и къуэ.

ЦIыхум фIыуэ ялъагъурт

Горькэм и «Мещане» пьесэм зэгъусэу дыщыджэгуауэ щытащ. Къыхэзгъэщыну сыхуейт ар цIыхухэм фIыуэ ялъагъу, Iэгуауэшхуэхэр зыхуаIэт артисту зэрыщытыр. Абы и усэхэр, уэрэдхэр цIыхухэм я гум дыхьэрт. Зы уэрэд фIэкIа жимыIэми, Владимир концертым хэтмэ, абы едэIуэну къакIуэхэри щыIэт, Iэгуауэхэм я нэхъ иныр хуаIэту. Хэхауэ адрей артистхэм нэхърэ нэхъыфу зэралъагъур кърипщIэрт и унэцIэр зэрыжаIэу, цIыхум я гукъыдэжым зэрыхэхъуэмкIэ.

Ныбжьэгъу и бэт, куэдым я нэIуасэт, езыр къызэрыгуэкIтэкъым. ГушыIэ хьэлэмэт хэлът, шэрыуэу псалъэрт.

НэхъыфIу къехъулIа ролхэм я гугъу пщIымэ, шэч хэмылъу, ар гушыIэ зыхэлъхэрат. IутIыж Борис и комедие куэдым екIуу щыджэгуащ. Абы трагедийнэ ролхэри къехъулIэу зэрыщытам шэч хэлъкъым. Къару гуэр яхилъхьэрт абы и лIыхъужьхэм. Ролыншэ зэи хъуакъым Владимир, ар актёрыр зэрызэчиифIэм и нэщэнэщ.

Ди жагъуэ зэрыхъунщи, актёрым пIалъэ гуэр иIэщ, нэхъыбэрэ ягъэлъагъуэу, роль куэд кърату, пщIэ лей къыхуащIу, нэхъыфIу къалъагъуу. Владимир бгъэдэлъа къарур, зэфIэкIыр тэмэму къагъэсэбэпауэ къысщыхъуркъым. Ар роль куэдым пэлъэщынут…

Мэшыкъуэ Феня, КъБР-м и цIыхубэ артисткэ.

Лэжьыгъэшхуэ зэфIигъэкIащ

Иуаным и бзэр къабзэт, къулейт. И псэлъэкIэ къудеймкIэ къапщIэрт абы и бзэм пщIэ зэрыхуищIыр, егъэлеяуэ фIыуэ зэрилъагъур. Си жагъуэщ утыкум адыгэбзэкIэ щыпсалъэрэ, уэрамым урыс щыхъуж сарихьэлIэмэ, Владимир, Iэмалыншэ мыхъуауэ, урысыбзэкIэ пхуэпсэлъэнутэкъым. Упсалъэм и закъуэкъым, уи бзэкIэ угупсысэн, ар ппкърытын хуейщ.

 Дригушхуэу диIэщ Владимир къыщIэна уэрэдхэр. Ахэр зымыщIэр закъуэтIакъуэххэщ. Куэдрэ къохъу абы и тхылъ цIыкIухэм къыщIэлъэIуурэ щысIах. Дыщеджэ зэманрат Иуаныр тхэным дихьэх щыхъуар. И IэдакъэщIэкIыр япэ дыдэу зригъэлъагъур сэрат. Къысхуеджэрти, дызэчэнджэщырт хъуа-мыхъуам теухуауэ. Зэгъусэу къэткIуа зэманыр гукъэкIыжкIэ гъэнщIащ.

Роль гуимыхуж куэд игъэзэщIащ Иуаным. Ар цIыхубэм фIыуэ къалъагъурт. Апхуэдэ лъагъуныгъэр къыпхуэлъэIухуэнукъым, къыпхуэщэхунукъым, атIэ къэлэжьын хуейуэ аращ. БжыгъэкIэ къапщтэмэ, нэхъыбэ дыдэрэ джэгуахэм ящыщщ Болэ Мурат, Мысостышхуэ Пщызэбий, абыхэм уакъыфIэкIрэ адыгэбзэм хуэшэрыуэ, ар я Iупэм деж къыщемыжьэу, аддэ я кIуэцIым къиIукIыу щытахэм ящыщ зыщ Иуан Владимир. ЖыпIэнурамэ, и бзэмрэ и псэмрэ зэпыщIат. Лъэпкъ сценэр зыгъэбжьыфIэ цIыхут. Хуабжьу фIэфIт гушыIэн, гуп хыхьамэ, уэрэдыжьыр и Iэпэгъут. КъигъэщIар мащIэми, лэжьыгъэшхуэ зэфIигъэкIащ, Iуэху куэдым хэтащ.

Къэжэр Борис, 

КъБР-м и цIыхубэ, КъШР-м щIыхь зиIэ я артист. 2012 гъэ