Ихъуреягъым псэщIэ хилъхьэрт

«И адэм хуэфэщэн пхъут» хужаIэ нобэ ди тхыгъэр зытедухуа бзылъхугъэр зыцIыхуу щытахэм. ЩоджэнцIыкIу Ленэ Алий и пхъур цIыхухэм ягу къинэжащ гуапагъэр зэбэкI, цIыхугъэ зыхэлъа, щIэныгъэ куу зиIа цIыхубз гуащIафIэу. ГъащIэ кIыхь Тхьэм къыхуимыухами, дэтхэнэ и зы махуэри IуэхуфIкIэ гъэнщIауэ ирихьэкIащ.

ЩоджэнцIыкIу Ленэ Алий и пхъур 1929 гъэм Бахъсэн районым хыхьэ Старэ Крепость къуажэм къыщалъхуащ. Дохутыр IэщIагъэрт къыхихари, Налшык дэт фельдшер-акушер еджапIэмрэ Осетие Ищхъэрэм и медицинэ институтымрэ къиухащ. 1954 гъэм лэжьэн щыщIидзащ республикэ сымаджэщым терапиемкIэ и къудамэм. ИужькIэ илъэс зэхуэмыдэхэм ар щытащ республикэ сымаджэщым и терапие къудамэм и унафэщIу, УзыншагъэмкIэ министерствэм и терапевт нэхъыщхьэу, КъБКъУ-м и медицинэ факультетым госпитальнэ терапиемкIэ и кафедрэм и ассистенту, итIанэ доценту. Абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ щIэныгъэ лэжьыгъэу I3.

ЩоджэнцIыкIур зи лэжьыгъэм гурэ псэкIэ бгъэдэт дохутырт, и IэнатIэмкIэ ихь жэуаплыныгъэр куууэ зыхищIэу, сытым дежи и къалэныр нэсу игъэзащIэу апхуэдэт. И щIэныгъэ лэжьыгъэхэм я гугъу пщIымэ, Ленэ нэхъыбэу зэлэжьар къурмакъей, тхьэмбыл уз зиIэу псчэхэм, жьы къызыпиубыдхэм я дежкIэ хущхъуэ нэхъыфIыр къэхутэнырщ. Ленэ куэдкIэ и фIыщIэщ Iуащхьэмахуэ лъапэ къурмакъей, тхьэмбыл узыфэ зыпкърытхэм я сымаджэщ къыщызэрызэIуахар.

Медицинэ щIэныгъэхэм я кандидат ЩоджэнцIыкIу Ленэ зыдэлэжьахэми, иригъэджахэми, зэIэзахэми фIыуэ къалъагъурт, пщIэ къыхуащIырт. Абы и псэемыблэж лэжьыгъэри гулъытэншэ хъуакъым. Апхуэдэу Ленэ къыхуагъэфэщауэ щытащ Лэжьыгъэм и Бэракъ Плъыжь орденыр, илъэс куэд лъандэрэ хьэлэлу зэрылэжьам и медалыр, КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и ЩIыхь тхылъыр, «КъБАССР-м щIыхь зиIэ и дохутыр» цIэ лъапIэр, нэгъуэщI къэрал дамыгъэхэри. Ар щытащ КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и депутату.

ЩIэныгъэм, лэжьыгъэм апхуэдэу етауэ щытами, унэгуащэ къалэнхэми фIыуэ пэлъэщырт. Ар зыцIыхуу щытахэм зэрыжаIэжымкIэ, унагъуэр, быныр зыхуей хуэгъэзэнымкIи ар щапхъэт. ЩоджэнцIыкIур лэжьыгъитIым пэрытащ: абы университетми щригъаджэрт республикэ сымаджэщми щыIэт.

Ленэ и IэщIагъэм хуиIэ щытыкIэр зылъэгъуа и бынхэри дохутыр хъуащ. Пэжщ, ипхъу Мадинэ илъэс зыбжанэкIэ а IэнатIэм пэрыта иужь зэрыцIыкIурэ и псэр дэзыхьэха литературэм зритыжащ икIи филологие щIэныгъэхэм я доктор хъуащ.

