Дыгъужьхэм япэлъэщакъым

1917 гъэм жэпуэгъуэм и 26-м (махуэгъэпсыжьымкIэ) Урысейм щекIуэкIа Октябрь революцэм дуней псор зэщIигъэзджызджауэ щытащ. Ар зыунэтIахэм, уеблэмэ къызэзыгъэпэщахэм мымащIэу яхэтащ лъэпкъ куэдым щыщхэр. Ар икIи гъэщIэгъуэнтэкъым: империем ибжь хьэлъэр сыт щыгъуи нэхъ зытещIэу щытар ахэращ. Псом хуэмыдэу журтхэр къыхэжаныкIащ. А лъэпкъым къыхэкIахэрт пащтыхь властым нэхъ ерыщу пэувхэр. Япэ урыс революцэр щекIуэкIым, 1906 гъэм и бжьыхьэм, Урысей империем и правительствэм и унафэщI Столыпин Пётр, уеблэмэ абы и щхьэусыгъуэр къиIуэтауэ щытат: «Журтхэм бомбэхэр къагъауэрэ? Абы гъэщIэгъуэн хэлъкъым. Фэ фщIэрэ ахэр ди къэралым гугъу дыдэ зэрыщехьыр? Апхуэдэу мыхьэнэншэу сыпсэууэ щытамэ, сэр дыдэри бомбэ зыдзхэм сахыхьэнкIэ хъунт».

Ар пэжт. Тхыдэджхэм къызэраIуэтэжымкIэ, пащтыхь Александр Ещанэм губернатор щигъэувкIэ а къулыкъур зылъигъэсам жриIэ хабзэт: «Сэ сигугъэщ уэ унафэ щыпщIыну щIыналъэм журтхэр нэхъ мащIэ хъуным ущыхущIэкъуну! Абы  имызакъуэу, империем щагъэуват зы пщалъэ: еджапIэ нэхъыщхьэхэм щIагъэтIысхьэхэм журту яхэтыр проценти 3-м щIигъу хъунутэкъым. Мис апхуэдэ дэкъузэныгъэрт мыарэзыныгъэхэр къэзышэр. ИкIи зыкIи телъыджэ хэлъкъым Ленин Владимир и гъусэу Октябрь революцэр къызэзыгъэпэщар Троцкий Леву, лъэпкъкIэ журту къызэрыщIэкIам (и цIэ-унэцIэ дыдэр Бронштейн Лейбэт).

Хьэуэ, Троцкий къызыхэкIар унагъуэ къулейсызтэкъым. Абы и адэ Давид щIышхуэ щиIэт Херсон губернием. Унагъуэм быний щапIырт. Абыхэм ящыщу 4-р пасэу лIащ, адрейхэр езы Лев егугъуу зэтриухуа революцэм хэкIуэдащ. ПэщIэдзэ щIэныгъэр Бронштейн журт школым щигъуэтащ. Абы нэхъыбэу щрагъэджыр динырт. АрщхьэкIэ щIалэ цIыкIур абы дихьэхакъым. Ауэ 1888 гъэм Одессэ дэт еджапIэ тэмэмым щIэтIысхьа нэужь, ар псоми ефIэкIыу къыщIэкIащ. Абдеж къыщежьауэ жаIэ адрейхэм нэхърэ езыр нэхъ губзыгъэу икIи нэхъ щхьэпэлъагэу зыкъилъытэжыныр.

ЕджапIэм щIэсу Бронштейн революцэ гупсысэхэм дихьэхащ, ипщэ-урыс рабочэ зэгухьэныгъэу социал-демократиер зи унэтIыныгъэр къызэзыгъэпэщахэм жыджэру яхэтащ. Мыгувэу ар ягъэтIысри, илъэситIкIэ Одессэ и лъэхъуэщым исащ, иужькIэ илъэсиплI пIалъэкIэ Сыбырым яхуащ. 1902 гъэм ар Иркутск къикIуэсыкIыжащ. ИIыгъ паспорт нэпцIми гушыIэу иритхащ Одессэ и лъэхъуэщым и лэжьакIуэм и унэцIэр. Апхуэдэу дунейм къытехьащ революционер къызэфIэмыщIэ Троцкий Лев.

