Пшыналъэр зэчыр зыхуэхъужа Гуащэкъарэ

Урыс-Кавказ зауэм и гуащIэгъуэм хиубыдащ иджы Къэрэшей-ШэрджэскIэ зэджэ Хьэжрэт Къэбэрдейм и къэунэхугъуэр. «Къэбэрдейр ди IэмыщIэм илъщ, къэбэрдейхэр иджыри илъкъым», - иратхэрт урыс генералхэм Мэзкуу ирагъэхь дэфтэрхэм. А щIыналъэм щыщт Япэ дуней­псо зауэм и зэманым адэжь щIыналъэр ябгынэныр зи натIэ хъуа Быр­мамытI зэкъуэшищыр. Революцэ къэблагъэр фIым ущызымыгъэгугъ хъыбаркIэ уэркъ унагъуэм къыщыпежьэм, зэшитIым хуабэуз къызэуэ­лIа языхэзыр Къэбэрдейм къашэж­-ри, езыхэр Хэкум икIахэщ, сымаджэр лIэмэ, ар щIалъхьэжыныр благъэхэм пщэрылъ хуащIри. Тыркум щытIысу иужькIэ хэкущIэ хуэхъуа Иорданием и лIыкIуэу щыта, пащтыхь Хъусен и щхьэхъумэхэм я Iэтащхьэу, Иордан дзэм и штабым и унафэщIу лэжьа БырмамытI Фоуаз ди газетеджэхэм яцIыхупхъэщ. Ауэ куэд щыгъуазэкъым хуабэузым имылIыкIыу Къэ­бэрдейм къина зэкъуэшхэм я ещанэм иджыпсту Хэкум щыпсэу БырмамытIхэ къызэрытехъукIар. А лъэпкъ хьэлэмэтым щыщт илъэс бгъущIкIэ узэIэбэкIыжмэ, щIышылэм и 15-м дунейм къытехьауэ щыта, КъБР-м щIыхь зиIэ артисткэ цIэ лъапIэр зезыхьа пшынауэ Iэзэ БырмамытI Гуащэкъари. И дунейр ихъуэжыным илъэс ­зыбжанэ иIэу «Адыгэ псалъэм» и хьэщIэщым къытхуеблэгъауэ щыта бзылъхугъэ губзыгъэм и ущиехэр ­гъуазджэми езы гъащIэми хэт дэтхэнэ зым и дежкIэ нобэми щхьэпэщ. 

