ЩIыхуэ тыжыкIэ

Iуэтэж

(Япэ Iыхьэ)

Хъуэжэ и дунейр къулейсызу ихьащ, ауэ къулейсыз щхьэкIэ зэи нэщхъейуэ щытакъым. ГушыIэрейуэ, цIыхухэм фIыуэ ялъагъуу апхуэдэт.

Зэгуэрым Хъуэжэ щIыхуэ къищтат. ЩIыхуэр къызыIихар тIу хъурт, Хъуэжэ пIалъэ яхуищIар къыщысым щIалитIыр зэ къэкIуаи, тIэу къэкIуаи. Дапщэри мыдрейми щхьэусыгьуэ яхуищIурэ игъэкIуэжырт. Хъуэжэ иужь дыдэ ярита пIалъэр къэблагъэу щыхуежьэм, гузавэри губгъуэм дэкIащ, тIэкIу къикIухьыну. Зэманыр май мазэти, Хъуэжэ губгъуэр къикIухьурэ зы тхьэкIумэкIыхь цIыкIу къигъуэтащ. Ар тхьэкIумэкIыхь цIыкIум хуабжьу щыгуфIыкIащ икIи игу къэкIащ зи щIыхуэ стелъхэр къакIуэмэ, я щIыхуэм пэувынщ, жиIэри. ТхьэкIумэкIыхь цIыкIур къихьри къэкIуэжащ. Хъуэжэ и фызри мэгуфIэ, езы тIум я закъуэт, бын яIэтэкъыми, нэгъуэщI мыхъуми зэштегъэууэ диIэнщ, жеIэри. Хъуэжэ тхьэкIумэкIыхь цIыкIур игъэсэну иужь йохьэ, зэман докIри, Iэпыдзлъэпыдз хъууэ хуожьэ: кIуэи мобы къысхуеджэ, жиIэрэ къыщIигъэкIыу, зыкъомрэ къэтрэ щIыхьэжу, гъуэгум тригъэувэрэ иутIыпщмэ умылъагъужыху гъуэгум тету жэрэ, итIанэ къигъэзэжу.

Хъуэжэ и фызри игъэIущащ: «Иджы зи щIыхуэ стелъхэр къакIуэмэ, умыбэлэрыгъ, сэ тхьэкIумэкIыхь цIыкIур ныщIэзгъэкIмэ, къэубыди, къыщIыхьэж, сыт мыр къыщIызэбгъэджар, жыIи. ХьэщIэхэр ехъуэпсэнщи, щIыхуэм и пIэкIэ тIахынкIэ хъунщ».

ПIалъэ зэратар къэсри, щIыхуэр Iахыжыну щIалитIыр къэкIуащ. Хэгъэрейр щIэжри шууитIым я лъэрыгъ псыфэр иубыдри, шым къригъэпсыхащ, зи щIыхуэ птелъыр гугъукъэ, хьэщIэхэм дахэ яжриIэу, яIурыукIапщIэу унэм къригъэблэгъащ. ХьэщIэхэмрэ абырэ хъыбаркIэ, хъеркIэ зэпсалъэурэ зыкъомрэ щыса нэужь, Хъуэжэ бжэр къыIуихри тхьэкIумэкIыхь цIыкIур къыщIигъэкIащ: «КIуэи унэгуащэр пщэфIэну жеIэ, ди хьэщIэхэр дгъэмэжэлIащ», - жиIэри. Хъуэжэрэ и фызымрэ зэрыгъэIущагъэххэт, фызым тхьэкIумэкIыхь цIыкIур зыкъомрэ иIыгъри, и IэплIэм зэрису къыщIыхьащ, ар Хъуэжэ къритыжри: «Сэ иджыпсту», - жиIэри щIэкIыжащ.

- Афэрым, - жриIащ Хъуэжэ тхьэкIумэкIыхьым телъэщIыхьурэ, - дэ бын щыдимыIэми мы цIыкIур Iэпыдзлъэпыдзу Алыхьым къыдитат.

