ЦIыхум и хуитыныгъэхэр хъумэнымкIэ КъБР-м и Уполномоченнэ советым и зэхуэсым щытепсэлъыхьащ IуэхугъуитIым: Урысей Федерацэм цIыхум и хуитыныгъэмкIэ и уполномоченнэхэм я советым «ЩIалэгъуалэм я хуитыныгъэхэр хъумэным теухуауэ» яIа зэIущIэм кърикIуахэм, 2023 гъэм ЦIыхум и хуитыныгъэхэр къызэгъэпэщынымкIэ КъБР-м и Уполномоченнэ советым илэжьахэм.
ЩэкIуэгъуэм и 15 - 16 махуэхэм Москва щекIуэкIа зэIущIэм щытепсэлъыхьащ щIалэгъуалэм я хуитыныгъэхэм. Абы хэтащ УФ-м и щIыналъэхэм цIыхум и хуитыныгъэхэмкIэ и уполномоченнэхэр, сенаторхэр, УФ-м и Къэрал Думэм и депутатхэр, уполномоченнэм къегъэщIылIа щIалэгъуалэ советхэр, Урысейм ЗыхъумэжыныгъэмкIэ и министерствэм, «Росмолодёжь» федеральнэ агентствэм я лIыкIуэхэр, къулыкъущIэхэр. Ар иригъэкIуэкIащ УФ-м цIыхум и хуитыныгъэхэмкIэ и уполномоченнэ Москальковэ Татьянэ. Советым хэтхэм закъыхуигъэзащ УФ-м и Президент Путин Владимир:
- Зэхуэсыр теухуащ щIалэгъуалэм сыт и лъэныкъуэкIи зегъэужьыным. Абы и лъэныкъуэкIэ нэхъыщхьэ дыдэхэм ящыщщ ныбжьыщIэхэм щIэныгъэ етыныр, лэжьапIэ IэнатIэкIэ къызэгъэпэщыныр, унагъуэщIэхэм гулъытэ яхуэщIыныр. А Iуэхугъуэхэм къэралым гулъытэ лей хуещI. Ауэ щыхъукIи, дыбэлэрыгъ хъунукъым, щIалэгъуалэр зыхуэныкъуэр зэхэдгъэкIыурэ абы тещIыхьауэ Iэмалхэр къэдгъэсэбэпын хуейщ. А Iуэхум теухуа федеральнэ, щIыналъэ программэхэмрэ проектхэмрэ и чэзум хэлъхьапхъэхэр хэтлъхьэурэ дгъэзэщIапхъэщ, - жиIащ Москальковэм. Абы къыхигъэщащ щIалэгъуалэм я хуитыныгъэхэр Урысейм и щIалэгъуалэм теухуауэ щалэжь псоми я нэхъыщхьэ дыдэхэм зэращыщыр. Советым хэтхэм къыхагъэщащ дзэ Iуэху хэхам ираджэхэмрэ абыхэм я унагъуэхэмрэ я хуитыныгъэхэм теухуауэ щыIэ хабзэ щхьэхуэхэр дэщIыгъужыныгъэхэм зэрыхуэныкъуэр. Апхуэдэу, зэIущIэм къыщаIэтащ унагъуэщIэхэм ядэIэпыкъуным, сабий зеиншэхэмрэ сабий ныкъуэдыкъуэхэмрэ я хуитыныгъэр хъумэным, еджакIуэхэм, студентхэм, щIэныгъэлI ныбжьыщIэхэм гулъытэ яхуэщIыным теухуа Iуэхухэри.
- Профессор Хъубий Башир сэрэ цIыхум и хуитыныгъэхэр къызэгъэпэщынымкIэ УФ-м и Уполномоченнэм и аппаратым едгъэхьащ щIалэгъуалэм я Iуэхум теухуауэ щыIэ зэIумыбзхэмрэ абыхэм къахуэбгъуэтыфыну хэкIыпIэхэмрэ къыщыдгъэлъэгъуа тхыгъэ.
КъБР-м цIыхум и хуитыныгъэхэмкIэ и уполномоченнэ Зумакулов Борис 2023 гъэм яIа IуэхущIафэм щытепсэлъыхьым, къытеувыIащ министерствэхэм, щIыпIэ самоуправленэхэм, цIыхум и хуитыныгъэмкIэ федеральнэ органхэм я щIыналъэ къудамэхэм зэрадэлажьэр.
- 2023 гъэм ди къалэн нэхъыщхьэу щытащ дзэ Iуэху хэхам хэтхэмрэ абыхэм я унагъуэхэмрэ ядэIэпыкъуныр. Къыхэзгъэщыну сыхуейщ ди къуэ пажэхэм хахуагъэ, лIыгъэ къагъэлъагъуэу абы зэрыщыIэр.
Къапщтэмэ, 2023 гъэм дзэ Iуэху хэхам хэтхэмрэ абыхэм я унагъуэхэм ящыщу дэ зыкъытхуагъэзащ цIыху 22-м: хъыбарыншэу кIуэдахэр къэлъыхъуэнымкIэ, хэкIуэдахэм я хьэдэр къэшэжынымкIэ, фэбжь зыгъуэтахэм медицинэ Iуэхутхьэбзэ ягъуэтынымкIэ, уIэгъэ хъуахэм е хэкIуэдахэм я унагъуэм етыпхъэ ахъшэр яIэрыхьэжынымкIэ дадэIэпыкъуну къыдэлъэIуу, - къыхигъэщащ абы.
