ПСОРИ КЪОЗЫГЪЭХЪУЛIЭ ПСАЛЪЭ

ОСЕЕВЭ Валентинэ

Iуэтэж

ЖьакIэ хужь кIыхь зытет лIыжь цIыкIу тетIысхьэпIэм тест, иIыгъ жьауэмкIэ сурэт гуэрхэр пшахъуэ гущIыIум щритхъэу.

– КIуатэ, – жери Павлик абы къыбгъэдыхьэри, тетIысхьэпIэм и

кIапэмкIэ къыпытIысхьащ.

ЛIыжь цIыкIур кIуэтащ. ЩIалэ цIыкIур къызэрыгубжьамрэ и нэкIур къызэрызэщIэплъамрэ щилъагъум, мыпхуэдэу къыжриIащ:

– Сыт, зыгуэр къыпщыщIауэ ара?

– А-а, зырикIщ ар! Ауэ сыт уэ абы уи Iуэхуу хэлъыр? – нэбгъузкIэ

еплъащ абы Павлик.

– Пэжщ, абы сэ си Iуэху хэлъкъым. Ауэ сэ сощIэ уэ зыгуэр щхьэкIэ

укъызэрыгубжьар, узэрыкIияр, узэрыгъар, зыгуэрым узэрыфIэнар...

– ДауикI! – губжь хэлъу жиIащ щIалэ цIыкIум. – Сэ куэд мыщIэу сыдэкIынущ ди пщIантIэм, зэи къэзмыгъэзэжыну.

– УдэкIыпэуи?

– СыдэкIыпэу! Ленэжь цIыкIу и закъуэ урикъунщ унэм зэи умыгъэзэжыну, – жери, Павлик IэштIым ищIащ. – Сэ абы сеуэным зытIэкIущ иIэжар. Сурэт зэращI краскэ и куэдщи, абы щыщу зы закъуи къызитыркъым.

– Къыуимытуи? НтIэ, абы щхьэкIэ унэм ущIэкIуэсыкI хъурэ?!

– Абы и закъуэкъым. Зы пхъы закъуэ къэсщтати, нанэ къысщIэгубжьэри, пщэфIапIэм сыкъыщIихужащ, ари хъыданыжь иIыгъымкIэ къызэуэурэ...

Павлик, ар Iейуэ и жагъуэ зэрыхъуар IупщIу, и пэр дрилъэфеящ, къэгъын хьэзыру.

– Ар зырикIщ! – жиIащ лIыжь цIыкIум. – Зыр къошхыдэми, адрейм уфIэгуэныхь хъунщ.

– Сэ зыми сыфIэгуэныхькъым! – къэкIиящ Павлик занщIэу. – Си къуэшыр кхъуафэжьейкIэ зыплъыхьакIуэ кIуэрти, сыкъыздищтэн идакъым. Ар щимыдэм, мыпхуэдэу жесIащ: «Сыкъыздэщти нэхъыфIщ, армыхъумэ, сыпкIэрыкIынукъым: уи кхъуафэжьей хьэнцэхэр къэздыгъунущ, уи кхъуафэжьейм сынипщхьэнущ».

Павлик IэштIымкIэ еуэщ зытес тетIысхьэпIэми, зытэлайкIэ зиущэхуащ.

– Сыт уи къуэшым укъыздищтэн щIимыдэр?

– Сыт уэ псоми ущIыщIэупщIэр?

ЛIыжь цIыкIум и жьакIэм хуэму и Iэр дилъэри, жиIащ:

– Сэ уэ сыбдэIэпыкъуну сыхуейщ. Уэ пщIэркъым псори къозыгъэхъулIэ псалъэ зэрыщыIэр.

Павлик и жьэр Iурыхуауэ йоплъ лIыжь цIыкIум.

– Сэ бжесIэнщ ар сыт хуэдэ псалъэми, ауэ мыр быдэу уи гум иубыдэ: а псалъэр макъ щэхукIэщ зэрыжыпIэн хуейр, ари узэпсалъэ цIыхум и нэм ущIэплъэурэ. Зыщумыгъэгъупщэ: макъ щэхукIэ, и нэм ущIэплъэурэ.

– Ар сыт хуэдэ псалъэ?

ЛIыжь цIыкIум Павлик и тхьэкIумэм гъунэгъу зыкъыхуищIащ, и жьакIэ щабэр щIалэ цIыкIум и нэкIум еIусэу. Абы щэхуу зыгуэр къыжриIэри, ину дыщIигъужащ:

– Мис а псалъэр жыпIэмэ, псори къохъулIэнущ. Ауэ зыщумыгъэгъупщэ ар зэрыжыпIэн хуей щIыкIэр.

– Хъунщ, – къэгуфIащ Павлик. – Иджыпсту сыкIуэжынщи, сеплъынщ ар пцIырэ пэжрэ.

Павлик псынщIэу къыщылъэтри щIэпхъуэжащ. Ар унэм къыщысыжам и шыпхъу Ленэ цIыкIу стIолым бгъэдэст, сурэт ищIу. Краскэ зэмыфэгъу куэд – хэт плъыжьу, хэт щIыхуу, хэти удзыфэу – абы и пащхьэм илът. И дэлъхур къызэрилъагъуу, краскэхэр къызэщIикъуэри, и IэхэмкIэ быдэу иубыдыжащ.