Абырэ Ленин Владимиррэ Лондон щызэрыцIыхуащ. ПсэухукIи зэгъусахэщ, зэм я Iуэху еплъыкIэхэмкIэ зэтехуэу, зэми зэщхьэщыкIыу. Ахэр япэу щызэжьэхэуащ РСДРП-м и II съездым, 1903 гъэм Лондон щекIуэкIам, арщхьэкIэ псынщIэуи иужькIэ зэкIужащ. Сыт хуэдэу щымытами, Лениным иужькIэ Троцкэр а партым щыетIуанэ цIыхуу къалъытэрт. А зэманым Джугашвилиу щыта Сталин Иосиф утыкур къылъысакIэтэкъым. Уеблэмэ, пасэу дунейм емыхыжамэ, къэралыр Троцкэм къыхуэнэнкIэ хъунут. Ауэ ар нэхъыфIт езы Урысейм и дежкIэ? Абы шэчышхуэ хэлът.

ЗэкIэ жытIэнщ Троцкэмрэ Сталинымрэ зэи фIыуэ зэрызэхущымытар. Ауэ куржыр нэхъ губзыгъэу икIи хьилэшыуэ къыщIэкIащ.

Троцкэм ныкъуэтхыу къэна «Сталин» и тхылъым (ар абы иухакъым и лIыхъужьым и зэранкIэ) ар хьэм щрегъэхь: «Сталиныр гунэфщ, акъыл жьажьэщ, зы хэлъэт гуэри зимыIэщ, езым и теплъэри фаджэщ». Ауэ а псалъэхэмкIэ Троцкэм ди нэгу къыщIигъэувэр абы хуиIа лъагъумыхъуныгъэрщ: дэ псоми дощIэ а псалъэхэм пэж гуэри зэрыхэмытыр. А цIыхуитIым я зэпэщIэтыныгъэм и зэранкIэ блэкIа лIэщIыгъуэм и 20, 30, 40 гъэхэм цIыху лажьэншэ минхэр хэкIуэдащ, троцкизмэмкIэ ягъэкъуаншэри. АрщхьэкIэ шэч гуэри хэлъкъым Сталиным и пIэм Троцкэр иувамэ, мынэхъыбэмэ, мынэхъ мащIэ «сталинизмэмкIэ» ягъэкъуаншэу ягъэкIуэдыну зэрыщытами. Троцкэри егъэлеяуэ гущIэгъуншэт. А тIур зэныкъуэкъуащ граждан зауэр иухыхукIэ. Хэбгъэзыхьмэ, Ленинми зэригъэкIужыфакъым ахэр. Сталиныр текIуащ. ЯпэщIыкIэ Каменевымрэ Зиновьевымрэ гъусэ къищIри, абы Троцкэр хигуащ, иужькIэ Бухариныр къигъэдаIуэри, а игъусаитIри Iуихащ. НаIуэу зэрыщытщи, иужькIэ ар дыдэр къыщыщIащ езы Бухарин Николаи.

1925 гъэм Сталиным къыхилъхьэри, Троцкэм щхьэщахащ дзэм и унафэщIым и къалэнхэр. 1926 гъэм ар хагъэкIащ ВКП (б)-м и ЦК-м и политбюром. КъыкIэлъыкIуэ илъэсым къулыкъу псоми трахури, Къэзахъстаным ягъэкIуащ. 1929 гъэм «Ильич» кхъухьым ирагъэтIысхьэри, Ильич и дэIэпыкъуэгъу нэхъыщхьэр Тыркум ирагъэшащ. ХьэIупс ящIа революционерыр икIэм-икIэжым Мексикэм къыщыхутащ, ауэ абыи щыщигъэтакъым Сталиным къеныкъуэкъуныр. Абы и тхылъхэр Сталиным и дежкIэ удынышхуэт. Уеблэмэ, гъэщIэгъуэн къэхъуат: Троцкэм и тхылъхэр дуней псом щызэрапхъуэрт, зи IэдакъэщIэкIым мылъкушхуэ къыхуахьу. Ар зи фIыгъэр… Сталину езы Троцкэм къилъытэрт: абы и тхылъхэр ягъэсын папщIэ дуней псом щащэхурт СССР-м къыхуэлажьэ цIыхухэм.

Апхуэдэу екIуэкIащ 1940 гъэм шыщхьэуIум и 20-м испан Меркадер Рамон, НКВД-м и агентыр, Сталиным и бий зэщIэхъееныгъэр зи унафэм щIэт Троцкэм мыл зэракъутэ уадэкIэ еуэху. КъыкIэлъыкIуэ махуэм Лев лIащ.

Езы Меркадер илъэс тIощIкIэ лъэхъуэщым иса нэужь, 1960 гъэм СССР-м къэкIуащ икIи Совет Союзым и ЛIыхъужьым и Дыщэ Вагъуэр и бгъэм халъхьащ.

Мис апхуэдэу иухащ дунейпсо революцэм щIэхъуэпса икIи абы щIэбэна журтым и гъащIэр.