Бгыщхьэ Карабах е Арцах республикэ жыхуаIэ хэгъэгур Азербайджаным хыхьэу, ауэ щыпсэур ермэлыхэрауэ щытти, СССР-р щызэпкърыхужым, Бгыщхьэ Карабахым япэщIыкIэ щхьэхуэ хъуа Армением гухьэну мурад ищIащ.
Ар, дауи, зыми къыхуидакъым. А хьилагъэр щыпхымыкIым, Арцах республикэ зыфIэзыщыжа щIыналъэр СССР-м щыщ автономнэ хэгъэгу щхьэхуэу ягъэIуащ 1991 гъэм. Абы лъандэрэ йокIуэкI иджыблагъэ кIэ зыгъуэтын гугъэ къызыхукъуэплъа ермэлы-азербайджан зэпэщIэтыныгъэр. Нобэрей IуэхукIэ зэгурыIуэныгъэр иджыри дэфтэркIэ щIэгъэбыдауэ щымытми, Арцах республикэр щыIэжкъым, Карабахым щыпсэу ермэлыхэр Азербайджаным мин бжыгъэкIэ йоIэпхъукIыж.
1991 - 2023 - илъэс 28-кIэ екIуэкIа зэрыхьзэрийр нобэрей щытыкIэм зэрекIуэлIар Азербайджаным и президент Алиев Ильхам и фIыгъэу къалъытэ. «Илъэс 28-кIэ дызыхэта зауэр и кIэм нэблэгъащ, - жиIащ Алиевым. - Ермэлыхэр бэяуащ, зыгъэбэяуари мис мы IэштIымырщ. КъыщIадзэжмэ, аргуэру ар ятехуэнущ». НэгъуэщIу жыпIэмэ, апхуэдиз илъэскIэ екIуэкIа къаугъэр зэрагъэувыIар азербайджаныдзэм и къарукIэщ. Бгыщхьэ Карабахыр Азербайджаным и унафэм щIагъэувэжа нэужь, хэгъэгум и ермэлы тепщэхэр икIуэтри, Арцах республикэр зэрылъэлъэжымкIэ щхьэхуимыту арэзы хъуахэщ. Армением и премьер-министр Пашинян Никол нэхъ пасэу наIуэу къипсэлъауэ щытащ Бгыщхьэ Карабахыр тхыдэкIэ Азербайджаным и щIы Iыхьэу къызэрилъытэр, абы Урысейм и Президент Путин Владимири щыхьэт техъуэжащ. Бгыщхьэ Карабахым и унафэщI Шахраманян Самвел фокIадэм и 28-м Iэ щIидзакIэщ 2024 гъэм щIышылэм и 1-м щегъэжьауэ Бгыщхьэ Карабах республикэр зэрыщымыIэжынум епха унафэм. ФокIадэм и 29-м Iэщэр лъэныкъуитIми ягъэтIылъа нэужь, Бгыщхьэ Карабахым щыщу ермэлы 97735-м щIигъу Армением Iэпхъуащ. Азербайджаным къахуигъэлъагъуэ Iэмалхэр къагъэщхьэпэу, цIыхухэр я пIэ къинэным къыхураджащ, ауэ ахэр иджырхэми мэIэпхъуэ. АпщIондэху, утыку ит ермэлы къулыкъущIэхэм Пашинян Никол ягъэкъуаншэ, езыхэм я щIыналъэу къалъытэжа Карабахыр Азербайджаным иритащ жаIэри.
