ЩIэныгъэм зезыгъэужь IэмалыщIэхэр

Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым иджыблагъэ щекIуэкIащ «Егъэджэныгъэ технологиещIэхэр щIыналъэхэм щIэныгъэ IэнатIэм зезыгъэужь Iэмалщ» зыфIаща конференцэр. Къэбэрдей-Балъкъэрым и къэралыгъуэр илъэси 100, КъБКъУ-р къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс 90 зэрырикъум ирихьэлIэу къызэрагъэпэща щIэныгъэ зэхуэсым хэтащ хамэ къэрал щыщ щIэныгъэлIхэри, еджагъэшхуэхэри, IэщIагъэлIхэри.

ЩIэнIуатэм кърихьэлIащ КъБР-м Экономикэ зыужьыныгъэмкIэ и министерствэм, КъБР-м Курортхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэм я Iэтащхьэхэмрэ лIыкIуэхэмрэ, КIуэкIуэ Валерэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал мэкъумэш университетым и лэжьакIуэхэр, Урысейм ЩIэныгъэхэмкIэ академием КъБР-м щиIэ щIэныгъэ центрым и IэщIагъэлIхэр. Апхуэдэу абы пэIудзауэ хэтащ Новгород Ищхъэрэ къалэм дэт, Лобачевскэ Николай и цIэр зезыхьэ Лъэпкъ щIэныгъэ-къэхутакIуэ университетым, Пермь къалэм дэт, Прянишников Дмитрий и цIэр зезыхьэ мэкъумэш-технологие университетым, Сочэ, Мейкъуапэ, Астрахань, Грознэ, Мэхъэчкъалэ дэт къэрал университетхэм я егъэджакIуэхэр, къэхутакIуэ гупхэр, щIэныгъэлIхэр. Лэжьыгъэм хэтащ Абхъазымрэ Сербиемрэ щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм я лIыкIуэхэри.
Зэхуэсыр къыщызэIуихым, КъБКъУ-м и ректорым и къалэнхэр зыгъэзащIэ Алътуд Юрэ къыхигъэщащ дунейм щекIуэкI геополитикэ икIи экономикэ Iуэхугъуэхэм къыхэкIыу, жылагъуэ гъащIэм зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр къыщыхъункIэ зэрыхъунур, абы и акъужьри егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэми ялъэIэсыну зэрыщытыр. 
- ЩIэныгъэ нэхъыщхьэм и ухуэкIэ-гъэпсыкIэм зехъуэж. ЦIыхухэм ират щIэныгъэм и купщIэкIи кIуэцIылъкIи нэгъуэщI еплъыкIэхэр ирахьэлIэу, къэIуэтэкIэ хуащIу, гъащIэм къызэрыщагъэсэбэп Iэмалхэм зрагъэхъуэжу зы щытыкIэ дитщ. ЕджапIэ нэхъыщхьэхэм ябгъэдэлъ щIэныгъэ зэфIэкIыр еджакIуэхэм лъабжьэфI етыным хуаунэтI, зэхэщIыкI лъагэ зиIэхэр, дыщыпсэу къэралым и экономикэм и унэтIыныгъэ псори зыхуэныкъуэ IэщIагъэлIхэр къыщIэгъэкIыным толажьэ. Ауэ щыхъукIэ, мыхьэнэшхуэ иIэщ иджырей технологиехэм къагъэув мардэхэм языхэзри щыгъуазэу, бжыгъэрылъанэ экономикэм и щэхухэми хащIыкIыу гъэхьэзырыным. Университетхэмрэ жылагъуэхэмрэ я зэпыщIэныгъэхэр гъэбыдэныр, зэрыщIэныр, зыр зыхуэныкъуэр адрейм къищIэу лэжьыгъэр гъэпсыныр – узыблэплъыкI мыхъун Iуэхугъуэщ, уеблэмэ еджапIэхэм ар я къалэн нэхъыщхьэхэм хохьэ. Сэ шэч къытесхьэркъым ди нобэрей зэхуэсым къекIуэлIа ди хьэщIэхэр я гупсысэкIэ зэрызэхъуэжэнум, жылагъуэ, экономикэ, хабзэубзыху IэнатIэхэм дызыщыхуэныкъуэ, иджырей дунейм и гугъуехьхэм уакъызэрыпекIуэкI хъуну бгъэдыхьэкIэщIэхэр утыку къызэрыралъхьэнум. Си фIэщ мэхъу мы лэжьыгъэр егъэджэныгъэми, щIэныгъэми, экономикэ зыужьыныгъэми хуэщхьэпэн хуэдэу купщIафIэу зэревгъэкIуэкIынур, – жиIащ Алътудым.