КъБР-м и Iэтащхьэм и унафэкIэ, дзэ Iуэху хэхам хэта ветеранхэмрэ дзэм хэту къаукIахэм я унагъуэхэмрэ республикэм и санаторэхэмрэ зыгъэпсэхупIэхэмрэ пщIэншэу я узыншагъэм щыкIэлъыплъыну хуит ящIащ.
Дзэ Iуэху хэхам хэкIуэда ди лъахэгъухэм я фэеплъ Налшык къалэ щыгъэувыным теухуауэ уполномоченнэм къыхилъхьа жэрдэмыр республикэм и унафэщIхэм къызэрыдаIыгъари жиIащ Зумакуловым.
ЗэIущIэм къыщыпсэлъащ КъБР-м егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министр Езауэ Анзор.
- ЩIалэгъуалэм щIэныгъэ етыныр, гъащIэм увыпIэ тэмэм щаубыдынымкIэ гулъытэ яхуэщIыныр министерствэм и къалэн нэхъыщхьэщ. НыбжьыщIэхэм я гупсысэр зэрызэтеувэнум, хьэл-щэну зыхалъхьэнум теухуауэ дэри жэуап дохь. Къэралым, республикэм а Iуэхугъуэхэм гулъытэшхуэ щаIэщ. Ди министерствэм хузэфIэкIымрэ илэжьымрэ я мыхьэнэр дэ езым къэтлъытэжыфыну къыщIэкIынукъым. Ар наIуэ ищIынущ зэманым, ар къагъэлъэгъуэнущ ди щIалэгъуалэм, - жиIащ министрым.
КъБР-м щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ и министр Лу Азэмэт цIыхум и хуитыныгъэмкIэ КъБР-м и уполномоченнэм фIыщIэ хуищIащ щIалэгъуалэм я хуитыныгъэхэм гулъытэ щхьэхуэ зэрыхуищIым папщIэ.
- Урысей Федерацэм щопсэу зи ныбжьыр илъэс 14 - 35 хъу цIыху мелуан 39-рэ. Ар къэралым и процент 27-рэ мэхъу. Ди республикэм щопсэу щIалэгъуалэу цIыху мин 277-рэ - ди цIыхухэм я процент 30. Къыхэзгъэщыну сыхуейщ иужьрей илъэсипщIым ди къэралым псом хуэмыдэу щIалэгъуалэм гулъытэ зэрыщыхуащIыр. 2009 гъэм щIалэгъуалэ Iуэхур зи къалэн федеральнэ орган щхьэхуэ къэунэхуащ. 2020 гъэм къэралым къыщащтащ а Iуэхухэр зыгъэбелджылы хабзэ. 2022 гъэм Урысейм и Президентым Iэ щIидзащ «Пашэхэм я зэщIэхъееныгъэ» къэралпсо жылагъуэ Iуэхум. НобэкIэ гулъытэшхуэ хуащIу ягъэзащIэ: «Социальная активность», «Молодёжь России», «Патриотическое воспитание» проектхэр. ЩIалэгъуалэм папщIэ Iэмал куэд щыIэщи, ахэр ябгъэдэтлъхьэн, къагурыдгъэIуэн хуейщ, - жиIащ абы.
- Нэгъабэ къэунэхуащ «Пашэхэм я зэщIэхъееныгъэр». ЩIыналъэ къэс езым и Iэмалхэр къигъэсэбэпурэ ирегъэкIуэкI а лэжьыгъэр. Къыхэзгъэщыну сыхуейщ зэчий зыбгъэдэлъ, хэлъэт зиIэ, куэдым хунэсыну хущIэкъу щIалэгъуалэ дахэ дызэриIэр. Абыхэм уадэлэжьэну гугъэпсэхущ.
5 - 11 классым щеджэ ныбжьыщIэхэм дахэупщIыхьащ нэхъ къэзыгъэгузавэ, ягу къеуэ Iуэхугъуэхэр едгъэтхыу. Нэхъыбэ дыдэу ахэр егъэшынэ езыхэм я ныбжьхэм къытрагъэхьэнкIэ хъуну лейм, я адэ-анэхэм я гур зэIухауэ я гукъеуэхэр зэрыхуамыIуэтэфым. Сыт сабийхэр, ныбжьыщIэхэр зыхуэныкъуэр? Я дзыхь зрагъэз цIыху епсэлъэну, къагурыIуэну. Нэхъапэхэм щыIа адэшхуэ-анэшхуэ хуабагъри, иджыпсту куэдым къалъысыркъым, - къыхигъэщащ «Пашэхэм я зэщIэхъееныгъэ» зэгухьэныгъэм ди щIыналъэм щиIэ къудамэм и унафэщI Шыпш Аслъэн.
Зумакуловым зэIущIэм щыжаIар къыщызэщIикъуэжым игъэбелджылащ япэ игъэщыпхъэ Iуэхухэр.