ДэнэкIэ удаIуэми, «кIыритI-мыритIщ» я нэхъыбэр

СэрмакъкIэ зэджэ адыгэ къуажэм зы хъыджэбз цIыкIу щып­сэурт… пшынэ ирамыгъауэу. И шыпхъу нэхъыжьыр пшынауэ Iэзэт, ауэ а зэманым а IэщIагъэр куэдым зэрамыIэм къыхэкIыу, унэрыхьэ-унэрыкIыу гуфIэгъуэхэм къыщ­рашэкI пшынауэхэр гугъу ехьырт. Унагъуэ ихьа и шыпхъур къыщашэжым жэщ псокIэ къуажэр къы­зэ­хэзыкIухьу пшынауэ зымыгъуэта адэм тхьэ иIуэри, ипхъу нэхъыжьыр пшынауэ ищIакIэт. Ауэ иIуэтэжа нэужь, пшынауэу ущытыным пылъ гугъуехьым пхъу нэхъыщIэр щахъумэн мурадкIэ иджы хъыджэбз нэхъыщIэм пшынэр фIагъэпщкIурт. АрщхьэкIэ, Iущым зэрыжи­Iащи, Iэзэм зебгъэужьыну ухуеймэ, Iэмал иумыт: хэлъэт зиIэм езым и гъуэгу къигъуэтыжынущ. Нэхъыжьхэр губ­гъуэм лэжьакIуэ щыIэху, школым къикIыжа хъыджэбз цIыкIум, ар ебланэ классым щIэс Гуащэкъарэт, пшынэ гъэпщкIуар къигъуэтырти, пшыналъэр къызэрихырт… 
БырмамытI Гуащэкъарэ: 
- Зы ноти сщIэркъым, игъащIэм нотэкIи сеуакъым. Адыгэ къафэмрэ нотэмрэ зэбийщ. Сэ гурыгъуазэкIэт Iэпэ­хэр къызэрысщтэр. Пэжщ, уэрэдыр ­хуейщ нотэ, ауэ къафэм и «псэр» пшынауэращ. Абы зыхимыщIэр, Iэпхъуамбэр и чэзум теппIытIэ къудей щхьэкIэ, пшынэм къикIынукъым. 
Гуащэкъарэ и пшынэ еуэкIэр хьэрфкIэ къыпхуэмыIуатэми, пшынэбзэ ­зэгъэзэхуар абы и псэлъэкIэм къы­фIыхохьэ. Таурыхъым хэта хъыджэбзыфIым ещхьу, псэлъэху и Iупэхэм «удз гъэгъа е мывэ лъапIэ къаIэпоху». 
Нэхъыжьхэр щыпсалъэм и деж я зэманыгъуэр къэзымыгъэзэжын фIы­гъуэу уи нэгу къыщIагъэхьэ. Нэхъыбэм ар къызыхэкIыр лъэхъэнэжьыр щIалэгъуэ блэкIам и дамыгъэ зэрыхъур арагъэнщ. Сыт-тIэ Гуащэкъарэ «и зэма­ным» щыIауэ иджы щымыIэжыр? Пшынэ? Къафэ? Хьэуэ. Иджы пасэм ящIэу щымыта къафэжьхэри къагъуэ­тыжащ, щIалэгъуалэми адыгагъэм зратауэ къэфэнри, пшынэ еуэнри, уэрэд жыIэнри я щIасэщ. Ауэ… 
- Иджырей къафэхэри уэрэдхэри дэ щыгъуэ щыIахэм зэи ялъэщIыхьэнукъым. Ар езы зэманым къиша Iуэхущ. Мис, нобэ мывэ бдзымэ, пшынауэм е уэрэджыIакIуэм техуэнущ, ауэ щыхъукIэ Нэхущ Чэриму щыIэр зыщ. ДэнэкIэ удаIуэми, кIыритI-мыритIщ я нэхъыбэр. Чэримщи - нэхъ къыфIэмыIуэху дыдэу жиIэ уэрэдым азэн къаджэм хуэдэу уодаIуэ, зэчыр жиIэ фIэкIа пщIэнкъым. 