ЛъэпкъитIым я зэхуаку дэлъ щIэныгъэм ипкъ иткIэ, Карабахыр зейр Азербайджанырщ. Ауэ тхыдэкIэ абы ермэлыхэр щыпсэууэ къекIуэкIащ. Зытес щIыр къэралым гуахын мурад зэраIэр хуамыдэу, азербайджанхэм къарукIэ я Хэкум и Iыхьэр зыIэрагъэхьэжауэ аращ Iуэхур зыIутыр, лъэныкъуэкIэ укъеплъмэ. Ауэ наIуэу плъагъумрэ Iуэхум и щIагъ щIэлъ хьилагъэмрэ зэ IуплъэгъуэкIэ зэхэгъэкIыгъуейщ. ГурыIуэгъуэ дыдэу къэхъуам тепсэлъыхьащ журналист, жылагъуэ лэжьакIуэ Шевченкэ Максим:
«Армение къэралыгъуэмрэ «ермэлы Iуэху» жыхуаIэмрэ зэ IуплъэгъуэкIэ зэщхьу къыпфIэщI щхьэкIэ, фIыуэ зэщхьэщокI. Ахэр зэхэзыгъэзэрыхьхэм е екIуэкIым зыри хащIыкIыркъым, е ящIэр ящIэжу цIыхухэр къагъапцIэ, зыхуейр зыIэрагъэхьэн папщIэ.
Ермэлыхэр пасэрей къуэкIыпIэ лъэпкъыжьщ, адрейхэм къахэзыгъэщхьэхукI щэнхабзэ бей яIэжу. Я нэхъыбэр чыристанщ, Византием V лIэщIыгъуэм къыгуэкIауэ. «Ермэлы Iуэхур» - КъухьэпIэм къигупсыса геополитикэ проектщ, езыхэм я бийуэ щыт къуэкIыпIэ ислъам цивилизацэм тхыдэкIэ хыхьэ къэралхэр зэпкъригъэхун папщIэ, зэригъэпцIауэ.
XX лIэщыгъуэр къихьэху, ермэлыхэр езыхэм тхыдэкIэ къалъыс щIыпIэми, КъуэкIыпIэми, Уэсмэн, Перс империехэми ефIакIуэ зэпыту щыпсэуащ. XIX лIэщIыгъуэм и кIэм щегъэжьауэ, илъэс мин бжыгъэкIэ муслъымэнхэм езэгъыу къекIуэкIа абыхэм я пIэм Антантэм «ермэлы Iуэху» жыхуаIэ проектыр кърагъэуващ, Уэсмэн къэралыгъуэр зэпкърагъэхуу яхъунщIэн папщIэ. Абы лъандэрэ ермэлыхэр Iэщэ папщIэу къагъэсэбэп, езы лъэпкъыр къафIэмыIуэхуххэу. Антантэм Уэсмэн къэралыгъуэ лъэлъэжар езым и телъхьэхэм ятригуашэри, а псоми Каспийрэ Трабзонрэ я зэхуакум ермэлыхэр «щахъумэн» щIадзащ. Тыркумрэ ермэлыхэмрэ зэбий щIэхъуари къызыхэкIар аращ.
Ермэлыхэр КъухьэпIэм къызэригъэсэбэп щытыкIэм IэщIэкIыфрэ муслъымэн лъэпкъхэм ягурыIуэмэ, пщэдейрей махуэ дахэ къапоплъэ. Ар ямыдэмэ, я хэгъэгу исыж ермэлыхэри гузэвэгъуэ хэмыкIыу псэунущ. Дауэ ящIми, тырку, перс, хьэрып, кавказ лъэпкъхэм щыщ ислъам лъэпкъхэм зэрадекIуэкIын Iэмал къамыгъуэту хъунукъым. КъухьэпIэм фIы игу зэримылъыр къыгурымыIуэу зыкъезыгъэгъэсэбэпым зиукIыжу аращ».
Испанием щыщ Гранадэ къалэм Армениер, Азербайджаныр, Франджыр, Германиер, Европей Союзым я лIыкIуэхэр жэпуэгъуэм и 5-м щызэхуэзэн хуеящ, Армениемрэ Азербайджанымрэ зэгурыIуэныгъэ щызэращIылIэн папщIэ. Алиев Ильхьам абы кIуакъым, Тыркур къызэрырамыджар фIэгъэнапIэ ищIри. Ар Франджымрэ Германиемрэ ядэркъым. Уи телъхьэ зыхэмыт гупым зэгурыIуэныгъэ епщIылIэну ухуежьэныр зэрыдзыхьщIыгъуэджэр къыгурымыIуэнкIэ шынагъуэт Азербайджаным и президентым?! Iуэхум дауэ зихъуэжми, КавказщIыбым мамырыгъэр тепщэ щыхъужыну гугъэ щыIэщ.
