ФокIадэм и 11-р ЦIыхуIэ зылъэмыIэса щIыуэпсым и дунейпсо фондыр (World Wide Fund for Nature) къыщызэрагъэпэща махуэщ.
Швейцариер зи хэщIапIэ Морже къалэ цIыкIум, ЩIыуэпсыр хъумэнымкIэ дунейпсо зэгухьэныгъэр здэщыIэм, 1961 гъэм фокIадэм и 11-м щызэхаша WWF IуэхущIапIэм, иужьым зи къудамэхэр къэрал куэдым къыщыунэхуам, къалэн нэхъыщхьэу зыхуигъэувыжахэм ящыщщ дыщыпсэу ЩIы Хъурейм гъащIэм и хуэмэбжьымэу тет лъэпкъыгъуэ-теплъэгъуэхэр, къанэ щымыIэу, щыхъумэным.
Зи гугъу тщIы къалэ цIыкIум къыщащта дэфтэрым зэрыратхауэ, сыт хуэдэ ахъшэм нэхъри нэхъыщхьэр псэущхьэрэ къэкIыгъэу ди планетэм текIуэдыкIыжхэр къызэтенэн, хъума хъун папщIэ, щIы Iыхьэхэр, Iэмалу щыIэр къэгъэсэбэпауэ, хэгъэунэхукIынырщ, хуей хъумэ, къэщэхунырщ, ахэр зезыхьэфын IэщIагъэлIхэри къэщтэнырщ.
ЦIыхуIэ зылъэмыIэса щIыуэпсым и дунейпсо фондым зэ- рыщыжаIам тетщIыхьмэ, 1970 гъэм къыщыщIэдзауэ 2012 гъэм нэсыху ди планетэм псэущхьэ лIэужьыгъуэу тетам я бжыгъэр процент 58-кIэ нэхъ мащIэ щыхъуащ, псы мышыугъэм хэс лъэпкъыгъуэхэм я бжыгъэм процент 81-кIэ щыхэщIащ.
WWF IуэхущIапIэм щылажьэхэми, ЩIы Хъурейм биологие зэмылIэужьыгъуагъэу тетыр зыдж адрей щIэныгъэлIхэми къызэралъытэу, ди планетэм и хыпси, и щIыгуи, псори зэхэту, щыхэбгъэунэхукIыфынущ экологие мыхьэ-нэ зиIэ «тэхъуанэу» 230-м нэблагъэр.
1962 гъэм зи гугъу тщIы фондым ди планетэм тет къэрал псоми захуигъэзащ «ХьэкIэкхъуэкIэхэр къегъэлынымкIэ дунейпсо къыхуеджэныгъэ» зыфIища дэфтэрым Iэ зэдыщIадзын зэрыхуейм хуиущийуэ. А щIыкIэм тету дунейм къытехьа тхылъыр зэрызэхэгъэщхьэхукIа Iыхьиблым (параграфхэм) ярытхэри гъэщIэгъуэнщ:
Япэм дунейм цIыхуу тетым захуегъазэ, хьэкIэкхъуэкIэхэр зэтеукIэныр дэнэ щIыпIэкIи къыщызэтегъэувыIэн зэрыхуейм ехьэлIауэ.
ЕтIуанэм трегъэчыныхь псэущхьэхэр нэхъ хъума щыхъун, щыбэгъуэн хуэдэу, щIы хэхахэр хэгъэгу псоми къызэрыщызэгъэпэщыпхъэм.
Ещанэ параграфыр топсэлъыхь зи гугъу тщIы псэущхьэ щхьэхуитхэм зэрымыщIэкIэ е унафэ гуэрым тету я псэр ягъэныныр дэнэ лъэныкъуэкIи къыщызэтегъэувыIэн зэрыхуейм.
ЕплIанэ Iыхьэм щыгъэбелджылащ къытщIэхъуэ щIэблэр, псом хуэмыдэжу ди сабийхэр дыкъэзыухъуреихь дунейм къыщекIуэкIхэм гудзакъагъэ кIэлъызэрахьэрэ лъагъуныгъи хуаIэу щыгъэтынымкIэ гъэсэ-ныгъэ лэжьыгъэхэр абыхэм сытым дежи зэрадегъэкIуэкIыпхъэр.
Етхуанэр теухуащ и IуэхущIафэхэмкIэ, и дуней тетыкIэмкIэ щIыуэпсым гъунэгъу зыхуэзыщI дэтхэнэри дыкъэзыухъуреихь дунейр, зэрырихьэлIауэ, къызэтригъэнэн зэрыхуейм егъэгупсысыным.
Еханэм къыщыгъэлъэгъуащ хьэкIэкхъуэкIэхэр нэхъ къыщызэтена щIыпIэхэу лъэпкъ цIыкIухэр зэрысхэм, ахэр щахъумэнымкIэ сыт и лъэныкъуэкIи защIэгъэкъуэн зэрыхуейр.
Ебланэм, къытригъэзэж щIыкIэу, щыжеIэ ЩIы Хъурейм къэралу тетым щхьэхуиту щыпсэу хьэкIэкхъуэкIэхэр щызэтрамыукIэу къыщегъэлынымкIэ щрагъэкIуэкI IуэхущIафэхэр дэнэ лъэныкъуэкIи зэрыщызэщIэгъэуIуапхъэр.
ЦIыхуIэ зылъэмыIэса щIыуэпсым и дунейпсо фондым УФ-м лэжьэн щыщIидзар 1994 гъэращ. Мы зэманым WWF-м ди къэралым щыпхигъэкI проект 50-м щIигъум яхэтщ мэзым, хым хэс псэущхьэхэр хъумэным яхуэгъэзахэри, щIыдагъэмрэ газымрэ я къыщIэхыкIэр щIыуэпсым емыгуауэу къызэгъэпэщын зэрыхуейм теухуахэри, нэгъуэщI абы хуэдэхэри.
WWF-м и нагъыщэу ягъэуващ пандэ абрагъуэр (Китайм «мыщэ-джэду», «мыщэ-къуэлэн» зыхужаIэ псэущхьэр).