Гиппократ

Медицинэ тхьэрыIуэр зи цIэкIэ жаIэ Гиппократ и гъащIэм теухуауэ сыт тщIэр, сыт хуэдэ хъыбархэр иIэ абы? Тхыдэ дэфтэрхэм къызэрыхэщымкIэ, Кос хытIыгум ди эрэм ипэкIэ 460 гъэм къыщалъхуащ. Гиппократ и гъащIэр зыджыжауэ щытахэм ящыщ, II лIэщIыгъуэм Урымым (Рим) щыпсэуа Эфесский Соран мыпхуэдэу итхауэ щытащ: «Гиппократ и анэр бзылъхугъэ къызэрыгуэкIыу щытащ, ФенераткIэ еджэрт. Гиппократ и зэфIэкI телъыджэхэр и адэм и деж къикIауэ къыщIэкIынущ. Ар - Гераклид – пасэрей Алыджым и дохутыр Iэзэу щытащ».

Хъыбару зэраIуэтэжымкIэ, Кос хытIыгум Асклепие чылисэр щыIащ. Абдеж дохутырхэм я школ къыщызэIуахат. Хущхъуэ зэхэлъхьэнкIэ Iэзэхэм щрагъаджэрт абы. Апхуэдэ дохутыр егъэджакIуэхэм ящыщ зыт Гиппократ и адэри. Гиппократ, лIакъуэ 17-кIэ узэIэбэкIмэ, Асклепием къытехъукIауэ щытауэ хуагъэфащэ.

         Дохутыр Iэзэ зэрыхъунум щыхьэт техъуэ куэд далъагъурт Гиппократ щысабийм. И адэм ищIэхэм набдзэгубдзаплъэу кIэлъыплъырт, дохутыр Iэзэхэм я тхыгъэхэр иджырт. Илъэс 20 щыхъуам Гиппократ езым нэхърэ куэдкIэ нэхъыжь дохутырхэм я щIэныгъэм хуэдиз бгъэдэлът. Ауэ щыхъукIи, IэщIагъэм нэхъри зыхигъэгъуэзэну хуейуэ, дунейр къызэхикIухьырт. Илъэс бжыгъэкIэ щыIащ ар Мысырым, Ливием, Азие ЦIыкIум, уеблэмэ скифхэм я къэралыгъуэми. Хущхъуэзэхэлъхьэ Iэзэхэм я зэфIэкIхэм, я лэжьэкIэм кIэлъыплъащ.

Кос хытIыгум къигъэзэжри, Гиппократ щхьэгъусэ къишащ. И унагъуэм щIалитIрэ хъыджэбзрэ къихъуащ. Зэман дэкIри, хытIыгур ябгынащ. И унагъуэр щIыгъуу Iэпхъуащ Эгейскэ тенджызым щыIэ Фасос хытIыгум. Абыи иIэпхъукIыжри, Фессалием (Алыджым и ищхъэрэ-къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ щыIэт) нэсащ.

ЩIыналъэ куэд къызэхикIухьурэ, тхын щIидзащ «Корпус» зыфIища лэжьыгъэ цIэрыIур. Трактат хыщIу зэхэт а лэжьыгъэр лъабжьэ хуэхъуащ иджырей медицинэм.

Гиппократ и щIалэгъуэм щыгъуэ щыIа дохутырхэм жаIэрт цIыхум и узыншагъэм шейтIанхэр зэран хуэхъуу. Езым ар идэртэкъым, цIыхум и дуней тетыкIэм, ишхым, зрихьэлIэм, и пшэрагъым и узыншагъэр зэрелъытар жиIэрт. Гиппократ япэу тепсэлъыхьащ цIыхум и хьэл-щэнхэм (темперамент) икIи хуигъэфэщауэ щытащ цIыхум и Iэпкълъэпкъым щызекIуэ лъым, лимфэм, зэзым, зэз фIыцIэм абы и хьэлыр елъытауэ. Лъыр куэдмэ, нэжэгужэщ (сангвинник), лимфэр ебэкIмэ - зэпIэзэрытщ (флегматик), зэзыр нэхъыбэмэ, къэгубжьыгъуафIэщ (холерик), зэз фIыцIэрамэ - укIытэхщ, гу махэщ (меланхолик).

Гиппократ игъэбелджылауэ щытащ хирургхэм къагъэсэбэп Iэмэпсымэхэр тыншу къащтэн папщIэ зэрагъэтIылъыпхъэхэр, уIэгъэр зэрапхэ щIыкIэхэр. Сымаджэхэр яшх ерыскъым кIэлъыплъыжын хуейуэ (диетэ) япэу яхуэзыгъэувар Гиппократщ.

Дохутырым хэлъын хуей щэнхэми тепсэлъыхьащ. Сымаджэм дзыхь зыхуригъэщIу, нафIэгуфIэу, гуапэу, къабзэлъабзэу хуэпауэ, хуей хъумэ, дохутыр щэхур хуэхъумэу щытыпхъэу жиIащ. Ахэр лъабжьэ хуэхъуащ Гиппократ и тхьэрыIуэм. Ноби цIыхухэм еIэзэныр IэщIагъэ зыхуэхъухэм абыкIэ тхьэ яIуэри, жэуап зэрахьыр къагурыIуэу IэнатIэм пэроувэ.

Зэгуэрым алыджым (Грецием) и къалэ зыбжанэм емынэ узыр къахыхьат. Узыр нэхъ щыетат Афиным. Дохутрыр абы кIуащ. Гу лъитащ, къалэм дэс гъукIэхэм узыр зэражьэхэмыуам. Ахэр хуабэвэхым, хьэуа пщтырым хэту махуэ псом лажьэхэрт. Гиппократ унафэ ищIащ къалэ гъунапкъэхэм мафIэшхуэхэр щызэщIагъэстыну, унэ кIуэцIхэм хьэкухэр щагъэплъыну. Емынэ узым илIыкIахэм я хьэдэхэри яригъэгъэсащ. ЦIыхухэм яжриIащ псым къамыгъэкъуэлъауэ ефэ зэрымыхъунур. Апхуэдэ чэнджэщхэр итри, и «Корпус» лэжьыгъэми къыщихьауэ щытащ мыпхуэдэу: «Дунейм и къэхъукъащIэ шынагъуэ дыдэхэр хьэуа дызэрыбауэм щызэIэпокI. Уз зэрыцIалэхэри абы егъэIэпхъуэф». МафIэ пщтыркIэ зэIэза къалэм уз зэрыцIалэр дэкIуэдыкIыжауэ щытащ.

Илъэси I09-кIэ псэуауэ хуагъэфащэ Гиппократ. И къуэхэри дохутыр Iэзэ хъуауэ щытащ. Ауэ псом нэхъ Iэзэу къалъытэрт езы Гиппократ и гъэсэн Полибий, гъэсакIуэм и пхъур щхьэгъусэ зыщIар. КъызэрабжымкIэ, Гиппократ ди эрэм и пэкIэ 370 гъэм дунейм ехыжащ, Ларисс къалэм щыщIалъхьащ. Ягъэхъыбару щытащ и кхъащхьэр бжьэхэм кIуапIэ ящIауэ, а бжьэхэм ящI фор узыншагъэм егъэлеяуэ сэбэп хуэхъуу.

.