Фызэрыщыгъуазэщи, «Си бзэ - си псэ, си дуней» хэгъэгупсо зэпеуэр Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыналъэхэмрэ къуажэхэмрэ чэзууэ щокIуэкI.
Тэрч щIыналъэм хыхьэ Инарыкъуей къуажэм иджыблагъэ а Iуэхум егъэщIылIа зэхыхьэ дахэ Iэтауэ щрагъэкIуэкIащ.
«Адыгэ псалъэ» газетым и редакцэм, КъБР-м ЕгъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ министерствэмрэ Къэбэрдей Адыгэ Хасэмрэ я жэрдэмыр адыгэ щыпсэу нэгъуэщI республикэхэми къыщыдаIыгъауэ а Iуэху щхьэпэм кIуэ пэтми зеубгъу, йофIакIуэ, нэхъ дахэу, щIэщыгъуэу къызэрагъэпэщ зэпытщ. Абы и щыхьэтт иджырей зэхыхьэри.
Хабзэмрэ бзэмрэ хуэсакъыу щахъумэ къуажэжьым и дыхьэпIэм хьэщIэхэм щапежьащ адыгэ ныпыр хуарзэу зыIыгъ, фащэ екIухэмкIэ хуэпа шууей- хэр.
Къуажэ администрацэм и тхьэмадэ КIуащ Владимир, курыт еджапIэм и унафэщI Тумэ Валентинэ, нэхъыжьыфI, егъэджакIуэ Джэрмэншык Хьэжмурат, ЩэнхабзэмкIэ унэм и унафэщI Шэрий Ислъам сымэ, егъэджакIуэхэмрэ еджакIуэ цIыкIухэмрэ фIэхъус гуапэкIэ зыхуагъэзащ хьэщIэхэм.
Абыхэм къахуеблэгъат КъБР-м ЕгъэджэныгъэмкIэ, щIэныгъэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ министерствэм лъэпкъ егъэджэныгъэмкIэ и къудамэм и унафэщI Мыз Залинэ, Джылахъстэней Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ КIэрэф Мурадин, Тэрч щIыналъэм ЕгъэджэныгъэмкIэ и управленэм и унафэщI Вэрий Маринэ сымэ, нэгъуэщIхэри.
ЕджапIэ бжэIупэм теплъэгъуэ кIэщI къащыпэплъэрт хьэщIэхэм. Инарыкъуей къуажэр зэрыцIэрыIуэ «Инарыкъуей мафIэсым и уэрэдыр» гум хыхьэу абдеж щагъэзэщIащ Джэрмэншык Хьэжмуратрэ Шэрий Ислъамрэ. Макъ дахэ зиIэ нэхъыжьитIым я фащэри екIут, я адыгэбзэри дахэт.
НэхъыжьыфI и хьэлу, абыхэм чэзур фащэкIэ хуэпа школакIуэ цIыкIухэм ирата иужь, уэрэдрэ усэкIэ зэхэухуэна теплъэгъуэ гъэщIэгъуэн къызэхуэсахэм я пащхьэ ирахьащ. УакIэлъыплъ пэтми защыбгъэнщIыртэкъым, сабий садым щеджэ цIыкIухэр адыгэ фащэкIэ хуэпауэ, ятIэ фоч джэгуу бжэIупэм зэрыIусым (ари сценарием щыщт).
АдэкIэ хьэщIэхэм ирагъэлъэгъуащ «Сыту дахащэ мы дунейр!» фIэщыгъэм щIэт гъэлъэгъуэныгъэр. Адыгэ фащэм, абы и тхыдэм, пкъыгъуэхэм яIэ мыхьэнэм теухуа гъэлъэгъуэныгъэр къызэзыгъэпэщар Лыкъуэжь Заремэщ (сабийхэм я IэпщIэлъапщIагъым зезыгъэужь гупжьейр егъэлажьэ). НыбжьыщIэ цIыкIухэм лъэпкъ IэщIагъэхэмкIэ яIэ зэфIэкIыр щагъэлъагъуащ абдеж: хэти хуэIэижьу дыщэидэ ищIырт, хэти уагъэ Iэзэу зэIуищэрт.
