Япэу гъуэгу техьахэр

США-м щыщ Рьюсэс Биби шхэну сытым дежи фIэфIщ, ерыскъы хэди ищIыркъым, ауэ мороженэм пищI щыIэкъым. Зэгуэр абы сыхьэти 4-рэ дакъикъэ 17-м къриубыдэу мороженэ килограмм 44-рэ ишхат икIи пщащэм и узыншагъэм ар зыкIи зэран хуэхъуакъым.

*  *  *

«ТИТАНИК» кхъухь абрагъуэр 1911 гъэм Инджылызым щаухуауэ щытащ. Абы и хьэлъагът тонн 46.300-рэ, метр 269-рэ и кIыхьагът, метр 28,2-рэ и бгъуагът, метр 26-рэ и лъагагът. ЩыщIилъэфа махуэм абы цIыху 2.224-рэ исащ. Абыхэм ящыщу цIыху 1513-рэ хэкIуэдащ.

*  *  *

Инджылызым щыщ Кенмун Джон 1989 гъэм мэкъуауэгъуэм и 4-м дакъикъиплIым къриубыдэу маркэ 328-рэ бзэгукIэ псыф ищIурэ письмоилъэм тригъэуат.

*  *  *

Тхыгъэ щхьэхуэхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, 1858 – 1865 гъэхэм Кавказ Ищхъэрэм ирашу Тыркум цIыху мин 493-рэ 1эпхъуащ.  Абыхэм ящыщу 45.023 натыхъуейщ, 27.337-р абазэхэщ, 165.626-р шапсыгъщ, 74.567-р убыхщ, 17.000 къэбэрдей адыгэщ.

*  *  *

Ди зэманым ц1ыху къэс автомобиль бжыгъэу хуэзэр: США-м – 760-рэ, Италием – 575-рэ, Японием – 557-рэ, Германием – 536-рэ, Канадэм – 539-рэ, Франджым – 535-рэ, Инджылызым – 517-рэ, Бельгием – 478-рэ, Испанием – 451-рэ, Швецием – 449-рэ, Урысей Федерацэм – 234-рэ. ЦIыху мин къэс тещIыхьауэ машинэ нэхъ мащIэ дыдэ щызекIуэр Китаймрэ Индиемрэщ, япэм 8, етIуанэм 6. Дуней псор зэрыщыту къапщтэмэ, цIыху миным щыхуозэ  автомашини 114-рэ абы тепщIыхьмэ, нобэ ЩIы хъурейм щызокIуэ автомобиль мелуан 707-м нэс.

*  *  *

Индием щыщ Таммлиад Джейрам 1988 гъэм мазаем и 12-м щIидзэри, сыхьэт 58-рэ дакъикъэ 19-кIэ Iэгу еуат.

*  *  *

Франджы инженер Ленуар Этьен (1822 - 1899) япэ дыдэу зэпкърилъхьат газкIэ лажьэ мотор зэрыт автомобиль. Ар уэрамым дэту цIыхухэм зэрамыдэм къыхэкIыу, псалъэмакъышхуэ къэхъеят. Абы ипкъ иткIэ, 1865 гъэм «Бэракъ плъыжь» унафэр къыдэкIат. А машинэр гъуэгум щрижэкIэ, бэракъ плъыжь зыIыгъ цIыху абы япэ иту жэн хуейт.

*  *  *

Инджылызым япэ автомобилыр щащIам щыгъуэ, абы и пэ иту зыгуэр жэрт, машинэ къызэрыкIуэр цIыхухэм яжриIэу, ахэр гъуэгум тригъэкIыу, сакъын зэрыхуейр ягуригъаIуэу.