«СыкъигъэпцIащ лIыжь цIыкIум, – жиIащ Павлик игукIэ. – Мыбы хуэдэм къыгурыIуэну псори къозыгъэхъулIэ а псалъэр?!»

Павлик и шыпхъум хуэмурэ бгъэдыхьэри, и Iэщхьэм мащIэу къекъуащ. Ленэ къыщызэплъэкIым, Павлик абы и нэм щIэплъэурэ макъ щабэкIэ жиIащ:

– Ленэ, зы краскэ закъуэ къызэт... кхъыIэ.

Хъыджэбз цIыкIур, и нэр къихуу, къеплъащ и дэлъхум, абы жиIар и фIэщ мыхъу хуэдэ.

И IитIымкIэ щIихъумэу, Павлик щигъэпщкIуа краскэхэр къызыкъуихыжри, Ленэ жиIащ:

– Сыт хуэдэра узыхуейр?

– ЩIыхуращ, – жиIащ Павлик, темыгушхуащэурэ.

ЩIалэ цIыкIум краскэр къищтэщ, ар иIыгъыу, къикIукI-никIукIыу, пэшым зыкъомрэ щIэтри, и шыпхъу Ленэ иритыжащ. Павлик зыкIи хуейтэкъым а краскэм. Иджыпсту ар зэгупсысыр зыт: псори къозыгъэхъулIэ псалъэ «кхъыIэ» жыхуиIэм къаруушхуэ зэриIэрт.

«Иджы нанэ и деж сыкIуэнщ. Ар иджыпсту пщэфIапIэм щIэтын хуейщ, шхын игъэхьэзыру. СыкъыщIихужыну пIэрэ иджыри?»

Павлик пщэфIапIэм и бжэр хуэмурэ Iуихри, щIыхьащ. Нанэ хьэлывэ хуабэхэр зэрылъ тепщэчышхуэр Iэнэм къытригъэувэрт. ЩIалэ цIыкIур абы бгъэдэлъадэри, езым дежкIэ къригъэзэкIащ, икIи, и нэм щIэплъэурэ, щэхуу жиIащ:

– Зы хьэлывэ къызэт ... кхъыIэ.

Фызыжьыр захуэу къызэфIэуващ. Абы и нэгур зыуэ къигуфIыкIырти!.. Псори къозыгъэхъулIэ псалъэ «кхъыIэ» жыхуиIэм нанэм и нэгур зэщIигъэнэхуащи, и Iупэр фIызэтож, и нэхэр къогуфIыкI.

– Пщтыру ... нэхъ пщтыру узыхуейр, си псэ тIэкIу? – жиIэрт абы гуфIэжу, и къуэрылъху цIыкIум хьэлывэ нэхъыфI дыдэр, нэхъ тхъуэплъу жьар къыхухихыурэ.

Павлик апхуэдизкIэ къэгуфIати, дэлъеящ, дэпкIеящ, и анэшхуэм бгъэдэлъадэри, и нэкIум лъэныкъуитIымкIи ба хуищIащ.

«Удыгъэ хэлъщ а псалъэм! Удыгъэ хэлъщ!» – къытригъэзэ- журэ, игукIэ жиIэрт Павлик лIыжь цIыкIум кърита чэнджэщыр игъэщIагъуэурэ.

Шэджагъуашхэ щащIым, Павлик щэхуу щысащ, и къуэшым жиIэ дэтхэнэ зы псалъэми гупсэхуу щIэдэIуу. КхъуафэжьеймкIэ ежьэну щыжиIэм, Павлик абы и дамэм и Iэр трилъхьэри, макъ щабэкIэ елъэIуащ:

– Сэри сыкъыздэщтэ... кхъыIэ.

Iэнэм бгъэдэсхэр псори зэщIэщымащ. Павлик и къуэшым и набдзэхэр дригъэуейри, къыпыгуфIыкIащ.

– Къыздэщтэ, – жиIащ Ленэ. – Уэ зыри пхэщIынукъым абы щхьэкIэ!

– Сыт къыщIыздумыщтэнур? – къыпыгуфIыкIащ нани. – Дауи, къыздэпщтэнщ.

Павлик и къуэшыр гуапэу къыпыгуфIыкIри, щIалэ цIыкIум и дамэм къытеуIуащ, и щхьэцри къыхуигъэцыбырыбащ.

– Ей, уэри уэ, зыплъыхьакIуэ! – жиIащ абы ину. – Хъунщ-тIэ, зыгъэхьэзыр.

«КъыздэIэпыкъуащ! Аргуэру къыздэIэпыкъуащ!»

Павлик Iэнэм къыпэрыжыжщ, уэрамым дэлъадэри, занщIэу иунэтIащ лIыжь цIыкIум щыхуэза щIыпIэмкIэ. Ауэ сыт, игъуэтыжакъым. Ар зытеса тетIысхьэпIэр нэщIт. Къэнар лIыжь цIыкIум и жьауэмк1э пшахъуэ гущIыIум щритхъа сурэт мыгурыIуэгъуэхэм я закъуэт.

Зэзыдзэк1ар МЫКЪУЭЖЬ Людмилэщ.