АдэкIэ ягъэхьэзырар арати, егъэджакIуэхэм я методикэ зэгухьэныгъэм иригъэкIуэкI лэжьыгъэм къызэхуэсахэр щагъэгъуэзащ. Гъэ еджэгъуэщIэм яIэ ехъулIэныгъэхэмрэ щIэуэ къыхалъхьахэмрэ щытепсэлъыхьым, нэхъ тегъэщIауэ и гугъу ящIащ бзэм, лъэпкъым теухуауэ ирагъэкIуэкI лэжьыгъэм. Школым щIэх-щIэхыурэ зэIущIэ гъэщIэгъуэнхэр, литературэ пшыхьхэр къыщызэрагъэпэщ, ныбжьыщIэ театр яIэщи, спектаклхэр ягъэув, республикэпсо дауэдапщэхэм хэтщ. АдыгэбзэмкIэ егъэджакIуэ Iэзэ Хьэрэдурэ Эммэ и фIыщIэ мы Iуэхум зэрыхэлъыр къыхэгъэщыпхъэщ.
ЗэIущIэм хуагъэхьэзырат ещанэ классым щIэс цIыкIухэм я дерс (я егъэджакIуэр Щомахуэ Марианнэщ). Сабийхэм адыгэбзэр фIыуэ зэралъагъур, абы зэрыхуэшэрыуэр нэIурыту къагъэлъэгъуащ, хьэщIэхэр ягъэгуфIэу.
Еханэ классым химиемрэ биологиемрэкIэ дерс щитащ егъэджакIуэ КIуащ Ларисэ. «Адыгэ фIэщыгъэцIэ иIэу ди щIыпIэм къыщыкI къэкIыгъэхэр» дерсыр щIэныгъэм хэзыгъахъуэт. Блыным проекторымкIэ къытрагъадзэ удз лIэужьыгъуэм и адыгэцIэр, ар зи хущхъуэгъуэр къаIурыщэщу жаIэрт еджакIуэ цIыкIухэм. Сыту гухэхъуэт апхуэдэ адыгэбзэ зыщIэ щIэблэм уахэплъэну! ЩIыуэпсым и дахагъым, абы и сэбэпынагъым теухуа усэкIэ зэхуащIыжащ а дерсыр.
Бзэм и къарур ар къыщыбгъэсэбэпым, къэзыгъэсэбэпым елъытащ. А гупсысэм ухуишэрт географиемкIэ егъэджакIуэ КIэрэф Рустам «ЩIым и къулеигъэмрэ минерал гъэтIылъыгъэхэмрэ» фIэщыгъэм щIэту игъэхьэзыра урокым. ЦIыхухэмрэ дунеймрэ зэрызэпыщIам, зыр-зым и сэбэпу, щIэгъэкъуэну къызэрызэдекIуэкIым тепсэлъыхьри, щIым и къулеигъэмрэ минерал гъэтIылъыгъэхэмрэ зэхатхыкIащ. Абыхэм теухуауэ егъэджакIуэм игъэхьэзыра псалъэзэблэдзыр зэпеуэу къащIащ ныбжьыщIэ- хэм.
Анэдэлъхубзэмрэ литературэмкIэ дерсыр езыгъэдж Хьэрэдурэ Эммэ и деж иригъэблэгъа хьэщIэхэм щIэщыгъуэ куэд къапэплъэрт. Щомахуэ Залинэ и «Мадоннэ» рассказыр и лъабжьэу, «Псэуз хущхъуэ щыIэкъым, уемылIалIэ» фIэщыгъэм щIэту 9-нэ классым щIэсхэм ядигъэхьэзыра урокым япэ дакъикъэхэм щыщIэдзауэ хьэщIэхэр зыIэпишат. Эммэ къедаIуэхэр щигъэгъуэзащ Iуэтэжым лъабжьэ хуэхъуа Iуэхугъуэр гъащIэм къызэрыщыхъуам, тхыгъэм щIэлъ гупсысэм. Рассказым къызэрыщыхьамкIэ, быным и зэранкIэ анэр уэрамым къыдэнат. Зэпеуэ щIыкIэу къызэрагъэпэща дерсым классым щIэсхэр гупитIу щызэныкъуэкъуащ. Япэ гупым балигъ хъуа быным адэ-анэр зэран къахуэхъуу къалъытэрт, адрейхэм адэ-анэм и зэран быным емыкIыну жаIэрти, абы яхутекIыртэкъым. Гуапэт «зэдауэм» адэ-анэхэм ящыщи къызэрыхыхьар. Узыгъэгупсысэщ абыхэм къаIэта Iуэхур. ФIыгъуэу иIэр быным хуэзыгъэфащэ адэ-анэм я гулъытэмрэ хуабагъымрэ ятхьэлэу къызыщыхъу бын куэд щыIэщ, ауэ я насыпщ адэ-анэм я IэфIагъыр къагурыIуэу, абыхэм я гулъытэм хэсыхьу псэухэм. А гупсысэр зи щхьэм, зи псэм иримыжа а пэшым щIэсауэ къыщIэкIынкъым, арагъэнт языныкъуэхэм я нэпсыр яхуэмыIыгъыу адэ-анэм къащIыщхьэщыжари. Арагъэнщ ахэр дапхуэдизу гуащIэу зэпэщIэмытами, быным дежкIэ адэ-анэм нэхъ лъапIэ зэрыщымыIэм, ахэр псэуху пхузэфIэкIымкIэ защIэбгъакъуэу, уахуэсакъыу я гур пхъумэныр быным и къалэн нэхъыщхьэу зэрыщытым ехьэлIа гупсысэмкIэ иужьым арэзы щIызэдэхъуари. УмыгъэщIэгъуэн плъэкIыркъым курыт еджапIэм щIэс цIыкIухэм я гупсысэкIэри я адыгагъэри. Нэрылъагъут тхакIуэм къиIэта Iуэхур а цIыкIухэм куууэ зэрызыхащIар. Абы и щыхьэтт еджакIуэ Хьэщэ Камиллэ «Мадоннэ» рассказым гъэщIэгъуэныщэу хуищIа сурэтищри. Зым Мадоннэ и хьэ цIыкIур и гъусэу пщыIэм щIэсщ, адрейр Iуэтэжым къыхэщ сурэтыщIым ищIауэ щыта сурэтращ, ещанэр Мадоннэ уэрамым къыдэмынамэ, иIэнкIэ хъуну гъащIэ дахэм щыщ теплъэгъуэщ.
«ЦIыхугъэншэм удэпсэу нэхърэ цIыхугъэ зиIэм удэкIуэд», - жеIэ адыгэ псалъэжьым, абы ещхьу цIыхугъэ зыхэлъ, хабзэ зезыхьэ быным, си гугъэщ, и адэ-анэ лей къатримыгъэхьэну. Урокым щIэса дэтхэнэ зы сабийми абы дерс къыхэфхыну къысщохъу. Куэд уи нэгу къыщIегъэувэ, куэдым урегъэгупс мы тхыгъэм.
Фи адэ-анэм фахуэфащэу Тхьэм фигъэпсэу, Алыхьым фхуигъэузыншэ, фхуигъэпсэу», - псалъэхэмкIэ захуигъэзащ Эммэ къызэхуэсахэм дерсым и кIэухыу.
Мы Iуэхум хэта ныбжьыщIэ цIыкIухэм къагурыIуауэ къысщохъу быныр адэ-анэм хуэгущIыIэ, хуэгулъытэншэ зэрымыхъунур. КъинэмыщIауэ: лъэпкъыр кIуэдыжу жызыIэхэм езгъэлъагъуну сыхуейт дерсхэр, адыгэбзэ дахэ зыIурылъ щIэблэр, зи анэдэлъхубзэм псэ хьэлэлу телажьэ егъэджакIуэхэр. Инарыкъуей школым щекIуэкIа зэхыхьэр гъэхьэзырыным къарурэ зэману текIуэдар дэ тщIэркъым, ауэ абы хэта дэтхэнэми зэи игу имыхужын Iуэху и нэгу зэрыщIэкIам шэч къытесхьэркъым. Гугъу ехьа псоми фIыщIэ ин яхуэфащэщ.
Си тхыгъэм и кIэухыу сэри жэуап естыну сыхуейщ мы еджапIэм къыщаIэта упщIэм. Хуэхъурэ тIэ адэ-анэр балигъ хъуа быным зэран? ГъащIэр Iэджэу зэхэлъщ, ауэ адэ-анэм бынымкIэ жэуап зэрахьым хуэдэу, бынми адэ-анэмкIэ жэуап зэрытхьыр хьэкъщ. ИкIи жысIэну сызыхуейр зыщ: уи адэр-анэр зэран къыпхуэхъуу къыщыпщыхъум деж (апхуэдэ щыIэмэ), уэ абыхэм зэран уазэрыхуэхъуагъэнкIэ хъуну псом зэ нэхъ мыхъуми егупсыс.
Тэрчокъуэ Дисэ.
