Къэбэрдей-Балъкъэрым къэралыгъуэ зэригъуэтрэ илъэси 100, Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс 90 зэрырикъум ирихьэлIэу КъБКъУ-м мы махуэхэм щокIуэкI Кавказ Ищхъэрэм и юристхэм я I щIэныгъэ зэIущIэшхуэ.
Зэхуэсым и лэжьыгъэм хэтащ «Урысейм и Юристхэм я зэгухьэныгъэ» урысейпсо жылагъуэ зэщIэхъееныгъэм и аппаратым и унафэщIым и къуэдзэ Смола Денис, зэгухьэныгъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Шэрджэсым, Осетие Ищхъэрэ – Аланием, Ингушым, Шэшэным, Дагъыстаным, Ставрополь щIыналъэм щиIэ къудамэхэм я лIыкIуэхэр, КъБР-м ЦIыхум и хуитыныгъэхэр хъумэнымкIэ и уполномоченнэм и аппаратым и унафэщI Мизиев Магомед, КъБР-м и Нотариус палатэм и унафэщI Хьэкъул Майе, КъБКъУ-м и Юрист IуэхущIапIэм хэтхэр, хабзэм ехьэлIа унэтIыныгъэхэмкIэ IэщIагъэ зэзыгъэгъуэт еджакIуэхэр, магистрхэр, аспирантхэр.
Апхуэдэу зэхуэсым кърихьэлIащ хьэщIэ лъапIэ – юридическэ щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор, УФ-м щIэныгъэ нэхъыщхьэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Урысейм ЩIэныгъэхэмкIэ и академием жылагъуэ щIэныгъэхэмкIэ и къудамэм и лэжьакIуэ пашэ, Урысейм хьэкумымрэ захуащIэ IуэхухэмкIэ и къэрал университетым Хабзэ нэхъыщхьэм епха къэхутэныгъэхэр езыгъэкIуэкI и къудамэм и пашэ, «Мамырыгъэм и хуитыныгъэхэр» жылагъуэ зэгухьэныгъэм, «Мамырыгъэм и гъуэгу» дунейпсо фондым я президент, УФ-м и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм, Литературэ документалистикэм и академием хэт Умновэ (Конюховэ) Иринэ.
КъБКъУ-м и унафэщIхэм къабгъэдэкIыу фIэхъус псалъэкIэ хьэщIэхэм захуигъэзащ университет щIыб IуэхухэмкIэ проректор Къущхьэ Хъусен. «Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ КъБКъУ-м иригъэкIуэкI лэжьыгъэм ущыхэплъэкIэ, гу лъумытэу къанэркъым ар зыужьыныгъэм хуэунэтIауэ, 2030 гъэ пщIондэ Урысейм иубзыхуа лъэпкъ программэхэр гъэзэщIэным хуэгъэпсауэ зэрыщытым. Къэралым къищта программэхэр хуэгъэзащ щIыналъэхэм щIэныгъэ-къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэр шэщIауэ щегъэкIуэкIыным, абы кърикIуэ Iуэху щхьэпэхэр а щIыналъэм и экономикэ хэхъуэмрэ и жылагъуэ зэIузэпэщыныгъэмрэ хуэгъэкIуэжыным. КъБКъУ-м ди къалэн нэхъыщхьэр хыдолъагъуэ ди хэгъэгумрэ Кавказ Ищхъэрэм хыхьэ щIыналъэхэмрэ я жылагъуэ-экономикэ щытыкIэм зыкъегъэIэтыныр, щIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмрэ, щэнхабзэм, хьэрычэтыщIэ IэнатIэм, псэукIэм епха мардэхэр дуней псом къыщалъыта мардэхэм ялъэщIэгъэхьэныр, егъэфIэкIуэныр. Мы къалэнхэр зэщIа хъун, абыхэм къадэкIуэ гуращэхэм дытеIэба хъун папщIэ, дэ дыдолажьэ «Урысейм и юристхэм я зэгухьэныгъэ» жылагъуэ зэщIэхъееныгъэм икIи ди фIэщ мэхъу ди зэхуаку илъ зэхущытыкIэхэмрэ зэдэлэжьэкIэмрэ я щхьэпэ ди цIыхубэм зэрекIынур», – жиIащ Къущхьэ Хъусен.
