Мо усакIуэшхуэм схуетыж

Куэдым я лъагъуныгъэр гъэунэхупIэ гугъущ, абы зэрыщытауэ къелри закъуэтIакъуэщ. Куэдым я лъагъуныгъэм пэмылъэщахэм ящыщт си ныбжьэгъуфI усакIуэри. Абы и гъусэу загъэлъэгъуэну, зы бжьэ дефэну хуейр Iэджэт. Ирагъафэм, хуамыщIа щымыIэу къалъытэрт. Апхуэдэурэ мо псэ хьэлэлыр фадафэ ящIат. Иджы ар и щхьэм хуитыжтэкъым, фадэ къилъыхъуэ хъуат, фадафэри теIукIат, ауэ и усэхэр цIыхухэм зэIэпахт. Абы усакIуэм и гъащIэр тIу ирищIыкIащ – и усэхэр щхьэхуэу псэу хъуащ. Iуэхур зыхуэкIуэр къызгурыIуэрти, си ныбжьэгъум сыдэIэпыкъун мурад сщIащ. Фадэр нэрыгъ зыхуэхъуахэм щеIэзэ сымаджэщым сыгуроIуэ абы щэхуу къеIэзэну. Си ныбжьэгъур ерагъкIэ къытызогъэхьэри, дохутырым и деж сошэ, ауэ щIегъуэжащи, сымаджэщым схущIыхьэркъым. Аращи, дыщытщ, дызодауэри.

ДыздэкIуа сымаджэщым и гупэм делэхэм щеIэзэ сымаджэщыр къитт. Хьэуа къабзэкIэ ягъэбэуэну къыщIаша сымаджэхэр гъущI хъарым иту солъагъури сфIэгуэныхь хъууэ сахоплъэ. Абыхэм зы цIыхубз цIыкIу къахокIуэтри, и Iэр къысхуещI, моуэ къэкIуатэ жыхуиIэу. Зы къару гуэрым сызэщIишэу ар зэрыт гъущI хъарым сыбгъэдохьэ. И Iупс тIэкIур и жьэпкъыпэмкIэ къежэхыу цIыхубзыр къысхуогуфIэ, итIанэ и щIыбымкIэ ирихьэкIауэ иIыгъ «удз гъэгъар», тхылъымпIэ плъыжьым къыхибзыкIар, гъущI хъарым кърешиикI. «Мыр мо усакIуэшхуэм схуетыж!» – жи, и Iэпэр си ныбжьэгъум и дежкIэ ешийри. Тыгъэр абы къыIызохри, си ныбжьэгъум хузохь. «Мыр сыт?» – къысщIогубжьэ. «Мис мобы къуитыжащ, – изогъэлъагъу и Iэр къищIу гъущI хъарым ит цIыхубзыр». – Уэ делэхэми укъацIыху…»

ПишхыкIыу иIыгъ тутын ныкъуэфыр лъапэкIэ щIым хепIытIэри, усакIуэр сымаджэщым щIохьэ.

Абы иужькIэ усакIуэм зэманыфI дихащ, фадэ емыфэу. И тхыгъэ гъуэзэджэ куэди дунейм къытехьащ.

Иджы цIыхубз делэ цIыкIур си нэгу къыщIыхьэрт куэдрэ. ФIыуэ илъагъуу щыта усэхэр игу къызэрыщыушыжар абыи хущхъуэгъуэ хуэхъуауэ си фIэщ сщIыну сыхуейт…

Пхъэ кумылэ

Ди адэр псалъэгъуейт, ауэ, къыфIеблу, и сабиигъуэм щыщ гуэрхэр къыщиIуэтэжи щыIэт. Сэ сфIэфIт абыхэм седэIуэну.

Ди адэм къиIуэтэжа мащIэр псори сигу къинащ, ауэ мы теплъэгъуэр нэхъыбэрэ си нэгу къыщIохьэж. «Сэ зауэм сыкIуэн ипэ гъащIэм сыпыкIынкIэ щыхъуну щытыкIэ зыбжанэрэ сихуауэ щытащ, ауэ, уи натIэм имытмэ, зыри къыпщыщIынукъым, – къригъэжьат абы. - Си ныбжьыр илъэсипщI хуэдэ гуэрым итт абы щыхъуэм. Дэ зы шы дэгъуэ диIэт. Гъэмахуэ зыгъэпсэхугъуэти, еджапIэм сыщIэтIысхьэжыху, шыр слъахъэурэ мэз лъапэм щызгъэхъуэкIуэну ди адэм си пщэ къыдилъхьат. Шыр хъуакIуэрт, сэ джабащхьэм тет кхъужьеижьым и щIагъым сыщIэст, хъуреягъыр къэсплъыхьу. Псом хуэмыдэу сфIэфIт уафэм щызеуэ пшэ гумызагъэхэм сакIэлъыплъыну. Ахэр зэрызехьэу зыщIыпIэкIэ ежьа нэужь, я ужь сиувэну сыхьэзырт. Си гур гъуэгу жыжьэм хуэпабгъэ зэпытт, хуэму фIэкIа сызэрыхэмыхъуэм сризэгуэпт. Пшэхэм гъуэгум и мэ къакIэрихыу къысщыхъурт.

