Фэнзий Мэжид Мэзан и къуэр 1880 гъэм Болэтей (Терекскэ) къуажэм къыщалъхуащ. Курыт еджапIэр къуажэм къыщиуха нэужь, ар Темырхъан Шурэ (Буйнакск) кIуэри, илъэсищым нэблагъэкIэ абы щеджащ. ИужькIэ Мэжид и щIэныгъэм щыхигъэхъуащ Уфа, Кърымым, Мысырым.
Къыщалъхуа жылэм къигъэзэжа нэужь, абы курыт еджапIэм щригъэджащ, апхуэдэуи Къэбэрдейм и жылагъуэ IуэхущIапIэ зыбжанэми щылэжьащ. ЦIыкIухэм хьэрыпыбзэри урысыбзэри яригъащIэрт, астрономием, математикэм, медицинэм, ботаникэм ахэр хигъэгъуазэрт, сыт хуэдэ Iуэхугъуэми хащIыкIыу къигъэтэджырт.
Фэнзийм бзэ зыбжанэ фIы дыдэу зэрищIэми ехъулIэныгъэфIхэр къыхуихьырт. Абы зэхилъхьат мэкъумэш унагъуэм къыхэкIа сабийхэр зэрыригъэджэну алыфбей.
«ХьэрыпыбзэкIэ деджэн хуей щIэхъур лъэпкъым тхыбзэ зэримыIэрщ. Си гур егъэуз абы. Зэхэдвгъалъхьэ адыгэбзэкIэ ди алыфбей, ди щIэблэр иредгъэджэну», - жиIэрейт Мэжид.
«Ар щIэхъуэпсырт лъэпкъым и тхыбзэ иIэжыну, мыгувэуи Мэжид зэхилъхьат хьэрып графикэм тет алыфбей. Ар Дагъыстэным къыщыдигъэкIри, тхылъ 500-р къуажэ-къуажэкIэрэ зэбгрытхат, арщхьэкIэ зэман кIэщIым алыфбейр ягъэкIуэдыжащ - хьэрып графикэм алыфбейр зэрытетыр молэхэм ягу ирихьатэкъым, диным пэщIэувэ Iуэхугъуэу къалъытат», - етхыж Елбэд Хьэсэн.
Япэ урыс зэщIэхъееныгъэр къызэтрагъэувыIа нэужь, Мэжид Мысырым кIуащ, абы медицинэр, географиер, хьэрыпыбзэр щиджащ. Урысейм къигъэзэжри, щIэныгъэм епха лэжьыгъэм пищэжащ. 1912 гъэм, жылэдэсым я лъэIукIэ, ар ягъэувыж къуажэ школым щригъэджэну. А илъэсхэм ар пщыхэм я ныкъуэкъуэгъу мэхъу, анэдэлъхубзэр щадж курыт школхэр къызэIуахыну трегъэчыныхь, мэкъумэш унагъуэхэм къыхэкIа сабийхэр Налшык дэт бгырыс школым щрагъэджэну хуит къащIыну еукъуэдий. Муслъымэн диным и лэжьакIуэхэмрэ урысей пащтыхь политикэр Кавказым щезыгъэкIуэкIхэмрэ Фэнзийм и лэжьыгъэр хуагъэдахэтэкъым, уеблэмэ бий къыхуэхъуат икIи Мэжид лъэхъуэщым ирагъэдзащ. Хуит къащIыжа иужькIи, ар и мурадым пыкIакъым. 1917 гъэм, революцэр къэмыхъей щIыкIэ, абы и зы лэжьыгъэ адыгэбзэкIэ Темырхъан Шурэ къыщыдегъэкI. ЦIыхубэм щIэныгъэр яхэпщэнымкIэ Iэмал къызэрамытынур Мэжид хьэкъыу пхыкIа нэужь, ар 1918 гъэм большевикхэм я партым хохьэ. А гъэ дыдэм и гъатхэпэм, Къэбэрдеймрэ Балъкъэрымрэ Совет властыр щагъэуври, Фэнзий Мэжид Налшык округым и ЦIыхубэ советым и депутату хах. Советым и унафэщIым и къуэдзэуи мэлажьэ.
1918 гъэм и кIэхэм ар редактор нэхъыщхьэу ягъэув Къэбэрдейм къыщызэIуаха япэ совет газетым, «Равенство» зи фIэщыгъэу щытам. ИкъукIэ къаруушхуэ абы ирихьэлIащ цIыхубэм щIэныгъэ яригъэгъуэтыным. Ар мызэ-мытIэу лIыкIуэу хахыгъащ лъэпкъхэм я зэхуэс Тэрч щекIуэкIыу щытахэм.
1919 гъэм и пэщIэдзэхэм Фэнзийр и лэжьыгъэкIэ ягъакIуэ щалъхуа щIыналъэм. Абы и пщэрылът цIыхухэм политикэ лэжьыгъэхэр ядригъэкIуэкIыныр, апхуэдэуи Деникиным и дзэхэм ахэр зэрыпэщIэувэным хуигъэхьэзырын хуейт. Къэрэщейр, Лыкъуэжьыр, ШэджыхьэщIэр, Махъсидэр, АфIэунэр, Улыджыр, нэгъуэщIхэри и гъусэу Мэжид лэжьыгъэшхуэ къуажэдэсхэм ядригъэкIуэкIырт, абыхэм я псалъэхэр цIыхухэм я гум нэсырт. Апхуэдэурэ бийм зэрыпэувыну къару лъэщ яузэдырт, Дзэ Плъыжьым хыхьэну хуей къуажэдэсхэм я лъэIу тхылъхэр ятхынымкIэ сэбэп яхуэхъурт…
1974 гъэм накъыгъэм и 9-м Болэтей къуажэм щагъэуващ Фэнзий Мэжид и фэеплъ. КъыкIэлъыкIуэ илъэсым Къэбэрдейм и къуэ пэжым и цIэр фIащащ Тэрч къалэрэ Налшыкрэ я уэрамхэм. Мэжид и цIэр зэрехьэ Болэтей и уэрам нэхъыщхьэхэм щыщ зыми.