Урысейм и Юристхэм я зэгухьэныгъэм и цIэкIэ къэпсэлъа Смола Денис къыхигъэщащ зэIущIэм мыхьэнэшхуэ зэриIэр икIи ар илъэс къэс къызэрагъэпэщыфыну зэрыщыгугъыр. «Юридическэ щIэныгъэм пыщIа IэщIагъэлIхэр, щIэныгъэлIхэр, студентхэр хуэныкъуэщ мыпхуэдэ зэхуэсхэм. Шэч хэлъкъым апхуэдэ зэIущIэхэм къыщаIэтыну псалъэмакъхэр къалэн нэхъыщхьэхэр щIэдгъэувыж лъэпкъ программэхэр гъэзэщIэным хуэгъэза зэрыхъунум. Къэбэрдей-Балъкъэрыр Кавказ Ищхъэрэм ди IэнатIэм игъуэта зыужьыныгъэмкIэ щыпашэщ. ЩапхъэфIхэри къегъэлъагъуэ. Сыщогугъ а щытыкIэм зимыхъуэжыну, нэхъыфIыжым хуеIэу заузэщIыну. Нобэрей зэIущIэри, пэжыр жыпIэмэ, гугъапIэщ. ЦIыхум и хуитыныгъэхэр хъумэныр, абыкIэ къэралым къигъэув шэсыпIэхэр къызэпымыудыныр зыхуэсакъыпхъэхэм ящыщщ. Пэжщ, мыхъумыщIэхэр къыщыхэкI, хей зыщI IуэхущIапIэхэр захуагъэм щытекI, абы кIэлъыплъын хуей къулыкъущIапIэхэм ар Iэпэдэгъэлэл щащI мызэ-мытIэу къохъу. Апхуэдэ къэмыгъэхъуным и хэкIыпIэхэр наIуэ къэщIыным ди зэIущIэр теухуащи, дывгъэлъыхъуэ, дывгъэгупсысэ, ди акъыл зэхэдывгъалъхьэ», – жиIащ Смола Денис.
Апхуэдэу Урысейм я юристхэм къабгъэдэкIыу Смола КъБКъУ-м тыгъэ хуищIащ Яковлев Вениамин и «Президентищым я Чэнджэщэгъу» тхылъ зыбжанэ.
КъБР-м ЦIыхум и хуитыныгъэхэр хъумэнымкIэ и уполномоченнэ Зумакулов Борис и Зэрызыхуагъазэ псалъэу Мизиев Магомед хьэщIэхэм я пащхьэ къыщеджэжам къызэрыхэщамкIэ, цIыхухэм яIэ хуитыныгъэхэр зыхуэдэмкIэ щIэныгъэ етыныр, ахэр нэсу гъэзэщIа икIи къызэпыуда мыхъунымкIэ КъБР-м ит къулыкъущIапIэ, IуэхущIапIэ, жылагъуэ зэгухьэныгъэ псоми ядэлэжьэныр и къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщщ. Зумакуловым и псалъэм къызэрыхэщамкIэ, Урысейм и Юристхэм я зэгухьэныгъэми КъБКъУ-м къэрал хабзэхэм епхауэ игъэлажьэ и къудамэхэми ядэлэжьэну хьэзырщ.
Юристхэм ирагъэкIуэкI жылагъуэ лэжьыгъэм и мыхьэнэм теухуауэ Умновэ (Конюховэ) Иринэ къыщыпсалъэм жиIащ: «Жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм, юридическэ IэнатIэм пыщIауэ Iуэху зезыхьэхэри абы хэту, къызэрымыкIуэу мыхьэнэшхуэ яIэщ къэралыгъуэмрэ жылагъуэмрэ зы Iэпкълъэпкъыу зэрыгъэубыдынымкIэ. Геополитикэм епха Iуэхугъуэ зэхэмыбзхэм хэкIыпIэ яхуэхъунухэм здытелэжьыхьым, «Мамырыгъэм и хуитыныгъэхэр» жылагъуэ зэгухьэныгъэр къэралыгъуэм епхауэ лажьэ дунейпсо зэгухьэныгъэхэм я Iуэху щIэкIэм кIэлъоплъ. ИкIи, жыIэн хуейщ, абы къыхэпх хъуни, къыхэпхын хуеи мымащIэу зэрыхалъагъуэр. Дунейпсо жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм, щIэныгъэ хасэхэм, зи зэфIэкIрэ лъэкIыныгъэкIэ жылэм фIыкIэ хэIуа цIыху зырызхэм я къалэнщ дыздэкIуэмрэ дыщIэкIуэмрэ, дызыхуэкIуэмрэ къытпэщылъхэмкIэ упщIэу къэувым жэуап иратыну. Зэш лъэпкъыу къэгъуэгурыкIуэурэ зэщыхьэжахэм я зэхуаку къихъуа къайгъэм къежьапIэ хуэхъуар къыщылъыхъуэн хуейщ абыхэм я псэкупсэ дунейм, ар лъэныкъуэхэм къазэрыгурыIуэмрэ зэрызэхащIыкIымрэ, дунейм и зэхэлъыкIэр зэралъагъу щIыкIэм. Абы и IуэхукIэ упсалъэмэ, юрист жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм къапэщылъщ цIыху хьэкъхэм щыщу зэдай лъапIэныгъэу къэтлъытэхэм щхьэхуэныгъэу хэлъхэмкIэ зэдэгуэшэныр, узыгъэщхьэрыуэнкIэ хъуну гурыIуэныгъэхэм я щIагъ щIэлъыр къахутэурэ цIыхубэм ялъэгъэIэсыныр. Нобэрей щIэныгъэ зэхуэсыр пщэдейрей махуэхэм я зэIущIэу къызолъытэ. Ди нобэмрэ пщэдеймрэ екIуу зэIущIа зэрыхъуным и хэкIыпIэхэр щызэIутщэ щIэнIуатэщ мыр. Си щхьэкIэ сызоупщIыж: сыт яхуримыкъур ди нобэрей юридическэ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм, абыхэм я лэжьыгъэр къэралым щызекIуэ политикэм IэщIыб имыщIын папщIэ? Япэрауэ, абыхэм я жьэуазыр аркъудей нэсыркъым къэралым иригъэкIуэкI политикэм, нэхъыбэм щIэныгъэфI зиIэ IэщIагъэлI гъуэзэджэхэм я хасэу къэнэжу аращ. А хасэ унэхэм къыщIэкIыу жылагъуэм нэхъ убгъуауэ яхыхьэныр къапэщылъ къалэнхэм ящыщ зыщ. ЕтIуанэрауэ, къэрал къулыкъущIапIэхэм ящышынэн хуейкъым, Iэмалу щыIэмкIэ абыхэм яIущIэн, ядэлэжьэн, проектхэр я пащхьэ илъхьэн хуейщ. Ещанэрауэ, гупсысэ гъэщIэгъуэн, цIыхубэм къащтэн икIи яхуэщхьэпэн лэжьыгъэфI утыку къиплъхьэн щхьэкIэ, абы тегъэщIапIэ ищIын хуейщ юридическэ щIэныгъэ зыбжанэм я зэдэлэжьэныгъэм кърикIуа къэхутэныгъэхэр. Арыншауэ лъэбакъуэшхуэ тхуэчынукъым. Мис мыпхуэдэ щIэнIуатэхэр а Iуэхум теухуауэ щытщи, сэбэп зэрыхъунум шэч хэлъкъым. Псоми ди зэдай къалэнхэр къыщытщтэфынури, ди хъуэпсапIэхэм я зэфIэхыпIэ хъунур къыщынэIуэнури мыпхуэдэ щIэнIуатэхэращ. ДехъулIэну си гуапэщ».
КъБР-м и Нотариус палатэм и унафэщI Хьэкъул Майе къыщыпсалъэм къыхигъэщащ щIыналъэм щыIэ юридическэ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм цIыхубэм пщIэ зыщIамыт Iуэхутхьэбзэ зэмылIэужьыгъуэхэр зэрыхуащIэр. «Куэдым дыкъацIыху, цIыхушхуи къыдокIуалIэ. Къэралым щызекIуэ хабзэхэм нэсу е мащIэ дыдэу фIэкIа хэзымыщIыкI, уеблэмэ щымыгъуэзэххэ, щытыкIэ гугъу ихуэнкIэ хъуну цIыху щхьэхуэхэм гулъытэ лей яхудощI. Абыхэм ящыщщ унагъуэшхуэхэр, сабий зеиншэхэр, екIуэлIапIэншэу къэнахэр, нэгъуэщIхэри».
ЗэIущIэр иджыри махуитIкIэ екIуэкIынущ. Япэ Iыхьэр зэрызэфIэкIыу, къызэгъэпэщакIуэхэм «Юридическэ жылагъуэ лэжьыгъэр Кавказ Ищхъэрэм зэрыщекIуэкIыр: къалэнхэр, лъэпощхьэпохэр, гугъапIэхэр» зыфIаща Iэнэ хъурейр къызэIуахащ. Абы и лэжьыгъэм къыщыпсэлъэнущ щIыналъэхэм къикIа зэгухьэныгъэхэм я лIыкIуэхэр, зэIумыбзу щыт къэрал мардэ зыбжанэм я зэгъэзэхуэжыкIэ хъунум и хэкIыпIэхэмкIэ щызэчэнджэщынущ.
Накъыгъэм и 21-м Кавказ Ищхъэрэм и юрист ныбжьыщIэхэм я Советым и щIэнIуатэр зэхыхьэнущ, цIыхубэм пщIэ зыщIамыт Iуэхутхьэбзэр нэхъыбэ щIыным, абы и къэгъэсэбэпыкIэм епха Iуэхугъуэхэр убзыхуным, къэрал хабзэхэр щагъэзащIэкIэ псоми зэдай Iуэху бгъэдыхьэкIэхэр наIуэ щIыным щытепсэлъыхьынущ.
