Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым иджыблагъэ къыщызэрагъэпэща зэIущIэм щаубзыхуащ РАН-м Ядернэ къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым Бахъсэн щиIэ нейтриннэ обсерваторием (БНО) зэрыдэлэжьэну щIыкIэр. А Iуэхум теухуа зэхуэсым хэтащ КъБКъУ-м и ректор Алътуд Юрэ, Бахъсэн нейтриннэ обсерваториеми къудамэм и унафэщI Петков Валерий, университетым и IэщIагъэлIхэмрэ щIэныгъэлIхэмрэ.
БНО-мрэ КъБКъУ-м-рэ зэрызэдэлэжьэну щIыкIэхэм щытепсэлъыхьым, Петковым къыхигъэщащ IуэхущIапIэхэр къэралпсо щIэныгъэ зэпеуэ зэмылIэужьыгъуэхэм жыджэру зэрыхэтынур. Апхуэдэу университетымрэ обсерваторэмрэ лъэIу тхылъхэр ягъэхьащ Урысей щIэныгъэ фондым иригъэкIуэкI проект-зэхьэзэхуэу нейтронхэм яхэлъ щхьэхуэныгъэхэм теухуам иджыблагъэ зэрыхэтынумкIэ. Апхуэдэу ахэр зэдэлэжьэнущ дыгъэм къыбгъэдэкI къарур адэкIи джыным, а унэтIыныгъэмкIэ гъэунэхуныгъэхэр, къэхутэныгъэщIэхэр егъэкIуэкIын я лъэныкъуэкIэ.
Университетым Физикэмрэ информатикэмкIэ и институтым щокIуэкI зэдэлэжьэныгъэм лъабжьэ хуэхъуну Iуэхугъуэ куэд. Абыхэм ящыщщ нейтринннэ обсерваторэм щылэжьэфыну IэщIагъэлIхэр институтым зэрыщагъэхьэзырыр, субатомнэ, къызэрабж физикэмкIэ лаблраторэхэр зэрыщылажьэ, нейтронхэр джынымкIэ практикум хэхахэр къызэрыщызэрагъэпэщыр, ядернэ физикэм ехьэлIа гъэунэхуныгъэхэр зэрыщрагъэкIуэкIыр, нэгъуэщIхэри. Абыхэм жыджэру хэтщ курс нэхъыжьхэм щеджэ студент щIалэгъуалэри, щIэныгъэм япэ лъэбакъуэхэр щызыч IэщIагъэлIхэри, егъэджакIуэ Iэзэхэри. А псоми зэпкърыхауэ тепсэлъыхьащ университетым и ректор Алътуд Юрэ.
- Мы гъэм и накъыгъэ мазэм Ядернэ къэхутэныгъэхэмкIэ институт зэгуэтым ЩIэныгъэлIхэм я унэу Дубнэ къалэм щиIэм зэхуэс ин щекIуэкIауэ щытащ нобэ дызытепсэлъыхь Iуэхугъуэм епхауэ. Ди къэралым и щIэныгъэлI куэдым даригъусэу ди еджапIэ нэхъыщхьэм и IэщIагъэлIхэри дыхэтащ абы, я Iуэху еплъыкIэхэр утыку ирахьэу. Зэхуэсым шэщIауэ щытепсэлъыхьащ нейтринннэ физикэм, астрофизикэм зегъэужьыным ехьэлIа лъэпкъ программэ иным и проектым, - жиIащ Алътудым. – Нейтриннэ физикэр нэхъ куууэ джыным Iэмал гъуэзэджхэр къыдет астрофизикэ, хьэрш щIэныгъэ унэтIыныгъэхэмкIэ къэхутэныгъэщIэхэр едгъэкIуэкIыну. А псори епхыжащ дунейм, щIы хъурейм и зэхэлъыкIэ хьэлэмэтыр адэкIи къэпщытэным, щIыуэспсыр хъумэным, дунейм и щытыкIэм кIэлъыплъыным хуэщIауэ цIыхум бгъэдэлъ щIэныгъэхэм адэкIи хэгъэхъуэным, хегъэузэщIыным.
КъБКъУ-м и япэ проректорым и къалэнхэр зыгъэзащIэ - щIэныгъэ лэжьыгъэмкIэ и проректор Лесев Вадим зэхуэсым къыщыщыпсалъэм нэхъ IупщIу къыхигъэбелджылыкIащ университетым нейтриннэ физикэ унэтIыныгъэмкIэ аспирантхэр зэрыщригъаджэр. Абы зэрыжиIамкIэ, а щIэныгъэлI ныбжьыщIэхэр хуагъэхьэзыр Нейтриннэ обсерваторием зэрыщылэжьэным. Апхуэдэу университетымрэ обсерваторэмрэ я мурадщ химиемкIэ IэщIагъэлIхэри БНО-м папщIэ ягъэхьэзырыну. Ар Iэмалыншэхэм ящыщщ, сыту жыпIэмэ а щIэныгъэхэр куэдкIэ зэпхащ, псом хуэмыдэу къэхутэныгъэхэр щрагъэкIуэкIкIэ.
Бахъсэн нейтриннэ обсерваторэм и унафэщIхэми жаIащ ап=хуэдэ IэщIагъэлIхэм я IуэхущIапIэр зэрыхуэныкъуэр. КъинэмыщIауэ, абыхэм ящыщхэм лэжьыгъэ IэнатIэ щагъуэтынущ РАН-м Ядернэ къэхутэныгъэхэмкIэ и институтми, Дубнэ щыIэ, Ядернэ къэхутэныгъэхэмкIэ институт зэгуэтыми, а унэтIыныгъэм щелэжь нэгъуэщI щIэныгъэ-къэхутакIуэ IуэхущIапIэхэми.
Зэхуэсым зэрыщытраухуамкIэ, КъБКъУ-м мыгувэу къыщызэIуахынущ зыхуей-зыхуэфI псомкIи къызэгъэпэща, нейтриннэ физикэр джыным хуэщIа лабораторэщIэ. Нейтрином епха технологиещIэхэмкIэ и цетркIэ зэджэну а IэнатIэм и унафэщIу ягъэуващ РАН-м Ядернэ къэхутэныгъэмкIэ и институтым Бахъсэн щиIэ нейтриннэ обсерваторием и щIэныгъэ лэжьакIуэ нэхъыжь, физико-математикэ щIэныгъэхэм я кандидат ПщыукI Iэдэм.