А махуэми сыщIэст кхъужьеижь щIагъым. Сызытес Iуащхьэм сеплъыхмэ, хьэмым лажьэу тес гупыр слъагъут. Я дыхьэшх макъи зэзэмызэ къэIут, абдеж гушыIэ дахэ зэрыщызекIуэм и щыхьэту. Абыхэм жаIэм семыдэIуэнкIэ Iэмал имыIэ мэхъури, Iуащхьэм сох. Хьэмым и пщIантIэр къызэрыхухьа чы бжыхьым сыкIэрытIысхьащи, щэху цIыкIуу сыщысщ, зэпадзыжу яIуатэ хъыбархэм сыдихьэхауэ.

Апхуэдэу сыщысащ, жэщ хъууэ лэжьакIуэхэм зызэщIакъуэжыху. ИтIанэщ шыр сигу къыщыкIыжар. Зисчащи, Iуащхьэм сыдожей. Зэуэ кIыфI хъуащ, нэм къыщIэIэбэр умылъагъуу. Дыгъужьыр зэрыкуэдыр сощIэри, шынэр си бгъэм къыщопIэжьажьэ, ауэ шыр сымышэжу сыкIуэж хъунукъым.

Абы сегупсыса къудейуэ, зы цIу гуэрхэр кIыфIыгъэм къыхолыдыкI. Нэхъ гъунэгъу къысхуохъури, зи нэхэр лыд дыгъужьхэр къызолъагъу. Сыгужьеящи, ахэр куэд дыдэ хъууэ къысщохъу. «Шыр зэпкъратхъа хъунщ, иджы ди адэм дауэ сыIуплъэжыну?» – согупсыс, си щхьэри сщыгъупщэжауэ. Зы сэ зэIупх-зэIуплъхьэ цIыкIу сиIэт, гъэпщкIуауэ зесхьэу. ЖэщкIэ зыщIыпIэ кIэщIэсIут, пщэдджыжькIэ си жыпым ислъхьэжт. АбыкIэ дзэлым кIэфий къыхэсщIыкIт, бэрэжьей фоч сщIырт. Сэр сызэриIэр сигу къокIыжри, си жыпым соуэ, ауэ къысщыгъупщауэ къыщIокI. Абы и пIэкIэ пхъэ кIапэ гуэр къысIэрохьэ. Пхъэр си жыпым къызэрисхыу блэуэ хуожьэ, абы и нэхур зэралъагъуу, дыгъужьхэр йокIуэт. Апхуэдэурэ шым лъахъэр изохри, дыгъужьхэр къыскIэлъыплъу къызошэхыж.

ПщIантIэм сыкъыдыхьэжа нэужь, апхуэдизу сэбэп къысхуэхъуа пхъэ кIапэр къыздикIар сигу къокIыж. Дыгъуэпшыхь, сыгъуэлъыжын ипэ си сэр згъэпщкIуну сыкъыщыщIэкIам, пхъэ къутапIэмкIэ зы нэху гуэр къыщыблэу слъагъури сыкIуэтат. Нэхур зыдз пхъэ кумылэ ща цIыкIур сапэмкIэ къизгъэпкIри си жыпым ислъхьат. Иджы ар быдэу сокъуз. Си Iэгур зэтызохри, кумылэр нэхъ нэхужу маблэ, IуэхуфI ищIам щыгуфIыкIыж хуэдэ».

Мы хъыбарыр ди адэм къиIуэтэжащ дунейм ехыжын ипэ. Хъыбарыр иIуэтэху къехьэхауэ щыта и напIэр иIэтри ажалым къезыгъэлауэ щыта пхъэ кумылэ щам и нэхур абы и нэм къыщIэщауэ къысщыхъуащ…