КъБР-м экономикэ зыужьыныгъэмкIэ и министр Рахаев Борис жиIащ КъБКъУ-р щIыналъэм зиузэщIынымкIэ, и Iуэхур ефIэкIуэнымкIэ, экономикэ ехъулIэныгъэхэр зыIэригъэхьэнымкIэ кIыщу зэрыщытыр. ЩIэнIуатэм мыхьэнэшхуэ зэрыритыр, игъуэ дыдэу къызэрызэрагъэпэщар министрым и псалъэм къыхэщащ. Абы къищынэмыщIауэ, Рахаевыр тепсэлъыхьащ Къэбэрдей-Балъкъэрым иужьрей илъэсхэм экономикэ IэнатIэм щигъуэта ехъулIэныгъэхэм. 
- Иужьрей илъэсищым ди экономикэм нэгъуэщIынэкIэ деплъ, бгъэдыхьэкIэщIэхэр къыхуэтлъыхъуэ дыхъуащ. Мэкъумэш промышленностым уеплъмэ, гу лъумытэнкIэ Iэмал иIэкъым щIыналъэм жыг гъэкIыным нэхъ зритауэ зэрыщытым. Псори зэгъусэу къапщтэмэ, жыг хадэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыгум щыщу гектар мин 15-р яубыд. КърахьэлIэж пхъэщхьэмыщхьэхэмрэ хадэхэкIхэмрэ я хъумапIэхэм зэ гъэтIылъыгъуэу тонн мин 200-м нэблагъэ щIэхуэнущ. Апхуэдэ дыдэу и гугъу щIын хуейщ хьэрычэтщIакIуэхэр мэкъумэш ерыскъыпхъэхэм шхыныгъуэ зэмылIэужьыгъуэхэр къыхэщIыкIыным, гъэхьэзырыным, хъумэным теухуауэ лэжьыгъэшхуэ зэрырагъэкIуэкIми. Ди экономикэр гуэх имыIэу епхащ туризмэми. 2022 гъэм ди щIыналъэм зыщаплъыхьыну, зыщагъэпсэхуну икIи зыщрагъэIэзэну цIыху мелуаным щIигъу къэкIуащ. ЩIыналъэм и экономикэм и фIагъыр процентих хуэдизкIэ нэхъыбэ зыщIа а IэнатIэми зеужь, цIыху нэхъыбэ КъБР-м къызэрыришэну IэмалыщIэхэр къехутэ, – жиIащ Рахаевым.
Абы адэкIэ министрым и гугъу ищIащ щIэныгъэфI зыбгъэдэлъ, зи IэщIагъэм фIыуэ хэзыщIыкI лэжьакIуэхэр къэлъыхъуэнри щIыналъэм къыщыхалъхьэ проектхэр зэблэмыууэ гъэзэщIэным, и кIэм нэгъэсыным и шэсыпIэу зэрыщытыр.
Пермь къалэм дэт мэкъумэш-технологие университетым и ректор Андреев Алексей псалъэ щратым жиIащ: 
- Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр мы гъэм илъэс 90 ирокъу. Абы къигъэлъагъуэр КъБКъУ-р университет нэсу зэрызэфIэувам и закъуэкъым. А ныбжьыр щыхьэт тохъуэ еджап1эр щIыналъэм щыпсэу лъэпкъхэм я дежкIэ щIэныгъэр щызэрагъэпэщ лъэщапIэ зэрыхъуам, IэщIагъэлIхэр къыщыщIагъэкI, политикэм и лэжьакIуэхэм щIэныгъэ щрат IуэхущIапIэ ехьэжьауэ зэрыщытым. Университетым и пщIэр зэрылъагэр къегъэлъагъуэ нобэрей зэIущIэм кърихьэлIахэр щIыпIэ куэдым къызэрикIам, хамэ къэрал щыщхэри къызэрыхэлажьэм. Къэбэрдей-Балъкъэрым зеужь, ауэ щыхъукIэ къызэмыплъэкIыжу, тегушхуауэ ипэкIэ макIуэ. ФIыщIэр абыкIэ ябгъэдэлъэщ фи университетитIми. ФефIэкIуэну, нэхъыбэж фхузэфIэкIыу, фи жэрдэмхэр къывдэзыIыгъын икIи фызэхэзыщIыкIын къэрал унафэщIхэр фи куэду фылэжьэну си гуапэщ, – жиIащ Андреевым.
