Адэм и уэсятыр гъуэгугъэлъагъуэ хуэхъуат

Мы тхыгъэр зытеухуа, РСФСР-м егъэджэныгъэмкIэ и отличник, Джэрмэншык къуажэм щIыхь зиIэ и цIыху, пщIэ зиIэ егъэджакIуэ ЛIуп Нурхьэлий 1932 гъэм жэпуэгъуэм и 27-м Джэрмэншык къыщалъхуащ. И сабиигъуэр къэралыр гугъуехьышхуэ щыхэт зэманым техуащ. Хэку зауэшхуэр зэрыщIидзэу, къуажэ Советым и тхьэмадэу лажьэ и адэ Данил къулыкъур къигъанэри, занщIэу зэуапIэм кIуащ…

Зауэм фызабэ ищIа Бабынэ сабиитху къыхуэнат – Хьэфисэт, Муслъимэт, Нурхьэлий, Мурадин, Владимир. Сабий ещанэ Нурхьэлий илъэсибгъу хъуа къудейуэ арат. Зауэ лъэхъэнэм и гугъуехь псори я пщэм къыдэхуащ ЛIупхэ я унагъуэм къыщыхъу цIыкIухэми. Фашистхэм къуажэр зэраубдар я нэгу щIэкIащ, иужькIэ абыхэм зэтракъута псори бзылъхугъэхэм ящIыгъуу зэфIагъэувэжын хуей хъуащ.

1943 гъэм щIышылэм и 4-м нэмыцэхэр къуажэм дахужа нэужь, Нурхьэлий илъэситIкIэ колхозым щылэжьащ. Илъэс 14 щыхъум колхозым къыщаIэт сыт хуэдэ Iуэхуми хэтащ ар. Ауэ а псоми къригъэкIуэтакъым щIалэ къарууфIэр, атIэ гъащIэм адэкIэ къыщыхуэсэбэпын ерыщагъым хуигъэсащ, мурад зыхуигъэувыжыфрэ абы лъэIэсу, къылъыкъуэкI Iуэхум и хэкIыпIэр къигъуэту, сыт хуэдэ гугъуехьри къызэринэкIыфу зригъэсащ. Зауэ нэужь лъэхъэнэм хапIыкIа сабийхэми хуэдэу, щIакхъуэ Iыхьэ щхьэкIэ мылъаIуэу езым и пщIэнтIэпскIэ къилэжьыжыфу къэхъуащ.

А лъэхъэнэм еджэр мащIэт. Ауэ, сыт хуэдиз бэлыхь пымылъами, Бабынэ и щхьэгъусэм къыхуигъэна уэсятыр игъэзэщIэфащ. «Хъыджэбзхэм я Iуэху зесхуэркъым, ауэ щIалищыр, пхузэфIэкIмэ, егъаджэ», - къыжриIат абы Данил.

Нурхьэлий езыми еджэным и нэ къыхуикIыу апхуэдэти, щIэныгъэ нэхъыщхьэ зригъэгъуэтащ. А зэманым еджапIэ нэхъыщхьэ къаухауэ къуажэм дэсахэм я еплIанэт Нурхьэлий. 1953 гъэм училищэр къиуха нэужь, класс нэхъыщIэхэм щIэсхэр иригъаджэу лэжьапIэ увыну хуеящ и анэм зыгуэркIэ дэIэпыкъуэгъу хуэхъун папщIэ. АрщхьэкIэ, институтым щIэмытIысхьэжу къыхуидакъым - ар адэм къигъэна уэсятт. Пединститутым, иужькIэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университет ящIыжам, урысыбзэмрэ адыгэбзэмкIэ и къудамэм щIэтIысхьэри, щIэныгъэ щызэригъэгъуэтащ.

1958 гъэм къыщалъхуа къуажэм дэт курыт еджапIэм урысыбзэмрэ литературэмкIэ егъэджакIуэу мэув Нурхьэлий. Школыр кхъахэ хъуати, ЛIупым и фIыгъэкIэ, партым и обкомымрэ ЕгъэджэныгъэмкIэ министерствэмрэ республикэм щаухуэ школхэм Джэрмэншыкри хагъахуэ. 1963 гъэм лэжьэн щIедзэ сабий 380-рэ зыщIэхуэ школыщIэм. 1968-1979 гъэхэм а школым и унафэщIу лэжьащ ЛIупыр. Игури и псэри хилъхьэу лэжьащ ар а илъэсхэм. Школым пионер, комсомол зэгухьэныгъэхэр иIэт, парт организацэм и бюро, профсоюз, адэ-анэ комитетхэр жыджэру щылажьэрт. Зэрырагъэджэн тхылъхэмкIи зыхуеину псомкIи къызэгъэпэщати, сытым дежи районым япэ щит школхэм ящыщт Нурхьэлий зи унафэщIыр. Школыр зэкIэлъыкIуэу, къабзэу, щылажьэхэр зэгурыIуэу, щеджэхэм ехъулIэныгъэхэр яIэу, егъэджакIуэхэмрэ еджакIуэхэмрэ я зэхуаку пщIэ дэлъу зэрыщытымкIэ школым и цIэр фIыкIэ Iуат. А псом кIэлъыплъу, сыт хуэдэ Iуэхури и чэзум зыхуей хуигъазэу ящхьэщытащ ар еджапIэм къекIуалIэ псоми.