- Мамэ бзылъхугъэ нэсым и щапхъэт, егъэлеяуэ цIыху гуапэт, дэнэ щIыпIэ къыщыщIидзми, ихъуреягъым псэщIэ, къаруущIэ хилъхьэрт, абы и нурым цIыхухэр къришалIэрт, сытым дежи нэжэгужэт, нэфIэгуфIэт, зэрылъэлъу дыхьэшхырт, - къыддогуашэ и анэм теухуа и гукъэкIыжхэмкIэ ХьэкIуащэ Мадинэ. – Нэхъ хьэл Iейуэ абы хэлъауэ пхужыIэнур псынщIэу къызэрыгубжьырт, ауэ апхуэдэ дыдэуи зэуэ теужырт. Ар ЩоджэнцIыкIу хьэлт. НэгъуэщI лъэныкъуэкIэ укъыщеплъмэ, апхуэдиз гуапагъэр зыхэлъыр икIи цIыху ткIийт, жиIар пхызыгъэкIыфт. Сэ сытым дежи згъэщIагъуэрт апхуэдэ хьэл зэпэщIэуэхэр зы цIыхум хэлъу къызэригъэщIар. Балигъ сыхъуа иужьщ къыщызгурыIуар: а ткIииягъыр абы хэмылъамэ, ар зи унафэщIу щыта гупыр и къалэнхэм тэмэму пэлъэщу хуэгъэлэжьэнутэкъым. Си анэр зи ужь ихьа Iуэхур зэфIимыгъэкIауэ зэремытIысэхэнур куэдым ящIэрт. Абы къыхэкIыу ди унэр зэи цIыхуншэ хъуртэкъым, телефоныр махуэ псом мыувыIэу къеуэрт. Сэ згъэщIагъуэрт мамэрэ папэрэ апхуэдиз цIыхугъэ зэраIэр. Пэж дыдэуи, цIыхухэр къыщIыбгъэдыхьэ Iуэхур си анэм яхузэфIигъэкIырт. Сэ къысхуэщIэжыркъым абы и щхьэр къезыхьэлIа зыгуэр игъэщIэхъуауэ.

«Уи анэм и плъэкIэ къудейм дигъэхъужащ», «къызэрыдэIусэу ди узыр тщхьэщихащ», «гуапэу къызэрытхущытым и сэбэп къыдэкIащ», «и псалъэр хущхъуэ тхуэхъуащ» жаIэу мамэ зэIэзахэм ящыщ куэдым къызжаIащ. Абы щыгъуэм ахэр псалъэ егъэлеяуэ къысщыхъурт. Нэхъ иужькIэ сэ къызгурыIуащ абы къару нэрымылъагъу гуэр зэрыхэлъар. КъащIэ иIэт мамэ. Абы щыхьэт техъуэ Iуэхугъуэхэри ди нэгу щIэкIащ. Унагъуэр зэрыщыту «Эльбрус» зыгъэпсэхупIэм дыщыIэт. Зы пщэдджыжь гуэрым мамэ папэ жреIэ: «Ди унэм псы къыщIэуауэ пщIыхьэпIэу слъэгъуащ, икIэщIыпIэкIэ умыкIуэжу хъунукъым». Абы жиIэр и фIэщ мыхъуу си адэр тхьэусыхами, мамэ и нэгум зэриплъэу къищIащ зэрифIэщыр икIи сэри гъусэ сищIри, унэм дыкъэкIуэжащ. Папэ къыхэщтыкIащ бжэ щIыхьыхьэпIэм псы къыщIэжу щилъагъум. Бжэр Iутхмэ, фэтэрым зэрыщыту псы къыщIэуат. НэгъуэщI зыи… Жэщ ныкъуэм нэсауэ уэрамымкIэ Iэуэлъауэ макъышхуэ къыщыIуащ. Машинэр гъуэгум тежри, пкъом жьэхэуауэ арат. «Ар Мишэщ (и дэлъхурат жыхуиIэр), зыгуэр къыщыщIащ», - жиIащ мамэ. Папэ абы жиIар и фIэщ мыхъущэу Iуэхур зэхигъэкIыну къыщIэкIащ - машинэм исар мамэ и дэлъхурат. ГъэщIэгъуэныракъэ, а жэщым а макъым сэри сыкъигъэущащ, си гур занщIэу здэжари си анэ дэлъхум дежт… Абы и лъэныкъуэкIэ дызэрызэтехуар иджыблагъэщ сэ къыщысщIар, а хъыбарыр си адэм къызжиIэжа иужь. Мамэ пщэфIапIэм къыщIэкIиикIырт, блынджабэм къыкIуэцIрыплъу адрей пэшым щысщIэр зэрилъагъу щIыкIэр къызгурымыIуэу: «Уи учебникым и щIагъым щIэлъ художественнэ тхылъыр лъэныкъуэ егъэзыт!» - жиIэрти.