Зэман щIагъуэ дэмыкIыу Хъуэжэ и фызым хьэщIэхэм шыгъупIастэ къахущIихьащ. Псори зи фIыщIэр тхьэкIумэкIыхьрауэ жаIэр фызми Хъуэжэи. ХьэщIэхэм я шхэн зэфIэкIри кърагъэжьащ къыщIэкIуа Iуэхур, ди щIыхуэр фIыуэ пIыгъащ, къыдэптыжтэм, жаIэри. Хъуэжэ пцIы иупсыфынтэкъэ, хьэщIэхэм аргуэру пIалъэ яхуищIу шIидзащ. ХьэщIитIыр зэчэнджэщыжри, «мыбы махуэ къэскIэ дыкъэкIуэфынкъым, ди щIыхуэм и пIэкIэ мы тхьэкIумэкIыхь цIыкIур къеIыдгъэх», - жаIащ.

- Уэри уогузавэ, ахъшэ иджыпсту узэримыIэри къыдгуроIуэ, Хъуэжэ. Апхуэдэу щыщыткIэ, мы уи тхьэкIумэкIыхь цIыкIур къыдэт. ИгъащIэм тлъэгъуакъым мыбы хуэдэ гъэщIэгъуэн, ди щIыхуэ птелъыр пхуэдгъэгъунщ.

Хъуэжэ зыхуеиххэр арат, ауэ апхуэдэу занщIэу зыпт хъурэт? Гурыщхъуэ ящIынут.

- Мы цIыкIур димыIу дэ дауэ дыпсэужын? ДэнэкIи нэсу IуэхутхьэбзащIэу диIэр мы зы цIыкIуращ.

Сытми, Хъуэжэ и жагъуэ хуэдэурэ, хьэщIэхэм тхьэкIумэкIыхьыр яритыну ягурыIуащ.

- Уа, Хъуэжэ, - жаIащ щIалитIыр щыдэкIыжым, - мы тхьэкIумэкIыхь цIыкIур дяпэ ищу хъыбар яригъэщIэфыну пIэрэ ди деж щIэсхэм?

- Iэгъу, си жагъуэ щхьэ къэфщIрэ, - зигъэгусэ нэпцI зещI Хъуэжэ. - Ар дэнэ ухуейми кIуэнущ. Моуэ къуажэм фызэрыдэкIыжу гъуэгум тевгъэуви фызыхуейр жефIэ, здэвгъакIуэм нэсыху къэувыIэнукъым.

Апхуэдэуи ящIащ: жылэр къызэрабгынэу, тхьэкIумэкIыхь цIыкIум и гупэр здэкIуэжыну къуажэмкIэ ягъазэри, «дынэсыжыху ди унэгуащэхэр тхуэпщэфIэну тхуажеIэж», - жаIэри яутIыпщащ. ТхьэкIумэкIыхь цIыкIуми и тхьэкIумитIыр дзасэм хуэдэу ирисэщ, лэныстэм хуэдэу закъахуигъабзэри, айдэ маржэ, уафэхъуэпскIым хуэдэу илъри, зы дакъикъэм нэм IэщIэкIащ. ТхьэкIумэкIыхьхэм я хабзэщ гъуэгур ягъуэтамэ, абы тету куэдрэ жэуэ. Мыри, шууитIым я нэм имылъагъужыху жэри, уэх тIэкIум зэрилъадэу, пабжьэм хэлъэдэжри, макIуэ-мэлъей, къызыхэкIам хыхьэжащ.

ЩIалитIыр зэкъуэшитIт, зы пщIантIи щыпсэурт, къашагъащIэт. ПщыхьэщхьэхуегъэзэкI хъуауэ, еша-елIауэ мо тIур пщIантIэм къыдыхьэжри, я нысащIэхэр къаIущIакъым. КъаIущIэн дэнэ къэна, къэкIуэжыну я мыгугъэххэу цы япщIу щысхэт. ЩIалIитыр мо ялъагъум къигъэгубжьащ.