АэкIэ Алътуд Юрэрэ Алексеев Андрейрэ егъэджэныгъэ икIи щIэныгъэ-техникэ IэнатIэхэм зэрыщызэдэлэжьэнум теухуа зэгурыIуэныгъэ зэращIылIащ. УниверситетитIыр я егъэджакIуэхэмкIэ зэхъуажэурэ зэрылэжьэнур, методикэ зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ зыр адрейм щIэгъэкъуэн зэрыхуэхъунур, зэрырагъаджэ программэхэр зэщIыгъуу зэрагъэхьэзырынур, щIэныгъэлI ныбжьыщIэхэм я зэфIэкIыр лабораториехэм, лъэщапIэхэм, къэхутакIуэ центрхэм щагъэунэхуну, лъэпкъ проектхэмрэ къэхутэныгъэхэмрэ зэгъусэу ирагъэкIуэкIыну Iэмал зэраIэнур къызыхэщ а зэгурыIуэныгъэм Iэмал къет лъэныкъуитIми я зэфIэкIыр щIыналъэхэм я зыужьыныгъэм хуагъэлэжьэну.
ЩIэнIуатэм къехъуэхъуу къэпсэлъащ КъБКъМУ-м и ректор Апажэ Аслъэн, КъБР-м курортхэмрэ туризмэмкIэ и министрым и дэIэпыкъуэгъу Лъостэн Марат, Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ центрым и унафэщI Нэгъуей Вячеслав, нэгъуэщIхэри.
Егъэджэныгъэм, щIэныгъэм, экономикэ зыужьыныгъэм епха Iуэхугъуэ зэмылIэужьыгъуэхэм къадэкIуэу, Iэмалыншэу къалъытэу куэдым къыхагъэщащ апхуэдизрэ зи гугъу ящI еджэныгъэ технологиехэр щIэныгъэ нэхъыщхьэм теубыдауэ хэгъэхьэн, бжыгъэрылъанэ Iэмалхэр нэхъ шэщIауэ къэгъэсэбэпын, щIыналъэхэм ябгъэдэлъ финанс зэфIэкIхэр блокчейн технологиехэр къэбгъэсэбэпкIэрэ гъэлэжьэн зэрыхуейр.
Абы къищынэмыщIауэ, «IэщIагъэлIхэр гъэхьэзырыным щIыналъэхэм щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм хуащI хэлъхьэныгъэр» зыфIаща Iэнэ хъурейр екIуэкIащ. Абы хэтащ икIи къыщыпсэлъащ КъБР-м экономикэ зыужьыныгъэмкIэ и министрым и къуэдзэ Белецкая Ольгэ. Абы къыхигъэщащ къэралым иубзыхуа егъэджэныгъэ Iуэхутхьэбзэхэр жылагъуэм хуэщIэнымкIэ КъБКъУ-м лэжьыгъэшхуэ зэрызэфIигъэкIыр, нобэ дунейм щекIуэкI псори къэплъытэмэ, ахэр ауэ сытми псалъэ дыгъэлу къэмынэу, цIыхубэмрэ лъэпкъ экономикэмрэ заузэщIыным хуэунэтIауэ зэрыщытыр, абы хэпщIыкIыу зэрыхуэщхьэпэр.
Апхуэдэу Белецкэм и гугъу ищIащ КъБР-м Экономикэ зыужьыныгъэмкIэ и министерствэр «Урысей экспорт центрым» зэрыдэлажьэм, абы ипкъ иткIэ хамэ щIыналъэхэм драгъэкIуэкI лэжьыгъэм хэтыным, ар зыхуей хуэзэу къэзыгъэIурыщIэн IэщIагъэлIхэр гъэхьэзырыным КъБКъУ-р къызэрымыкIуэу зэрыхуэщхьэпэм. Министрым и къуэдзэм къыхигъэщащ апхуэдэ зы экономикэ жэрдэмыфIыр зи лъабжьэ тхылъымпIэм лъэныкъуищым Iэ щIадзыным зэрыхуагъэхьэзырым. «Абы къигъэлъагъуэр аращи, КъБКъУ-р «Урысей экспорт центрым» и дамэгъу хъунущ, абы и программэхэр еджэныгъэми къыщигъэсэбэпыну хуитыныгъэ иIэнущ. Ар ехъулIэныгъэшхуэу къызолъытэ», - жиIащ Белецкая Ольгэ.
 

ШУРДЫМ Динэ.
Поделиться: