Лъахэхутэ музей

Дзэлыкъуэ щIыналъэм и тхыдэ-лъахэхутэ музейм и хъыбарыфI куэдрэ зэхыдох, Iуэхугуъэ дахэхэр къызэрыщызэрагъэпэщым, цIыхухэм сэбэп зэрахуэхъум дыкIэлъоплъ. Музейм теухуауэ гъэщIэгъуэн куэд къыджиIащ абы и унафэщI Мэкъуауэ Хьэлимэт.

Къызэрыунэхуар

- Музейр Дзэлыкъуэ щIыналъэм и администрацэм и унафэщI Джатэ Руслъан и жэрдэмкIэ яухуащ. 2018 гъэм жэпуэгъуэм и 12-м къызэIутхащ ар. Тхыдэ къулей зиIэ, цIыху щэджащэхэр зи куэд Дзэлыкъуэ щIыналъэм и хъугъуэфIыгъуэхэр музей уимыIэу зэрыпхуэмыхъумэнур къилъытащ абы. Музейр къызэгъэпэщыным республикэ мылъкуи текIуэдакъым, езы щIыналъэм иIэ Iэмалхэр къигъэсэбэпыжри зэфIигъэуващ.

Хабзэм, тхыдэм, IуэрыIуатэм теухуащ

- Дзэлыкъуэ щIыналъэм теухуауэ щыIэ архивыр, тхыдэ хъыбархэр, щIыпIэ телъыджэхэм теухуа тхыгъэ щхьэхуэхэр, сурэт гъэтIылъыгъэхэр, хьэпшып зэхуэмыдэхэр зэхуэхьэсыныр, хъумэныр, цIыхухэм егъэлъагъуныр - аращ музейм и мурадыр. Республикэм, щIыналъэм, дуней псом цIэрыIуэ щыхъуа цIыхухэм я япэ лъэбакъуэр щачащ мы щIыналъэм. Хэт гъуазджэм хэлъхьэныгъэ хуищIащ, хэт литературэм хэлэжьыхьащ, хэт щIэныгъэм гъуэгу щыпхишащ, хэт Хэку зауэшхуэм лIыхъужьу хэтащ. Абыхэм я гъащIэр джыжынымрэ щIэблэм щапхъэу едгъэлъагъунымрэ гулъытэ щхьэхуэ худощI. КIэщI-кIэщIурэ цIыху щэджащэхэм ятеухуа пшыхьхэмрэ зэIущIэхэмрэ къызыдогъэпэщ, Iуэхур зытедухуэхэм я благъэ-Iыхьлыхэр къыдогъэблагъэ. Ахэри гукъэкIыжхэмкIэ къыддогуашэ. Ди музейм щIэлъщ адыгэ хабзэм, тхыдэм, IуэрыIуатэм теухуа гъэтIылъыгъэ къулей. Ахэр, псалъэм папщIэ, егъэджакIуэхэми еджакIуэхэми я лэжьыгъэхэм къыщагъэсэбэп хъунущ. ЩIэныгъэ лэжьыгъэ ятхыу куэд къокIуалIэри, сэбэп дахуохъу. НэгъуэщI щIыналъэхэми къыщипсэлъыкI е къыщикI щыIэщ цIыхухэр. Мыбдеж щытхъумэхэм щыщ гуэрхэр зрагъэлъагъу, къагъэщхьэпэ. Тхыдэм, лъахэхутэ щIэныгъэм, адыгэбзэмкIэ дерсхэм къыщыбгъэсэбэп хъуну литературэ ди фондым и куэдщ.

 Музейм щыдогъэкIуэкI республикэмрэ къэралымрэ щагъэлъапIэ махуэшхуэхэм хухэтх пшыхьхэр, дыхэтщ зэпеуэхэм. Иджыблагъэ дыхэтащ «Шедевры Территории Победы» дунейпсо зэпеуэм икIи «Щэнхабзэ щIэин» Iыхьэм дыщытекIуащ.

ХъугъуэфIыгъуэхэр щахъумэ

- Нэхъ тIорысэху и лъапIагъыр нэхъ ин хъууэ си гугъэщ хьэпшыпым. Сыту жыпIэмэ, ар зэманыжьым къыпхыкIащ – блэкIам теухуа хъыбар гуэри Iэмал имыIэу дыщIыгъущ. Музейм щыдохъумэ Къармэхьэблэ деж къыщыщIатIыкIыжа хьэпшып тIорысэ дыдэхэр: мывэ уадащхьэр (мывэ лъэхъэнэм и зэманщ), илъэс миниплIрэ ныкъуэрэ зи ныбжьу хуагъэфащэ пасэрей кхъуэщыныжьхэр.

Илъэсищэрэ ныкъуэрэ и ныбжьщ сэ езгъэджа Гындыгъу Резуан къыдита фащэ Iэщхьэпылъым, и анэшхуэм и анэр унагъуэ щихьэнум щыгъуэ тхыпхъэкIэ хидыкIауэ щытар. Къармэхьэблэ щыщ Гувэжыкъуэ Анатолэ къытхуихьа быргуэ-быргуэри яфIэгъэщIэгъуэнщ цIыхухэм. Жьы дыдэ хъуа гуэншэрыкъыр, шыгун етур, псы къызэрахьу щыта гуэгуэныжьхэр, жыр пыIэхэр. Дэтхэнэ хьэпшыпми хъыбар иIэщ. Адыгэм и псэукIэу щытар, IуэхущIафэу зэрихьахэр, щIым зэрытелажьэу, гъавэ зэращIэу щыта Iэмалхэр, Iэщым зэрыкIэлъыплъу щытахэр – куэд къаIуатэ. Зауэ зэман лъандэрэ яхъума сэлэт письмо щимэ цIыкIухэри щIэлъщ мыбы.

- ЦIыхухэм уакъытеувыIэмэ-щэ…

- ЦIыхухэм сакъытеувыIэмэ, япэу сызытепсэлъыхьынур Хэку зауэшхуэр зи нэгу щIэкIахэрщ. Дзэлыкъуэкъуажэ зэрыпхъуакIуэхэм щаубыдам щыгъуэ, Бабыгуей Жан къуажэ советым фIэлъ нып плъыжьыр къыфIихри, и унэ пкIэунэм щигъэпщкIуащ. Къуажэр хуит къэхъужыху ихъума ныпыр нэмыцэхэм къагъуэтамэ, езыри и унагъуэри ягъэкIуэдынут. А шынагъуэм ебакъуа бзылъхугъэр лIыхъужьу къызолъытэ. Тэшло Мурадин! Ар илъэс 14 фIэкIа хъуртэкъым, зэрыпхъуакIуэхэм Малкэ къуажэр щаубыдам. Нэмыцэ офицерым Малкэ шэщым адыгэшу щIэтыр Германием яхуну унафэ ищIат. Мурадин щIалэ цIыкIуитI и гъусэу ди зы партизаным щэхуу зыбгъэдишэри къелъэIуащ: шэщыбжэр ямылъагъуу Iуахыу, шыхэр яутIыпщыну. Мурадин щIыгъу щIалэ цIыкIуитIым дзыхь ящIакъым – шынащ. Мурадиным шыхэр жэщым игъэкIуасэри, Куржым ихуащ. Мазитхум нэблагъэкIэ (нэмыцэхэр дахужыху) абы шыхэр щигъэхъуащ. ЩIалэм къигъэзэжа нэужь, шы спортым хыхьащ, спортсмен хъуащ.

Музейм къекIуалIэхэр къыщоувыIэри куэдрэ зэпаплъыхь Махуэ Джэфар и сурэтхэмрэ абы теухуа дэфтэрхэмрэ зыфIэлъ плIанэпэр - I920 гъэхэм лъандэрэ яхъумащ ахэр. КIэмыргуейхэ Хьэмидрэ Къанэмэтрэ. ЩIалитIыр лэжьакIуэшхуэхэт. Хьэмид трактор бригадэм щыбригадирт, Къанэмэт тракторист нэхъыфIхэм хабжэрт. 1935 гъэм Москва мэкъумэш IэнатIэм пэрытхэм я зэIущIэ щекIуэкIыу, ахэр ираджэри, Лениным и орденыр къратауэ щытащ. Мы хъыбарыр нэхъри гъэщIэгъуэн щIохъукI зы Iуэхугъуэм: зэкъуэшитIыр мафIэгукIэ Москва къикIыжырт орденыбгъэу. МафIэгум деж цIыхугъэ къащыхуэхъуащ сэлэт гуп – я орденхэр ялъагъуу къабгъэдыхьагъэнт. ЗэрыцIыхуа нэужь, сэлэтхэм КIэмыргуей зэшхэм къыжраIащ дзэм къулыкъу щызыщIэ я къуэш ещанэми, езыхэм Ленин и дамыгъэр къыщыхуагъэфэща махуэм техуэу, лIыхъужьу дзэм къулыкъу зэрыщищIэм папщIэ дамыгъэ лъапIэ къызэрыратар. Дзэлыкъуэкъуажэ дэт сабий сад №I-м и унафэщIу куэдрэ щыта, пенсэ ныбжьым нэса нэужьи абы гъэсакIуэу щылэжьа Нэждафэ Валентинэ и гугъу сщIынут. Жьы дыдэ хъууэ дунейм ехыжыху зауэм хэкIуэдахэм я фэеплъ сынхэм якIэлъыплъащ ар – игъэкъабзэрт, зыхуей хуигъазэрт.  Мис апхуэдэ лIыхъужьхэм я сурэтхэмрэ я дэфтэрхэмрэ дохъумэ.

НэгъуэщI щIыналъэхэм къикIыу хьэщIэ къытхуеблагъэмэ, Дзэлыкъуэ щIыналъэм ди ныпыр, гербыр, гимныр зыфIэлъ блыным бгъэдыдошэ япэу!  

Интернетыр сэбэп мэхъу

- Пэжщ, къыдогъэсэбэп. Музейр щыдгъэлъагъуэ напэкIуэцIхэр щыдиIэщ «Facebook», «Одноклассники», «Вконтакте»   интернет утыкухэм. Сурэт, дэфтэр, хьэпшып гъэщIэгъуэнхэр сурэткIэ къыдогъэлъагъуэ, ятеухуа гурыIуэныгъэ гуэрхэр, хъыбархэр щIыгъуу. ЦIыхухэр зыщIэупщIэнуIамэ, интернетым щыдиIэ напэкIуэцIхэм къытхуотхэ е къеблагъэнуIамэ, пIалъэмкIэ дызэгуроIуэ. Музейм щытхъумэ псори интернет напэкIуэцIкIэ, дауи, къытхуэгъэлъэгъуэнукъым. Ауэ, ар IэмалыфIщ, псалъэм папщIэ, хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм япыщIа дыхъунымкIэ, ахэр зыщIэупщIэхэм дапэджэжынымкIэ.