И бынхэм къытхуэнэхъуеиншэт мамэ. Адрейхэм дефIэкIыу, дынэхъ зэчиифIэу и фIэщ зэрыхъум тIэкIуи гугъу дригъэхьырт. Дэри, абы зэригугъэм хуэдэу дыкъыхущIэкIын щхьэкIэ, тлъэкI къэдгъанэртэкъым. Мамэ кружокыу сыздимыгъакIуэр укIуэдыжт, зыри дымыщIэу дыщыщыс зэи къытхуихуакъым. «Фи адэмрэ сэрэ университетым дыщолажьэ. А фэ фхуагъэув оценкэфIхэр дэ ди фIыгъэу жамыIэн щхьэкIэ, фи зэфIэкIыр нэрылъагъуу, фызыхэтым сыткIи фефIэкIыу щытын хуейщ», - къыджиIэрт. Еджэныр фIыуэ сымылъагъуу щытамэ, мамэ къалэн тщищIыр къыстехьэлъэну къыщIэкIынт. Абы щыгъуэм куэд къэсщIэну Iэмал сызэриIар сэ гъащIэм икъукIэ къыщысщхьэпэжащ, абыкIи си анэм сыхуэарэзыщ. Си Iуэху зыIутыр си анэм сыбгъэдэтIысхьэу жезмыIэми, си нэгум къызэриплъэу абы псори къищIэрт. Ари и щыхьэту къыщIэкIынщ зэанэзэпхъум дякум дэлъа зэпыщIэныгъэ куум.

Сэ гу лъыстауэ щытащ мамэ и щхьэщыгум нэхугъэ гуэр зэрыщыуфафэм. Ар сэр нэмыщI нэгъуэщIхэм ялъагъуми къысхуэщIэртэкъым. Си адэм абыкIэ сыщеупщIым апхуэдэ гуэри зэримылъагъур къызжиIащ. Зэгъусэу цIыхухэм дащыхыхьэм и деж абыхэм я нэгум сиплъэрт, арщхьэкIэ абы и щхьэщыгум щыуфафэр зыми илъагъуртэкъым. И дэлъхуитIымрэ и анэмрэ зэуэзэпсэу дунейм ехыжа нэужь, и щхьэщыгум щыуфэфа нэхугъэри кIуэдыжащ. Хуэм-хуэмурэ абы и къарур щIэкIуэсыкIыу хуежьащ. Мамэ дунейм ехыжа иужь си дежкIэ гъащIэр куэдкIэ нэхъ фагъуэ хъуащ…

ГъащIэм зэрихабзэщи, псэ зыIут дэтхэнэми дунейр зэгуэр ибгынэнущ, ауэ зэхуэдэкъым къахуиуха пIалъэр. Хэти гъащIэ кIыхь къыхузэпещэ, хэти и къару илъыгъуэу и зэманыр къоувыIэ. ТIум щыгъуэми нэхъыщхьэр зыщ: цIыхуу дунейм утетынырщ. Абы и лъэныкъуэкIэ ЩоджэнцIыкIу Ленэ Алий и пхъум и гъащIэр щапхъэт.

ЩхьэщэмыщI Изэ.
Поделиться: