Литературэ

Адыгэ IуэрыIуатэм, тхыдэм, лъэпкъ гъуазджэм зи цIэр фIыкIэ къыхэна, щIэин дахэ къызыщIэнахэм ящыщщ Ало ЛутIэ. Абы илъэс куэдкIэ егугъуу зэхуихьэсыжа таурыхъхэр, езым игъэзащIэу къытхуэна  уэрэдыжьхэр уасэншэщ.  КъищынэмыщIауэ, ди уэрэджыIакIуэ куэдым жаIэ  Алом и утыку итыкIэр, уэрэд жыIэкIэр щапхъэ зэрахуэхъуар, абы дэплъейуэрэ а IэщIагъэр къызэрыхахар. ЛутIэ  зэхуихьэсыжа хъыбархэр зэрыт «Уэрий дадэ»   тхылъыр 1989 гъэм «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIащ.

Абы ит хъыбархэм ящыщ   ди гуапэу тыдодзэ.

«Къуэ» псалъэм къытепщIыкIахэр

Къуэ - куууэ псым диха щIыналъэ, уэх;

КъуэтIыхь - быдапIэм и хъуреягъкIэ Iуащхьэ лъагэу зэтетхъуауэ къекIуэкI шытх, быдапIэр къызэратIыхь къуэ;

КъуэтIыгъэ - (жьы хъуа псалъэщ) - зыгуэрым и кIыхьагъкIэ ирикIуэу датIыкIа щIытI;

Къуэшыхь - куууэ дэкI къуэм и кIэух, и лъэныкъуитIымкIи джабэ къыIуту;

Къуае - къуэ дыхьэгъуей;

КъуакIэ, къуэкIий - къуэ дэха, дэуда;

- Беслъэн, ХьэтIэхъу, Мысост – зэшхэт, Къасокъуэхэ я къуэхэт, - жиIэрт Хьэрис и къуэ Бэч, Дамыгъэжь бгыжь и деж лэгъуп щызэфIищIэм. - А зэшищыр лIыгъэншакъым, уэрэ сэрэ кIэсу дахьынкIи хъунт. ЗекIуэлIхэт, щакIуэ бланэхэт. Я нэр зытеплъэр я фочышэ былымт, шыкъулътырым хуэдэу лъэ быдэхэт. ЦIыхулъэ здынэмыса быдапIэхэр я щакIуапIэ-зекIуапIэт. Уи ныбжь ситынт, си щIалэ, Мысост и цIэр зезыхьэ мы Дамыгъэжьым и хъыбар ди хьэщIэщым щаIуэтэжу сыщедэIуам. 

   Псоми я зэхуэдэ пэжу къэплъытэ хъуну къыщIэкIынщ цIыхур цIыху хуэдэу, и напэр къабзэрэ и бзэр дахэу дунейм тетын зэрыхуейр. АрщхьэкIэ зэ еплъыгъуэкIэ тыншу къыпщыхъу апхуэдэ дуней тетыкIэр къызэмыхъулIэхэри мащIэкъым. Сыту пIэрэ атIэ абы и щхьэусыгъуэр? Апхуэдэ гупсысэм щIэмычэу игъэпIейтейхэм ящыщщ жыIэгъуэхэр щызэхуэхьэса  «Чэнджащэ щыуэрейкъым» тхылъыр зи Iэда­къэщIэкI ГубэщIыкI Влади­мир. Ар зэуэ наIуэ пщохъу абы и жыIэгъуэхэм щыгъуазэ зыхуэпщIа нэужь. Ар  яужь иткъым псори дигъэсэжынуи, зы­ми ди акъыл здынэмыса гуэр езым ищIэу зыкъытфIигъэ­щIынуи.

ТхакIуэм и гукъэкIыжхэр

Сабийхэм папщIэ

Ди хьэблэ лIыжь хъарзынэ дэсащ, динри ищIэрэ щIэныгъи бгъэдэлъу. Мыр къэзгупсыса хуэдэу къыфщымыхъун папщIэ, нэхъ гъунэгъуу фэзгъэцIыхунщ а лIыжьыр. Адыгэ генерал Нэхущ Борисрэ щIэныгъэлI цIэрыIуэ, академик Нэхущ Iэдэмрэ я адэ Нэхущ Мэремт ар.

Псыкъуийм псы кърахыу щыт цIыхубзитIым къабгъэдыхьащ нэгъуэщI зы цIыхубзи. Абыхэм япэгъунэгъуу, мывэшхуэм деж зы лIыжь цIыкIу щетIысэхащ, зигъэпсэхуну.

Зэрихабзэу, Дахэуэс пщэдджыжь нэмэзым къызыщыуащ, Iэуэлъауэншэу гъуэлъыпIэм къебэкъуэхри, шхыIэн кIапэр сакъыу кIэщIиупщIащ IэфI дыдэу жей и пхъум. Жэщ кIуам хьэкум мафIэ гуащIэ илъами, пэшыр упщIыIужат. ЦIыхубзым зехуапэри пэшым къыщIокI. МащIэу къепсэпсауэрт. «ЩIыIэ къэхъунущ, - и гум къокI Дахэуэс, - пхъэ тIэкIури икIэм ныдогъэс». Гуэщым щIохьэри пхъэ гъур IэплIэ къыщIех. Хьэкум мафIэ ирищIа нэужь, шейнык гъуабжэ цIыкIур трегъэувэ. 

Нэхъапэм хьэщIэщу яIауэ, иджы «ищхъэрэ унэ» зыфIищыжам хэт пщэфIапIэм щIэст Зэирэт. Абы, Iуамыхыжауэ, хьэкушхуэ щIэтт, унагъуэм жьэгукIэ пщэфIа шхын ягу къихьэмэ, щипщэфIу. ПщэфIапIэбжэр зэрыIупхыу къэдабэ плъыжь ибзауэ диванышхуэм уIуплъэт. Диваным Iэнэ цIыкIу бгъурытт.