*  *  *

Ику иту ЩIым къыщыщIэдзауэ Дыгъэм нэс километр 149.597.870-рэ, Мазэм нэс – километр 384.400-рэ дэлъщ, ЩIыр сыхьэт 23-рэ дакъикъэ 56-рэ секунди 4-м зэ къок1эрэхъуэк1, ЩIым Дыгъэм и хъуреягъыр зы секундым км 29,8-рэ икIуу махуэ 365,25-м къелъэтыхьр, ЩIым и щхьэфэр километр зэбгъузэнатIэ 510.100.000-рэ мэхъу, абы щыщу псым процент 71-р, щIым процент 29-р я1ыгъщ. Абы нэмыщI, дэ зи хъуреягъыр къэтлъэтыхь Дыгъэр Шыхулъагъуэ галактикэм хэту зы секундым км 290-рэ икIуу мэк1эрахъуэ.

*  *  *

Зы километр зэбгъузэнат1эм ц1ыхуу щопсэу: Урысейм - 6, США-м – 42, Японием – 289-рэ, Инджылызым – 241-рэ, Франджым – 112-рэ, Китайм – 152-рэ, Бразилием – 19, Индием – 303-рэ, Италием – 189-рэ, Австралием – тIум тIэкIу щIигъу, Германием – 230-рэ, Израилым – 284-рэ, Индонезием – 108-рэ, Иорданием – 71-рэ, Пакистаным – 186-рэ, Сирием – 83-рэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым – 72-рэ, Адыгэ Республикэм – 59-рэ, Дагъыстэным – 49-рэ, Ингушым – 78-рэ, Къалмыкъым – плIы иримыкъу, Къэрэшей-Шэрджэсым – 31-рэ, Осетие Ищхъэрэ-Аланием – 88-рэ, Шэшэн Республикэм – 82-рэ.

*  *  *

Куэдым я гугъэщ мыщэ хужьым нэхъ ин псэущхьэхэм яхэмыту. Ауэ 1987 гъэм Аляскэм къыщаубыдат мыщэхъу гъуабжэшхуэ. Ар щашэчам, килограмм 680-рэ и хьэлъагът. Мыщэ хужьхэм я нэхъ иныр зэрыхъур килограмм 450-рэщ. Апхуэдэ мыщэм и плIэ лъакъуэмкIэ зэ уэгъуэм гуум я нэхъ иныр къеукIыф. Зэвгъапщэт: аслъэн нэхъ ин дыдэм и хьэлъагъыр килограмм 230-рэщ, къаплъэным – килограмм 270-рэщ. ЩIым щызекIуэ псэущхьэхэм ящыщу а мыщэ гъуабжэм нэхърэ нэхъ ину щыIэр пылым и закъуэщ.

*  *  *

Алыдж астрономхэм къызэрахутамкIэ, уафэм вагъуэбэ 48-рэ щыIэщ. Ауэ абыхэм я ужькIи нэгъуэщI астрономхэм вагъуэбэ 40 къагъуэтащ. А щIыкIэхэмкIэ, нобэ къахутауэ уафэм вагъуэбэ 88-рэ щыIэщ. Вагъуэбэхэм яхэтщ гъэм и лъэхъэнэ хэхахэм деж фIэкIа уафэм щумылъагъухэр. Иджыри къамыхутэфауэ нэгъуэщI вагъуэбэхэри щыIэнкIи хъуну къалъытэ щIэныгъэлIхэм.

*  *  *

Зи Iэпкълъэпкъыр нэхъ хуабэ дыдэр джэдырщ – 43-рэ. Абы кIэлъокIуэ тхьэрыкъуэр, бзу цIыкIухэр – градус 42-рэ. Гуэгушым, къазым, бабыщым, жьындум, къашыргъэм я хуабагъыр зэхуэдизщ – градус 40 – 41-рэ. Iэщ пIащэм, мэлым, хьэм, джэдум – 37 – 39-рэ яIыгъщ. ЦIыхур, номиныр, шыдыр, шыр, пылыр зэрызэщхьэщыкI щыIэкъым – градус 35 – 38-рэ.