IэфIу, къэуату щIакхъуэ

ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, Пасэрей Мысырым щIакхъуэ щагъажьэу щIадзащ ди эрэм и пэкIэ 5-нэ лIэщIыгъуэм. Зыгуэрым зэрымыщIэкIэ хьэку дакъэм къытринат псыкIэ зэхэщIа хьэжыгъэр – ар игу къыщыкIыжам хупцIынэр дахэу тэджат. Абдежым къыщыгурыIащ хупцIынэ гъэтэджакIэ гъэжьар зэрыкъэуатым. Пасэрей Мысырым щIакхъуэм пщIэшхуэ щыхуащIырт. Тхыгъэм деж ар дыгъэр къызэрагъэлъагъуэ иероглифымкIэ къыщагъэлъагъуэрт - хъурейм и кум зы IэпапIэ иIэу.

Ди эрэм ипэкIэ 2500 гъэм пасэрей алыджхэм ягъажьэрт щIакхъуэ лIэужьыгъуэу 80 хуэдиз.

Нэхъыбэ дыдэ щIакхъуэ яшхыу къалъытащ Франджым и цIыхухэм. КъызэрабжамкIэ, илъэсым зы цIыхум хуэзэу щIакхъуэ килограмм 60-65-рэ хуэдизын ешх.

ЩIакхъуэ нэхъ ин дыдэу Киев, Софиевскэ утым щагъэжьар рекордхэмкIэ Гиннесс и тхылъым иратхауэ щытащ. Ар щIакхъуэм и махуэшхуэм ирихьэлIэу ягъэжьат, килограмм 150-рэ и хьэлъагъыу, сантиметр 65-рэ и лъагагъыу,  и бгъуагъыр сантиметри 160-рэ хъууэ.

1996 гъэм Мексикэм щагъэжьауэ щытащ щIакхъуэ нэхъ кIыхь дыдэ – километри 9 хъууэ. А рекордыр иджыри къыздэсым якъутакъым.

ЩIакхъуэ нэхъ хьэлъэ дыдэр - тонн 1,43-рэ хъууэ Йоханесбург щыIэ «Саско» IуэхущIапIэм щагъэжьауэ щытащ 1988 гъэм.

ЩIакхъуэ къыхащIыкI гуэдзым, хьэм, хум, зэнтхъым, нартыхум, прунжым я хьэжыгъэм. ГъэщIэгъуэнщ жыгейм и мышхумпIэ зэтегъэщэщам щIакхъуэ къызэрыхащIыкIыр.

1928 гъэм щIакхъуэр зэрызэпагъэж машинкэ япэу къагупсысауэ щытащ. Абы лъандэрэ, тыкуэнхэм зэпыгъэжа хьэзыруи щIакхъуэр щIэлъщ.

1266 гъэм Инджылызым унафэ къыщыдэкIат щIакхъуэм и хьэлъагъыу ягъэжьэн хуейр иту - ар грамм 600-м нэхъ мащIэ хъунутэкъым. ГъэщIэгъуэнщ, унафэм илъэс 600-кIэ къару зэриIар. 2008 гъэм а къэралым и щIакхъуэ гъэжьапIэхэр щIакхъуэм и хьэлъагъыр нэхъ мащIэ ящIынуи хуит хъуащ.

Совет Союзым щIакхъуэм хабжэу щытар зи хьэлъагъыр килограмм 0,5-м щIигъурт.

Санкт-Петербург япэ щIакхъуэ гъэжьапIэ къыщызэIуахауэ щытащ 1704 гъэм.

ЩIакхъуэгъэтэдж (дрожжи) къагъэсэбэп щыхъуар XVII лIэщIыгъуэрщ.

Исландием щагъажьэ щIакхъуэ лIэужьыгъуэ телъыджэ. ХупцIынэр кхъуэщыным щыгъэтэджауэ пхъэ чейм иралъхьэ, ахэр къэбэкъауэ къыщIэжыпIэхэм пэгъунэгъуу щIым щыщIатIэри, сыхьэт 12 хуэдизынкIэ ягъажьэ.

2016 гъэм Челябинск щыщ щIэныгъэлIхэм къагупсысри ягъэжьащ «антистресс» зыфIаща щIакхъуэр. ХупцIынэр щапщкIэ халъхьэ цIыхум гузавэр щхьэщызых биопротекторхэр.

Ику ит лIэщIыгъуэхэм Франджым и щIакхъуэ гъэжьапIэхэм щIакхъуэр щIыхуэу (кредиту) ятыфырт, езыхэм хьэпшып гуэрхэр щIакхъуэкIэ къахъуэжырт.

10 лIэщIыгъуэм Византием щIакхъуэкIэ цIыхубэр зыгъэнщI IуэхущIапIэхэм ятын хуей налогыр къэралым ящхьэщихырт. Ауэ хэлъыпхъэ хэмылъу щIакхъуэ «мыхъумыщIэ» зыгъажьэ къахэкIми яхуэткIийт - къалэкум дей пкъом щрапхырт, цIыхухэм нэлат кърахыу.

2006 гъэм щегъэжьауэ жэпуэгъуэм и 16-м ягъэлъапIэ ЩIакхъуэм и дунейпсо махуэр.