Дамэ стетамэ, сылъэтэнт

Гуащэкъарэ и щIалэгъуэр иджы тхыдэ хъужащ. «Къэбэрдей народыр езым и псэм фIэфIу» Урысейм гуэтт, республикэм лъэпкъым и фIэщIыгъэр зэрихьэрт, IуэхущIапIэхэр зэрылажьэри дэфтэрхэр зэрызекIуэри адыгэбзэт а зэманым.
- 1950 гъэрат сэ «Кабардинка» ансамблым сыкъыщащтар. Иджы зэпеуэ ­ирагъэкIуэкI, абы щыгъуэм къэп­щы­такIуэхэм ущIашэурэ щхьэхуэу къо­даIуэрт. Сэ къызэдэIуахэм Къашыргъэ КIурацэ яхэст. «Мыр бутIыпщыж хъунукъым»,- жаIэри, етIуанэ махуэм сыкIуэну унафэ къысхуащIащ, нэгъуэщI зы пшынауэ яIэти, ар IуагъэкIыжащ. КIурацэ пшынэ бэлыхь иIыгът, сэри зи пIэкIэ сыкъащтам ейр къысIэщIалъхьэри: «Иджы мыбы еуэт, иджы - адрейм» жиIэурэ КIурацэ макъамэр иришажьэу, сэ абы сыкIэлъеуэурэ зыкъомым сригъэсащ. ФIыщIэр сыт щхьэкIэ гъэ­кIуэдын хуей, КIурацэ къаруушхуэ къыстригъэкIуэдащ, и лэжьыгъэшхуи схэлъщ. Iэпхъуамбэ курытыр хэзгъэ­хьэ­фыртэкъым сыщеуэкIэ, арати, и щхьэгъусэри езыри къызэлIэлIащ: «А уи ­Iэпхъуамбэ цIыкIур хэмыхьэу хъунукъым», - жаIэурэ. А гъуагъуиплIрат адыгэ пшынэу щыIэр, Iэпэ пщыкIух е пщыкIуий хъууэ. Иныкъуэхэм Къэзан кърашырт, ауэ пшынащIэ Iэзэхэри щыIэт. 
«Кабардинка»-р къэунэхуагъащIэти, тIысыпIэ къахуэмынэжу цIыхухэр концертхэм къекIуалIэрт. Совет зэманыр лэжьакIуэм ейтэкъэ: «Iэщыхъуэхэм я махуэт» хьэмэрэ «НартыхугъэкIхэм я махуэт» - сыкъызэращтэрэ махуищ фIэ­кIа дэмыкIауэ, Къашыргъэ КIурацэ сымаджэ мэхъу. Репетицэ сагъэщIри арэзы хъуахэщ, етIуанэ махуэм сыкIуэну къызжаIащ, арщхьэкIэ концертым сы­зэрыхэтын бостей сиIэтэкъым. И чэзум сыкъакIуэри: «Сэ бостей сиIэкъым»,- жысIэри сакъыхуэуващ. «Умыгузавэ, КIу­рацэ и фащэр къыпхуэтхьащ», - къыз­жаIащ. КIурацэрэ сэрэ дызэхуэдизти, схуэфIыпсу схуэкIуащ и бостейр, и пшынэри къысIэщIалъхьащ. Пшынэ уеуэныр-зы, къэфакIуэм зыкъыбдригъэ­кIуфын хуэдэу къафэр къибгъэкIыныр - етIуанэ. Концертыр щиухам, дамэ стетамэ сылъэтэнт, апхуэдизкIэ си гур ­хэхъуэрт, сыщымыуэу зэрезгъэкIуэкIыфам щхьэкIи. 

Нэхущ уджыр

Телефоныр къемыжьэ щIыкIэ, гу­хэлъ­рэ хъыбаррэ зэIэпыхын къалэныр уэрэдхэмрэ письмохэмрэ ягъэзащIэу щытащ. «Къызэпсалъэ, телефонкIэ къы­зэпсалъэ», - мэлъаIуэ совет зэма­ным цIэрыIуэу щыта уэрэдхэм ящыщ зыр. «Смс» къысхуегъэхь!» -жеIэ но­бэрей уэрэджыIакIуэм. Ауэ дунейр иджы­ри «кIапсэкIэ щызэпамыщIа» зэманым щIалэхэмрэ пщащэхэмрэ я ­гу­рылъхэр зэрызэлъэIэсыр уэрэдрэ къа­фэкIэт. 
Нэхущ уджыр ирагъажьэ,
Зэlэпэгъухэри йоуджэкl.
Уэ зым си нэр птедиями
Нэгъуэщl щlалэхэмкlэ усфlоплъэкl.
Дыздэуджу дыздытетым
Собзэрабзурэ узошэкl.
Си хъуэрыбзэхэм уемыдаlуэурэ
Нэгъуэщl щlалэхэмкlэ усфlоплъэкl.
Си гум къеуэу лъагъуныгъэм
Сыщlэупщlэурэ сыпхуоплъэкl.
Жэуапыншэу сыкъогъанэри
Нэгъуэщl щlалэхэмкlэ усфlоплъэкl.
Уэ упагэмэ сыерыщкъэ,
Ерыщагъри къызобэкl.
Лъагъуныгъэм уезгъэщlынкъэ
Нэгъуэщl щlалэхэмкlэ уемыплъэкl.
Фlыщэ lейурэ услъэгъуащ…