- Мыр сыт хьэдыгъуэдахэ! - кIиящ нэхъыжьыр. - Нышэдибэ хъыбар къывэдгъэщIащ ныщхьэбэ дыкъызэрысыжымкIэ, фэ мафIэ къудей фымыщIауэ цы зэIывощIэри фыщысщ.

НысащIитIыр къыщылъэтащи, мобы жиIэр зыхуахьынур ящIэркъым.

- Хэт, на-а, хъыбарегъащIэ къэвгъэкIуар? Зы цIыху, мыбы фэ фызэрыдэкIрэ, ди пщIантIэ щепсыхакъым, къаджэуи къыджиIакъым.

- Дауи, - жиIащ къуэш нэхъыщIэм, - а дэ къэдгъэкIуар шым тесакъым. Ди щIыхуэм и пIэкIэ Хъуэжэ тхьэкIумэкIыхь гъэса къеIытхати, хъыбарегъащIэ къэдгъэкIуащ.

Удыхьэшхынумэ, къеблагъэ, нысащIитIыр зэкIуэцIоч, унащхьэр трауд жыпIэнущ.

- A-а дэ ди хьэжболэжьитI мыгъуэ, сыту фыпыIэ хуабэ фэ тIур. Дэкум хуэдэу фыкъигъэпцIащ Хъуэжэ. ТхьэкIумэкIыхь дэнэ къэна, алыхь, бадзэ къэмыкIуа фэ къывбгъэдэкIыу. ФыпыкI мы Хъуэжэ, нэхъ хьэдыгъуэдахэ къывимыщIэ щIыкIэ.

Сэ яхэпIуам лъы ткIуэпс къащIэмыкIыну губжьащ зэкъуэшитIыр, тIысри тхьэ яIуащ Хъуэжэ хуамыгъэгъуну, я щIыхуэр къыIахыжын дэнэ къэна, жылэ псор зэхэту и напэр трахыну.

Хъуэжэи абыхэм нэхърэ нэхъ делэт? ЩIалитIыр зэрыкIуэжу и фызыр игъэтIысри жриIащ:

- Уэлэхьэ, фызыжь, мы зэкъуэшитIым нобэ къамыгъазэми пщэдей, пщэдей мыхъумэ мазэ дэкIым къагъэзэнум. Iэмал гуэр къэгупсысам нэхъыфIт. Сэ зыгуэр си щхьэм къихьащ, ауэ абы иджыри фIыуэ егупсысын хуейщ. КъедаIуэт...

И лIым жиIэр фызым игу ирихьащ. Гъэ кIуар уэгъуу щытати, гъавэм къимыгъэгузавэ куэд бгъуэтынутэкъым, зи ныбэ изу шхэр мащIэт, яIэ тIэкIум гъавэщIэм зынрагъэлъэфэсыну хэтт. Хъуэжэ къигупсыса хьилагъэм пэщIэтыфын цIыху гъуэтыгъуейт.

Арати, мазэ дэкIа, мазитI дэкIа, щIалитIыр Хъуэжэ и деж къэкIуащ. Хъуэжэ мобыхэм ярищIар ищIэжыртэкъэ, зимыIэжьэу къыщIэжри, пщIантIэм къыдыхьахэр иригъэпсыхащ, шыхэр Iуэм иришэри, шхалъэ хъурейм ирипхащ. АпщIондэху унэгуащэм шыуанкIэ пIастэпс тригъэуващ, пIастапхъэр лъэсауэ иIэти, псы щIыIэм хикIутащ. ХьэщIэхэр къыщIыхьэу тIыса нэужь, Хъуэжэ и щхьэгъусэм зыхуигъэзащ:

- УпщафIэркъэ, хуэмыху, хьэщIэ дызэриIэр плъагъуркъэ?

- Тхьэ дыдэ, солъагъум, - къет жэуап унэгуащэм. - Си пIастэпсыр тезгъэувауэ иджыпсту къэвэнущ, лы гъурым сыт ижьэ, дзасэм пылъу модрей пэшым и жьэгум дэтщ, зы дакъикъэм жьэнущ. Сэ мыдэ пIастапхъэ тIэкIур слъэсынщи...

(КъыкIэлъыкIуэнущ).