1979 - 1991 гъэхэм ЛIупыр «Джэрмэншык» колхозым и парт къудамэм и секретару щытащ. Илъэс 40-м щIигъукIэ къуажэ Советым и депутату лэжьащ.

Нурхьэлий сытым дежи и къуажэм, жылэм, лъэпкъым хуэлэжьащ. Жэуаплыныгъэ ин зыпылъ къулыкъухэм къыпэрыкIа нэужьи, къыщалъхуа жылэжьым и цIэр фIыкIэ игъэIун, абы дэса лIы ахъырзэманхэм я пщIэр къиIэтын, щIалэгъуалэм яригъэцIыхун папщIэ тхыгъэ куэд район, республикэ газетхэм къытрыригъэдзащ, радиомкIэ, телевидениемкIэ къатащ. Сытым дежи гулъытэ хэха хуещI гъащIэм мыхьэнэшхуэ щызиIэ Iуэхухэм.

ЛIуп Нурхьэлий и Iэдакъэ къыщIэкIащ «Джэрмэншык», «Зауэм фызабэ ищIахэмрэ абыхэм я бынхэмрэ», «Джэрмэншык школыр илъэс 85-рэ ирокъу», «Джэрмэншык дэс ЛIупхэмрэ абыхэм я щIэблэмрэ», «Джэрмэншыкрэ абы и цIыхухэмрэ», «Си лъахэгъухэм ятеухуахэмрэ нэгъуэщI гупсысэхэмрэ» тхылъхэр.

Хэкум, лъэпкъым епха апхуэдэ гупсысэхэр зыбгъэдэлъ нэхъыжьыфIым зэхуихьэсыжащ, иджыжащ икIи тхылъ щхьэхуэу къыдигъэкIыжащ я къуажэм щыпсэу ЛIупхэ я тхыдэр. Зи гугъу тщIы тхылъыщIэм ихуащ ЛIуп унэцIэр зезыхьэу Джэрмэншык дэс унагъуэ 30-м щIигъум я нэхъыжьхэмрэ абыхэм къатехъукIыжа щIэблэхэмрэ ехьэлIа тхыгъэхэр. Нурхьэлий иужьрей илъэсхэм лэжьыгъэшхуэ зрихьэлIахэм ящыщщ зауэм хэтахэм, зауэм фызабэ ищIахэм, абыхэм я бынхэм я цIэр тхыдэм къыхэнэным. «Ди жагъуэ зэрыхъунщи, зауэм хэтауэ, абы фызабэ ищIауэ 2008 гъэ лъандэрэ жылэм зыри диIэжкъым. Зауэм хэкIуэдахэм я быну псэужыр мащIэщ. Зауэм хэкIуэдахэм я фэеплъ дэгъуэ къуажэ еджапIэм и пщIантIэм дэтщ. Ар колхозым и мылъкукIэ 1970 гъэм ягъэуващ, зауэр зэриухрэ илъэс 25-рэ щрикъум ирихьэлIэу. Илъэс къэс, накъыгъэм и 9-м, мэкъуауэгъуэм и 22-м фэеплъым деж пэкIу щыдогъэкIуэкI. Абы кърохьэлIэ къуажэ унафэщIхэр, зауэм хэтахэр, зауэм фызабэ ищIахэр, абыхэм я бынхэр, Iыхьлыхэр, къуажэдэсхэр, еджакIуэ цIыкIухэр, егъэджакIуэхэр, клубым, библиотекэм я лэжьакIуэхэр, Афганистаным щызэуахэр», - жеIэ Нурхьэлий.

И махуэ къэс IуэхущIэкIэ гъэнщIауэ лэжьа лIы ахъырзэманым и псэемыблэж лэжьыгъэм щхьэкIэ къыхуагъэфэщащ «За освоение целинных и залежных земель», «За доблестный труд в Великой Отечественной войне (1941 - 1945 гъгъ.), «За доблестный труд. В ознаменование 100-летия со дня рождения В. И. Ленина», Хэку зауэшхуэм къыщытхьа ТекIуэныгъэр илъэс 50, 60, 65-рэ, 70, 75-рэ щрикъум ирихьэлIэу къыдагъэкIа медалхэр.

«РСФСР и егъэджэныгъэм и отличник» цIэ лъапIэр къыфIащащ, тылым и ветеранщ, Джэрмэншык къуажэм щIыхь зиIэ и цIыхущ. А псом нэмыщI, и цIэр фIыкIэ къраIуэу куэдрэ къыхуагъэфэщащ республикэм и къулыкъущIапIэ зэмылIэужьыгъуэхэм я щIыхь, фIыщIэ тхылъхэр.