Сабий тхылъым и дунейп-со махуэр илъэс къэс ягъэлъапIэ Данием щыщ псысэрытх цIэрыIуэ Андерсен Ганс Христиан къыщалъхуам - мэлыжьыхьым и 2-м - ирихьэлIэу. Ар 1967 гъэм игъэувауэ щытащ Сабий тхылъымкIэ дунейпсо советым, нэмыцэ тхакIуэ Лепман Иелле къыхилъхьэри.
1658 гъэм Чехием щыщ дин лэжьакIуэ икIи егъэджакIуэ Коменский Я. А. и къалэмыпэм къыщIэкIат сурэт зэрыт япэ тхылъыр - латиныбзэкIэ тха учебникт ар, гравюрэкIэ гъэщIэрэщIауэ. 17-нэ лIэщIыгъуэм и кIуэцIкIэ сабийхэр нэхъыбэу зрагъэджар Библиеращ, цIыкIухэм хухэха, диныр зи лъабжьэ нэгъуэщI лэжьыгъэхэр дунейм къыте-хьэ пэтми.
18-нэ лIэщIыгъуэм цIыкIу-хэм Iэмал яIэ хъуащ нэхъ дэзыхьэх тхылъхэр къыхахыну. Сабийхэр ебгъэджэну уасэ иIэтэкъым Дефо Даниэль и «Робинзон Крузо» (1719), Свифт Джонатан и «Путешествие Гулливера» (1726) роман «балигъхэм». Апхуэдэуи а зэманым сабийхэри балигъхэри дахьэхырт IуэрыIуэтэ-жыр зи къежьапIэ хъыбар-хэм, таурыхъхэм, балладэхэм. КъуэкIыпIэ таурыхъхэр щызэхуэхьэса «Занимательные арабские ночи» тхылъым хыхьат «Алладин», «Али-Баба и сорок разбойников», «Семь путешествий Синдбада-Морехода» псысэхэр. Сабийхэм папщIэ тхылъ къыдэгъэкIыным и зы зэману уващ Ньюбери Д. «Карманная книжица» фIищауэ 1744 гъэм дунейм къытехьар.
19-нэ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэхэм къыдэкIащ Гримм зэкъуэшхэм я Iэдакъэ къыщIэ-кIа нэмыцэ цIыхубэ таурыхъ гъуэзэджэхэр; нобэми ахэр цIыкIухэм зэрафIэгъэщIэ-гъуэныр, зэращIэщыгъуэр къэплъытэмэ, сабийхэм я дежкIэ саугъэт лъапIэ зэрыхъуам шэч хэлъкъым. Данием щыщ Андерсен Христиан цIыхубэ таурыхъхэм хэлэжьыхьыжырт, езым ейхэри итхырт. 1846 гъэм абы инджылызыбзэкIэ тридза «Гадкий утёнок», «Русалочка» таурыхъхэр занщIэу сабийхэм ягу дыхьат.
Адыгэ лъэпкъми иIэщ узэрыгушхуэн сабий усакIуэхэм-рэ тхакIуэхэмрэ. ЛIэщIыгъуэ зыбжанэ ипэкIэ узэIэбэкIыжу къыпхуэбжын хуэдэ тхыдэш-хуэ имыIэми, ди сабийхэр зыщыгуфIыкI тхыгъэхэр зытхахэр, ягу ирихьу гукIэ зрагъащIэ усэхэр зи къалэмыпэм къыщIэкIахэр щыIэщ. Апхуэдэхэщ, псалъэм папщIэ, зи тхыгъэхэр сабиипсэм нэIус АфIэунэ Лиуан, Нало Заур, Щоджэн Леонид, ХьэцIыкIу Хьэсэн, Хьэту Пётр, Джэрыджэ Арсен, Мэз Аниуар, Хьэщыкъуей Олег, Жырыкъ Заур сымэ, нэгъуэщIхэри. Зи цIэ къисIуахэм яIэщ усэхэри, Iуэтэжхэри, таурыхъхэри, пьесэ цIыкIухэри.
Бзэ и лъэныкъуэкIэ зыхуей хуэзэу тха сабий усэхэм, Iуэтэжхэм, таурыхъхэм хуэкIуэ сурэт гъэщIэгъуэнхэр абы- хэм яхуэзыщIхэри диIэщ. Ди хъуэпсапIэщ тхылъ щапIэхэм я дапхъэм темылъу ахэр зэбграхыу, я бынхэм адыгэбзэр къаIурыщэщрэ тхылъ цIыкIухэр щIаджыкIыу тлъагъуну. Абы щхьэкIэ Iэмал имыIэу зэгъэхъулIэн хуейхэм ящыщу къызолъытэ тхылъхэр къопсэлъэным хуэдэу щхъуэкIэплъыкIэу, ит сурэтхэр нэIурытрэ телъыджэу къыдэгъэкIыныр.
Сабий тхылъым и дунейпсо махуэр куэдрэ дгъэлъэпIэну, дгъэлъэпIэн лэжьыгъэ ди куэдыну!