Мы уэрэдым и псалъэхэри и макъамэри зэхэзылъхьа ДыщэкI Залымхъан Гуащэкъарэ зэрыдэпсэуар илъэс за­къуэщ. Мылицэм хэт щIалэм усэбзэри макъамэри хуэжыIэщIэу а зэманым зыри щыгъуазэтэкъым. Уэрэд зыхилъ­хьар радиом ихьри абы и унафэщIым елъэIуащ Гуащэкъарэ иригъэдэIуэну. 
- «КхъыIэ, къомыт радиомкIэ!» - селъэIуащ редакторым. «Дауэ къызэрызмытынур, сэ езым къызолъыхъуэ мып­хуэдэ уэрэд!» - жиIэри сызытригъэхьакъым. 

Шууищэ щхьэкIэ дыкъикIуэтынукъым

Дуней псом тегуэша адыгэ лъэп­-     къым зи лъабжьэр щыукъуэдия БырмамытIхэ зэпэIэщIэ ищIарэ нэхъ гъунэгъу зэхуищIыжарэ жыIэгъуейщ, Гуащэкъа­рэ и къуэпсыр здынэса къэралхэм уащыхэплъэкIэ. Абы хеубыдэ и къуэ­рылъху хъыджэбзыр щыпсэу Иорданиери, и пхъурылъху пщащэм и насып къыщигъуэта Америкэри. Ахэр зыхэхуа ха­-мэ къэрал адыгэ унагъуэхэр сыт щы­гъуи хьэзырщ анэшхуэ цIэрыIуэр ира­гъэблэгъэну. Ар икIи Гуащэкъарэ мызэ-мытIэу къехъулIащ - Иорданием Къатхэ я деж, Чыгъэдухэ я деж Нью-Джерси штатым мызэ-мытIэу щыIащ. Хэкум Гуащэкъарэ зэм и пхъум деж Налшык, зэм и къуэм деж Къармэхьэблэ щожьыщхьэ махуэ. «Адыгэ унагъуэжьу допсэу, шууищэ щхьэкIэ ­дыкъикIуэтынукъым», - и псалъэ къэс егъэблагъэр щIагъыбзэу щIэту мэуэршэр Гуащэкъарэ. Ауэ нобэ пшынэм ­нэхърэ игу нэхъ дыхьэр зэчырхэращ.
- Уи гур арэзы зытехъуа гъащIэ дахэ къыущитакIэ, узэрылIэжынур щып­щIэ­кIэ, уи жьы хъугъуэм нэхъ узэлIэлIапхъэр муслъымэныгъэращ. Жэщи-махуи зэчыр седэIуэнт! 
Политикэ лъэхъэнэ куэдым пхыкIа, ­хамэ къэрал зыбжанэм адыгэ псэукIэм щыхэплъэну Iэмал зиIа Гуащэкъарэ къыджиIащ нобэрей Iуэху зехьэкIэр къызэрыщыхъури: 
- СыщыщIалэми иужьыIуэкIи сы­щыIащ къэрал куэдым, адыгэ псоми я псэукIэм сеплъащи, нобэ адыгэм и Iуэхур дэкIыу сэ схужыIэнукъым. Зы­щIыпIи щыщIагъуэкъым. Ауэ фIым ущымыгугъмэ, улIа пэлъытэщи, фIым щыгугъыпхъэщ, нэхъыфIыр Тхьэм къы­хуищIэ дэнэкIэ щыIэ адыгэми. Алыхьу дыкъэзыгъэщIам сыт и лъэныкъуэкIи ди лъэпкъри ди цIыхури иригъэфIакIуэ, пщэдейрей  махуэр фIыкIэ къызы­IущIэн Тхьэм дищI!

 

Чэрим Марианнэ.
Поделиться: